Þjóðviljinn - 11.12.1986, Síða 8

EYÐNI
Eyðni-sjúkdómurinn er talinn eiga uppruna sinn að rekja til apategundar í Afríku. í mið- og austur Afríku er útbreiðsla
sjúkdómsins óhugnanlega mikil. Þessi ungi maður sem hefur smitast af eyðni býr við bág kjör í Uganda og fátt getur
komið honum til hjálpar.
Ráðleggingar tíí sjúklinga
og fjölskyUna þeiira
Sértækar ráðleggingar til sjúkl-
inga fara fram í einkaviðtölum og
eru all einstaklingsbundnar og
sniðnar að þörfum hvers og eins.
Almennt er þó mest áhersla lögð
á smitleiðir og hvernig megi forð-
ast að smita aðra án þess að það
hafi veruleg áhrif á almennt líf
sjúklingsins. Þeim sem vilja
halda kynlífi áfram er bent á þá
siðferðilegu skyldu að upplýsa til-
vonandi rekkjunaut um sjúkdóm
sinn. Þeim er einnig bent á að
notkun smokka getur verulega
dregið úr smithættu og þeir hvatt-
ir til að nota þá undantekninga-
laust. Önnur atriði „öruggs kyn-
lífs“ (safe sex) er einnig rædd.
Mjög rfk áhersla er lögð á að fólk
smitað af alnæmisveirunni gefi
aldrei blóð og aðra líkamsvessa
eða líffæri.
Að öðru leyti er lögð áhersla á
bæði við sjúkling og fjölskyldu
hans að öll önnur mannleg sam-
skipti, en þau er lúta að kynlífi
eða blóðblöndun t.d. við eitur-
lyfjaneyslu, hafa ekki reynst vera
smithættuleg og því bæði eðlileg
og sjálfsögð. Fjölskyldu hins
sýkta stafar ekki hætta af venju-
legri umgengni við hann á heim-
ili. Sjúklingurinn getur og er
hvattur til að njóta þess sem
þjóðfélagið hefur upp á að bjóða,
samkomustaði, kvikmyndahús,
leikhús, almenningsvagna, sund-
staði o.s.frv. Sumum veitist þetta
þó örðugt og óttast harkaleg við-
brögð umhverfisins gegn sér.
Sumir hafa þurft að þola aðkast
og jafnvel útskúfun frá vinum og
jafnvel ættingjum. Sem betur fer
teljast þau tilvik til undantekn-
inga. Eigi að síður er ástæða til að
brýna fyrir almenningi að fólk
sem sýkt er af alnæmisveirunni
hefur sama rétt og aðrir til starfa
og leiks í þjóðfélaginu á meðan
heilsa þeirra leyfir, og okkur ber
öllum að virða þann rétt enda
engin ástæða til annars hvorki fé-
lagsleg né læknisfræðileg. Við
verðum að gæta okkur á því að
umgangast ekki fólk smitað af al-
næmisveirunni eða þá sem teljast,
til hinna svonefndu áhættuhópa
sjúkdómsins, eins og holdsveiki
sjúklinga fyrrum sem voru ofsótt-
ir og útskúfaðir af ástæðulausu
vegna vanþekkingar og fordóma..
Smokkur er nafn á þunnri
gúmmíverju sem notuð er við
samfarir. Sæðið lendir í smokkn-
um og kemur í veg fyrir þungun.
Jafnframt er smokkurinn vörn
gegn ákveðnum sjúkdómum sem
smitast við kynmök, þar með tal-
ið alnæmi (eyðni).
Vamir gegn
eyðni
1. Öllum landsmönnum er nú
ráðlagt að sýna ákveðna aðgæslu
í kynlífi og skyldum athöfnum.
Hver og einn hlýtur og verður að
bera ábyrgð á sjálfum sér í því
efni. Fólk er hvatt til að hafa ekki
samfarir við þá sem það þekkir
lítið eða ekkert til. Flestir þeir
sem eru smitaðir af HlV-veirunni
eru einkennalausir og bera merki
sjúkdómsins síður en svo utan á
sér. Einnig má gera ráð fyrir því
að flestir þeir sem sýktir eru hér á
landi viti ekki af því. Kynferðis-
legt, tilfinningalegt og heilsufars-
legt öryggi er því fólgið í því að
eiga sér einungis einn rekkju-
naut. Sjúkdómurinn smitast ekki
við faðmlög, kossa og almenna
umhyggju. Alnæmisveiran finnst
þó stöku sinnum í munnvatni og
sennilega er rétt að forðast
„djúpa og blauta“ kossa (franska
kossa) sérstaklega ef mótaðilinn
er óþekkt stærð og annar hvor
aðilja er með sár eða fleiður í eða
við munn.
2. Smokkar eru öflug vörn
gegn kynsjúkdómum. Vitað er að
þeir geta minnkað hættu á lek-
andasmiti allt að þrítugfalt. Allt
bendir til að svipað gildi um
hættu á alnæmissmiti. T.d. er nú
ljóst að smokkurinn er veiruheld-
ur, þ.e. að alnæmisveiran kemst
ekki í gegnum þau efni sem notuð
eru í smokka. Fólk er því ein-
dregið hvatt til að nota smokka
við samfarir við þá sem það þekk-
ir lítið. Enginn vafi er á því að
smokkurinn er raunhæfasta vörn
gegn útbreiðslu alnæmis sem völ
er á nú.
Smokkurinn er og hefur ætíð verið öruggasta vörnin.
„Við vonumst til þess. Ein af
ástæðunum fyrir áhuga okkar
fyrir visnu er að við teljum að
rannsóknir á henni kunni að gefa
vísbendingu um orsök og eðli
heila- og mænusiggs, sem flestir
kannast við sem MS. Ekkert er
vitað um orsök þessa illskæða
sjúkdóms en tilgátur eru uppi um
það að veirusýking snemma á
ævinni kunni að leiða til þessa
sjúkdóms mörgum árum síðar.
Að þessu leyti minnir MS á sjúk-
dómsganginn í visnu og að auki
fundum við fyrir nokkrum árum
heilaskemmdir í visnu sem líkjast
mjög skemmdum sem eru ein-
kennandi fyrir MS. Það er því að
minni hyggju fremur líklegt að
reynist skaðvaldurinn í MS vera
veira þá kunni hann að vera í
flokki lentiveira.“
Veirurnar
afhjúpaðar
Nú hafa verið ígangi rannsókn-
ir á Keldum á heilum úr visnu-
sýktum kindum og einnig heilum
sjúklinga sem látist hafa úr eyðni.
Hvað hafa þœr leitt í Ijós?
„Það er rétt; við höfum verið
að kanna hvaða frumur í mið-
taugakerfi sýkjast af þessum
veirum. Okkur hafði tekist að
sýna framá veiruprótín í frumum
í heila visnusýktra kinda með ein-
stofna mótefnum og ákváðum að
prófa þau á vefjasneiðum úr
heilum eyðnisjúklinga, sem við
fengum frá háskólanum í Chi-
cago. Það tókst og voru niður-
stöðurnar af athugun á visnuheil-
um og eyðniheilum að því leyti
sambærilegar að sömu frumur
mynda veiruprótín og ennfremur
reyndust í báðum sjúkdómunum
tiltölulega fáar frumur mynda
þau. Þessir sjúkdómar kunna því
að eiga það sameiginlegt að í
sýktum einstaklingi sé veruleg
hemlun á myndun veiruprótína."
Skipta þessar athuganir máli í
baráttunni gegn eyðni?
„Ekki vil ég nú halda því fram
að það hafi orðið héraðsbrestur
vegna þessarar afmörkuðu rann-
sóknar á eyðni sem við gerðum.
Að vísu auka allar upplýsingar,
sem fást um hvaða frumur sýkjast
á skilningi á eðli vefjaskemmda
og ég varð var við talsverðan
áhuga þegar ég skýrði frá þessum
niðurstöðum á alþjóðaþingi
taugameinafræðinga í Stokk-
hólmi í haust, áhuga sem leitt hef-
ur til samvinnu við háskóla í Vín.
En ég tel að helst getum við lagt
eitthvað tii málanna með því að
leggja aukna áherslu á visnurann-
sóknir. Við höfum orðið varir við
áhuga á bólusetningartilraunum
sem við höfum verið að gera gegn
visnu og höfum í hyggju að fylgja
enn fastar eftir í samvinnu við
bæði bandaríska og danska vís-
indamenn. Ef tækist að vernda
kindur gegn visnu með bólusetn-
ingu gæfi það vonir um að slíkt
kynni að vera mögulegt í eyðni.
Vandinn með að gera slíkar til-
raunir með eyðni er sá að það
hefur reynst vandasamt að finna
hentugt tilraunadýr. Varafor-
stjóri Krabbameinsstofnunar
Bandaríkjanna (National Cancer
Institute) hefur nýverið haft sam-
band við okkur og boðið okkur
að koma og flytja erindi um visnu
og ræða hugsaniega samvinnu og
hefur jafnframt lýst yfir áhuga á
að styrkja rannsóknir okkar.“
Stöndum
höllum fæti
„Ekki veitir af, því að sannast
sagna sýna íslensk stjórnvöld
lítinn skilning á þörf fyrir grund-
vallarrannsóknir. Það virðist allt
snúast um tengsl rannsókna og
atvinnulífsins og það er leitt að
þurfa að hafa orð á því, en mér
finnst háskólinn halda uppi held-
ur einhæfum áróðri í þá átt. Það
er orðið mjög þröngt um starf-
semina hérna. Við höfum neyðst
til að innrétta geymslur í kjallara
sem rannsóknarstofur og gamla
byggingin liggur undir skemmd-
um og fæst ekki fjárveiting til að
gera við hana. Það fæst ekki held-
ur fé til að endurnýja nauðsynleg-
ustu tæki og mjög er þungt fyrir
fæti um nýjar stöðuheimildir til
grundvallarrannsókna. Það sem
hefur fleytt okkur áfram er að
stofnunin hefur löngum notið
styrkja í tengslum við samvinnu
við erlenda vísindamenn, enda
hafa sérfræðingar stofnunarinnar
frá upphafi lagt rækt við slík
tengsl með því að birta niðurstöð-
ur sínar í viðurkenndum er-
lendum tímaritum og segja frá
þeim á alþjóðlegum þingum. Er-
lendir styrkir leysa hins vegar
ekki vanda vegna húsakosts eða
tækja, þeir eru fyrst og fremst
ætlaðir til að bera kostnað af
ákveðnum rannsóknarverkefn-
um og fást raunar ekki nema ák-
veðin þekking og grundvallar-
tækjabúnaður sé fyrir hendi.
A því leikur ekki vafi að hér á
Keldum hefur um langt skeið ver-
ið miðstöð rannsókna á hæg-
gengum smitsjúkdómum í fyrstu
undir forystu Bjöms Sigurðs-
sonar og nú Guðmundar Péturs-
sonar, núverandi forstöðu-
manns. Sá áhugi sem erlendir vís-
indamenn sýna starfi forvera
okkar og því sem við erum nú að
fást við virkar örvandi. Þess má
geta að æ oftar berast okkur boð
um að flytja erindi erlendis um
rannsóknir okkar. Til dæmis hélt
Guðmundur Pétursson erindi um
skyldleika visnu og eyðni á al-
þjóðalegu þingi á ftalíu í byrjun
október og ég síðar í október um
visnu með tilliti til MS á öðru al-
þjóðlegu þingi einnig á ftalíu.
Við erum staðráðin að reyna að
halda merkinu á lofti, en
stjórnvöld mættu gefa starfi okk-
ar meiri gaum og losa um takið á
pyngjunni,“ sagði Guðmundur
að síðustu. _ v
8 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Flmmtudagur 11. desember 1986