Þjóðviljinn - 23.06.1987, Side 8

Með athygli er hægt að greina skíðin tvö, sem nýi skálinn var dreginn á frá jökulröndinni. Tveir snjóbílar sáu um
dráttinn...Mynd Á. E. Sveinbjörnsdóttir.
Maður þarf líka að þvo sér uppá jökli!
Þrifalegir jarðvísindamenn nota
sjampó og bráðinn jökul til að halda
sér tiL.Mynd Á. E. Sveinbjörnsdóttir.
Meðhöndlist varlegal! Bryndís með
jarðskjálftamælinn sem hún skilur
helst ekki við sig. Mynd Á. E.
Sveinbjörnsdóttir.
Menn hvílast eftir að hafa komið nýja skálanum fyrir. 25 manns komast í kojur, auk þess er gott eldhús, setustofa og allt eins og
vera berífimm stjömu hóteli uppájökli. Mynd Á.E. Sveinbjörnsdóttir.
Fimm snjóbílar voru með í leiðangrinum og fjölmargir snjósleiðar. Hér er leiðangurinn að koma með skálann á
Eystri-Svíahnúk í Grímsfjalli. Mynd Á. E. Sveinbjörnsdóttir.
Helgi Björnsson, jöklafræðingur,
með handborinn, sem notaður er til
að taka kjarna úr jöklinum. Mynd Á.
E. Sveinbjörnsdóttir.
GLUGGAÐIIÐUR GRIMSVATNA
Þjóðviljinní fylgdmeð vísindaleiðangriáGrímsQalliá Vatnajökli. FyrstumælingarádýptGrímsvatnagerðar með dínamíti
Um 60 manna leiðangurvís-
indamanna og félaga úr
Flugbjörgunarsveit skáta
og Jöklarannsóknafélaginu
er nú búinn að vera hátt í
viku í glampandi sól og
blíðu við mikilvægar athug-
anir á Grímsvötnum, við
rætur Grímsfjalls á Vatna-
jökli. Vísindi og rannsóknir
á jökuliðrum og vatna- voru
þó ekki eini tilgangur ferð-
arinnar, heldurflutningurá
nýjum skálafyrir jökulfara
upp á Eystri Svíahnúk á
Grímsfjalli.
Nýr skáli
Nýi skálinn var smíðaður af
áhugasömum félögum Flug-
björgunarsveitarinnar og Jökla-
rannsóknarfélagsins siðastliðinn
vetur. Öll vinnan við gerð hans
vargefin og einungis unnin af ein-
skærum áhuga, - smíðin fór
meira að segja fram á lóð einbýl-
ishúss eins þeirra í Garðabænum.
En á fæðingardegi Jóns forseta
og íslenska lýðveldisins var hinni
löngu og ströngu vinnu lokið, og í
lögreglufylgd þokaðist nýi
skálinn hinn 17. júní af stað ofan
á voldugum vagni út úr Garða-
bænum, áleiðis til Vatnajökuls.
Ferðin inn að jökulröndinni gekk
einsog best varð á kosið.
Leiðangursmenn höfðu þó vænst
nokkurra erfiðleika á jöklinum
sjálfum. En vitað var að hann
hafði sprungið víða og illa, og
kynni því að vera torfær yfirferð-
í jökulparadísinni, því Lúsífer í
gervi Morgunblaðsins kom á
flugvél í býtið og vakti alla með
látum. Meira að segja aðstoðar-
ráðherrann Jónas Elíasson, gen-
etískur íhaldsmaður, bölvaði
blaðinu sínu þegar hann hrökk
með andfælum upp úr ljúfum
draumi á jöklinum.
Að kvöldi 20. júní var svo
reisugillið haldið, og síðar um
nóttina farið að skoða íshella,
sem myndast í jöklinum sökum
jarðhitans undir niðri.
Flóknar rannsóknir
Eftir að búið var að koma
skálanum fyrir hófust vísinda-
menn handa við margvíslegar
flóknar rannsóknir, sem munu
standa yfir fram á næsta sunnu-
dag.
Sérstakur handbor er notaður
til að ná sýni af ákomunni síðasta
vetur og mæla þannig stækkun -
eða minnkun - jökulsins. Helgi
Björnsson er þrautreyndur í þess-
um rannsóknum, en að auki mæl-
ir Árný Erla Sveinbjörnsdóttir
jarðfræðingur hlutfall léttra sam-
sæta af súrefni og vetni í vetrar-
ákomunni. Þannig má meðal
annars spá í hitastigið á jöklinum
að vetrinum til.
Annar bor, sýnu lengri, verður
svo notaður til að bora í gegnum
jökulhelluna yfir Grímsvötnum,
til að ná sýnum úr þeim. En sýni
beint úr Grímsvötnum hafa
aldrei verið tekin áður, þannig að
menn bíða með eftirvæntingu
upplýsinganna úr þessum þætti
leiðangursins.
Að auki hefur Helgi Björnsson
umsjón með íssjá, séríslensku
tæki, sem notað er til að kanna
landslagið undir jöklinum. Þegar
Þjóðviljinn spjallaði við leiðang-
ursmenn í gær höfðu þeir einmitt
verið að nota íssjána til að kanna
áður ókannað skjálftabelti
norðan Grímsvatna. „Það gekk
mjög vel,“ sagði Bryndís Brands-
dóttir, jarðskjálftafræðingur.
„Með íssjánni fáum við góða hug-
mynd um undirlagið á þessu
svæði, sem er mjög spennandi
fyrir okkur sem vinnum við at-
huganir á jarðskjálftum.“
Fleiri gagnmerk vísindastörf
verða unnin á jöklinum að þessu
sinni. Meðal annars mun Magnús
Tumi Guðmundsson, jarðeðlis-
fræðingur, nota dínamítspreng-
jur til að kanna dýpt og botnlag
Grímsvatna. En engin vitneskja
lá fyrir um það áður en leiðangur-
inn var farinn.
Og einsog Þjóðviljinn skýrir
frá á forsíðu í dag hafa mælingar
Magnúsar Tuma þegar gefið fyrstumælistöðum. Það vissiekki
merkilegar niðurstöður: dýpi nokkur dauðleg sála áður.
Grímsvatna er um 60 metrar Eða hvað sagði ekki Jónas:
Vísindin efla alla dáð,
orkuna styrkja, viljann hvessa,
vonina glœða, hugann hressa,
farsœldum vefja lýð og láð...
-ÖS
Rófurnar skrældar í glampandi sól framan við nýja skálann á Grímsfjalli. Mynd Á. E. Sveinbjörnsdóttir.
Hver var Grímur sem gaf vötnunum nafnið?
ar.
Sérfræðingarnir stóðu hins
vegar sína pligt: Helgi jöklafræð-
ingur Björnsson hafði vendilega
leitað uppi allar sprungur af ný-
legum loftmyndum af jöklinum
og merkt inn á kort. Ferðin frá
jökulröndinni og upp á Eystri-
Svíahnúk gekk því stórkostlega
vel.
Lúsífer í paracLís
Skálinn var settur á tvö skíði,
og fyrir hann beitt tveimur snjó-
bílum Landsvirkjunar. Með að-
stoð Helga var svo krækt fyrir all-
ar sprungur, og fyrir bragðið tók
ekki nema sex tíma að koma hon-
um í áfangastað.
Það voru því að vonum
ánægðir jökulfarar sem lögðust
til svefns árla morguns eftir að
hafa sótt náttfari á jökulinn.
Adam svefnsins var þó ekki lengi
Vötn „þau er Grímur við sat munu
á ýmsum tímum loga og brenna til
auðnar skógana um kring". Svo
hljóðuðu áhrínsorð tröllmeyjar, sem
þjóðsögur herma að hafi búið í helli
þar sem nú eru Grímsvötn í Vatna-
jökli. En faðir hennar var þá hallur
af heimi sökum Vestfjarða-Gríms,
sem ekki lét sér nægja að drepa ris-
ann heldur brenndi og skrokkinn í
eldi til að hindra að hann gengi aftur.
Jón Ámason segir í þjóðsögum sín-
um frá orðum tröllmeyjar og kveður
„hennar álög síðan oftliga hafa
ræst“.
Það eru orð að sönnu. Eldur hefur
með reglulegu millibili verið uppi í
Grímsvötnum. Síðast gaus í maí
1983, þegar lítið eldgos varð í suð-
vesturhorni Grímsvatna.
Vestfjarða-Grímur
Raunar leikur vafi á, hvort vötnin,
sem nefnd eru í þjóðsögunni og
kennd við Vestfjarða-Grím, séu þau
Grímsvötn, sem svo em nefnd í dag.
Þjóðsagan hermir, að Vestfjarða-
Grímur hafi verið ungur maður á
flótta eftir að hafa hefnt föður síns.
Grímur leitaði hælis hjá konu nokk-
urri, sem „bæði var berdreym og
forspá".
Hún sá af skyni sínu að senn myndi
að bera þá menn, sem eftir Grími
sóttu. Þessvegna vísaði hún „honum
að vötnum nokkrum í landsuður,
hvar hann sig af veiðiskap nært gæti
þar til skip einhver af hafi kæmi
undir Ingólfshöfða; ráðlagði hún
honum þar að leita utanferða...“
Grímur þáði ráð hinnar spöku
konu, „fór sem honum var ráðlagt til
vatnanna og gjörði þar skála, lauf-
skála úr skógi er þar var nógur og tók
að veiða í vötnunum“. En fleiri vildu
gott hafa af veiðiskapnum: „Svo bar
til, að það sem hann veiddi á daginn
tók að hverfa á næturnar".
Grímur fann út að risi nokkur kom
í skjóli myrkurs og stal veiðinni. Til
að hefna fiskastuldar lá hann fyrir
risanum og lagði hann spjóti millum
herðanna. Tröllið komst við illan
leik heim í helli sinn við vötn nokkur
og drapst þar. Vestfjarða-Grímur
fylgdí á eftir, og hitti þar fyrir dóttur
risans. Ekki fór illa á með þeim,
þrátt fyrir föðurdrápið, og fóru
leikar að Grímur hjálpaði henni að
taka karli gröf. En sá gamli gekk
aftur og Grímur varð að lokum að
brenna tröllið í eldi til að koma í veg
fyrir endurtekin áflog við drauginn
að næturlagi.
Vötnin týnast
Segir í þjóðsögunni hjá Jóni Árn-
asyni, að „risans dóttir veitti honum
enga mótstöðu, heldur alleina mælti
um að vötn þau er Grímur nú við sat
skyldu á ýmsum tíðum loga og
brenna til auðnar skógana þá er þar
voru um kring“. Jón Árnason telur
að vötnin, sem „Grímur nú við sat“
séu þau,.sem síðan hafi verið nefnd
eftir honum. Eða einsog segir í lítilli
athugasemd Jóns við þjóðsöguna:
„Þetta á að skiljast um Grímsvötn,
sem enn nú svo kallast og eftir al-
mennings meining þess á milli í eldi
leika“.
Ari Trausti Guðmundsson greinir
hins vegar frá því f hinni ágætu bók
sinni, íslandseldar, að þrátt fyrir að
Grímsvötn hafi verið vel þekkt til
foma hafi þau týnst að fullu á mið-
öldum og síðar. Tröllasögur á borð
við þær um Grím og risann hafi hins
vegar lifað meðal þjóðarinnar. Þegar
dró nær tuttugustu öldinni, tóku
menn svo að sögn Ara Trausta að
mgla saman Grímsvötnum og
Grænalóni, sem er vestan við ofan-
verðan Skeiðarárjökul.
Grímsvötn fundust hins vegar aft-
ur árið 1919, þegar Svíarnir Haakon
Wadell og Erik Ygberg fundu það
sem þeir töldu vera risastóran jöku-
lfylltan eldgíg í vesturjöklinum. Við
síðari eftirgrennslan kom hins vegar í
ljós, að jarðfallið Svíanna var ekki
gígur heldur sigdæld, sömu gerðar og
Askja í Ódáðahrauni. Eða með orð-
um Ára Trausta: Megineldstöð með
öskju.
Grímur fer í Grímsey
Af Vestfjarða-Grími er það hins
vegar að segja, að hin tröllkynjaða
mey í jöklinum töfraði hann upp úr
sauðskinnskónum. Eftir að hafa
hefnt silungaþjófnaðarins með svo
afgerandi hætti gerði hann sér títt við
dótturina og „bjuggu þau saman
vinsamliga til næsta vors“ .
Þá hélt Grímur utan, en „áður en
hann og risans dóttir skildust gaf hún
honum belti, hverju sú náttúra fylgdi
að hann engri annarri konu unnað
gæti“.
Þetta gekk eftir. Erlendis tók
Grímur ógleði mikla og „þráði hann
jafnliga risans dóttur".
Þetta gat. vitaskuld ekki endað
nema á einn veg. Grímur fór út til
íslands, fann þá konuna með
sveinbarn þeirra nýfætt í fangi. Með
þeim tókust nú hinar bestu ástir.
Hún gekk á hönd Kristi og tók skírn
með barni þeirra, og um síðir fluttu
þau „norðan að íslandi að eyju einni;
þar sté Grímur á land og bar af skipi,
bjuggu þá í eyjunni risar einir eður
bjargbúar; stökkti Grímur þeim á
burtu sumum, en drap suma og
hreinsaði svo eyjuna. Síðan setti
hann þar byggð sína og juku þau risa-
dóttir þar ætt þeirra. Eyin liggur út
frá Eyjafirði og heitir síðan
Grímsey“.
Þannig fór það, að Vestfjarða-
Grímur -ættlaus maður af Ströndum
einsog einu sinni var sagt um annan
strák - gaf bæði Grímsvötnum og
Grímsey nafn sitt. _ÖS
8 SÍÐA - ÞJÓÐVIUINN