Þjóðviljinn - 13.08.1987, Side 7

Hugvekja um risaeðlur
Ýmsar undarlegar hugleiðing-
ar vilja sópast að manni vegna
þess mikla áhuga, sem virðist nú
hafa gripið um sig meðal íslend-
inga, um að ekki verði numið
staðar við það frægðarverk, sem
útrýming geirfuglsins var á sínum
tíma, heldur fái þeir einnig að
leggja af mörkunum sinn veika
skerf til að uppræta hvalina úr
sjónum. Stundum verður ekki
betur séð, en gerðir manna
stjórnist af hræðslu og ótta for-
feðra þeirra og dettur manni í
hug, að margur landinn trúi því
innst inni, að ef ekkert verði að
gert, kunni Akraborgin um síðir
að vera í hættu vegna illhvelis
með rauðan haus. Er ekki nema
eðlilegt að við slíkum voða sé
brugðist á róttækan hátt. Nema
íslendingar ætli sér að reyna að
afsanna hið forna spakmæli, að
það varni mörgum illt að gera að
hann getur það ekki.
En þessi eltingaleikur við fá-
eina bægslahunda í sjónum, sem
enn hafa sloppið við útrýmingu,
er svo sem ekkert einsdæmi. Alls
staðar eru dýrategundir að hverfa
úr sögunni fyrir beinan eða
óbeinan tilverknað mannkindar-
innar, sem hefur það orð um sig
sjálfa, að hún sé „vitiborin".
Vantar ekki, að menn noti hugvit
sitt til að hafa á reiðum höndum
alls kyns skýringar og réttlæting-
ar á þessari útrýmingu, að svo
miklu leyti sem þeir hafa ein-
hvern áhuga á málinu. Er oftast
hægt að benda á að viðkomandi
dýr hafi eitthvað unnið sér til
óhelgi, - þau beri kannske orma
eins og selurinn, gleypi spámenn
eins og hvalurinn, óhreinki vatns-
ból fyrir úlfum eins og lömbin,
útbreiði eyðniveiru eins og græni
apinn, hlaupist á brott með börn
eins og nykurinn, séu vondir við
systur sína eins og fálkinn, eða
séu meðbiðlar manna til matarins
eins og refurinn og reyndar flest
þau kvikindi sem lífsanda draga.
Einnig er sjaldan hörgull á sér-
fræðingum, sem halda því fram
að allt sé krökkt af viðkomani
dýrum meðan þau síðustu eru að
geispa golunni og ef allt um þrýt-
ur má halda því fram að viðkom-
andi dýrategund hefði hvort sem
er dáið út af sjálfsdáðum sam-
kvæmt einhverjum óskil-
greindum náttúrulögmálum. Eru
því litlar líkur á, að þessi þróun
stöðvist í bráð, og geta menn þeg-
ar farið að dunda sér við að íhuga
hvernig jörðin muni líta út á 21.
eða 22. öld.
Reyndar er þessi allsherjarút-
rýming dýrategunda svo sem
ekkert einsdæmi í jarðsögunni,
og má einkum nefna, að í lok
hinnar svokölluðu miðaldar, fyrir
einum sextíu miljónum ára eða
svo, hurfu burt af yfirborði jarðar
á mjög skömmum tíma ekki að-
eins allar hinar hefðbundnu risa-
eðlur heldur einnig velflest kvik-
indi önnur en lítilfjörleg smádýr.
Hefur verið leitað ýmissa skýr-
inga á þessum atburðum, svo sem
breytinga á loftslagi, græðgi
smádýranna, sem hafi vanið sig á
að éta risaeðluegg, o.þ.h. en eng-
in þeirra getur þó útskýrt hve
snögg og víðtæk þessi breyting á
lífríkinu var. Nú sem stendur er
sú kenning vinsælust, að risastór
loftsteinn hafi dúndrast niður á
jörðina og þyrlað upp svo miklu
ryki, að það hafi byrgt fyrir sól-
arljósið og tvö þúsund ára fimb-
ulvetur runnið upp.
En vilji menn á annað borð
læra af sögunni er önnur skýring
kannske ennþá nærtækari: hún er
sú að meðal hinna fjölbreyttu ris-
aeðlutegunda hafi runnið upp vit-
iborin risaeðla, einhvers konar
tvífættur anthroposaurus sapiens
með stóran og hugmyndaríkan
koll. Sú mótbára, að ekki hafi
fundist nein vegsummerki um
kvikindi þetta, er að engu haf-
andi. Homo sapiens var að kúldr-
ast í hellum í nokkur hundruð
þúsund ár og lítið ólíkur öðrum
dýrum en frá því að hann fann
upp sverðið og þangað til hann
var búinn að ná svo mikilli vit-
rænni fullkomnun, að hann gat
smíðað byssur, hríðskotabyssur,
hvalbyssur, fallbyssur, sprengi-
kúlur, skutla.með sprengihlaðn-
ingu, kjarnorkusprengjur, vetn-
issprengjur, kóbaltsprengjur,
nifteindasprengjur og guð má
vita hvað, liðu einungis rúmlega
fimm þúsund ár. Slíkur tími
jafngildir ekki nema sekúndu-
broti í allri jarðsögunni og fyrnist
fljótt þegar frá líður, þannig að
öll spor eftir hann afmást og
hverfa.
Nú hafa risaeðlur fengið held-
ur snautleg eftirmæli, einkum
vegna rausnarlegrar stærðar eins-
taka tegunda, og hafa menn vænt
þær um heimsku en þó án nokk-
urra minnstu raka. í rauninni
virðast þetta hafa verið mjög fjöl-
breytt og þróuð dýr og yfirleitt
ekki luralega stór, - margar teg-
undir voru jafnvel búnar að
temja sér að ganga uppréttar á
tveimur fótum. Það er því ekki á
neinn hátt ósennilegt að einhver
tegundin hafi byrjað að þroska
hug og hendur og þá náð því á
skömmum tíma að verða jafn vit-
iborin og mannkindin.
____________MINNING__________
Guðmundur Guðmundsson
frá Melum - Minning
„Voðalegt er að sjá til þín
strákur; situr hérna hokinn fram
á borðið, veldur varla skeiðinni
og skilur svo rúsínurnar eftir í
grautarskálinni.“
Þessi orð Munda frænda verða
mér alltaf minnisstæð frá því ég
dvaldi hjá honum og Ragnheiði
eitt síðasta sumarið sem þau
bjuggu á Melum, unaðsreiti þess-
ara hjóna sem svo skiljanlegt var
að þau áttu erfitt með að flytjast
frá í ellinni.
Þessi ummæli Munda voru að
mörgu leyti einkennandi fyrir
hann, þennan hlýja, en blátt
áfram húmorista sem gat slegið
öll vopn úr hendi manna með
hárfínum athugasemdum um
tímana tvenna.
Mundi dó snemma í síðustu
viku, næstum kominn á tíðræðis-
aldur. Hann var samur við sig frá
því ég kynntist honum, fyrst sem
barn fyrir tuttugu árum, allt fram
á síðustu ár; elskur að lífinu og
fólkinu sínu sem hann hreif svo
gjarnan með sér í skemmtilegar
samræður. Og þar gilti einu hvort
viðmælendur voru börn eða full-
orðnir; hann gerði þar engan
greinarmun á, enda hef ég oft
dáðst að því eftir á hvað hann bar
mikla virðingu fyrir þeim yngstu
og smæstu, engu síður en öðrum.
Það er langur vegur milli Mela í
Trékyllisvík, þar sem þeir bræður
Mundi og Sigmundur afi minn
höfðu lengi tvíbýli, og svo Loc-
arno í Sviss þar sem ég skrifa
þessi orð á evrópskri kvikmynda-
hátíð. Samt leitar hugurinn heim
til Stranda og samverustunda
með Munda, nú þegar ég veit að
þær verða ekki fleiri. Vertu bless-
aður Mundi minn - ég veit að
systkini mín og foreldrar taka
undir með mér þegar ég þakka
þér þá hlýju og gleði sem þú
gafst.
Sigmundur Ernir Rúnarsson
Það er ekki erfitt að ímynda sér
hvernig vitiborin „eðlumenni" af
þessari tegund hefðu getað litið
út: þau hefðu sennilega verið
svipuð mannskepnunni að lík-
amsbyggingu allri - enda hefðu
ýmsar risaeðlutegundir ekki
þurft að þróast mikið til þess -
nema þau hefðu kannske verið
með slönguskinn af því tagi sem
menn búa nú til skó og töskur úr,
og stingandi augu vel fallin til að
horfa á skotmark, og svo hefðu
þau sennilega verið snögg í hreyf-
ingum og rykkjótt eins og eðlur.
Að þessu leyti hefðu þau kannske
staðið mönnum framar, því að
slíkur hreyfingastfll er einmitt
sérlega hentugur, þegar þörf er
að ýta skyndilega á takka.
Hvað hefðu slík „eðlumenni”
svo gert þegar þau hefðu staðið
upprétt á móður jörð og rennt
vitrænum eðluaugunum til
stjarnanna? Þau hefðu náttúrlega
gengið til verks eins og vitibornar
lífverur, fundið fyrst upp sverð og
spjót, sérhönnuð til að gera göt á
slönguskinn, og svo eftir því sem
hin vitræna fullkomnun jókst,
byssur, hríðskotabyssur, spreng-
jur og allt sem nöfnum tjáir að
nefna. Með þessari tækni hefðu
„eðlumennin” auðveldlega getað
veitt upp allar aðrar risaeðlur
stórar og smáar sem skriðu eða
hoppuðu á þurru landi, allar flug-
eðlur loftsins og jafnframt hval-
eðlurnar sem syntu í djúpunum.
Ef eitthvert eðlumennið hefði
farið að hreyfa mótmælum hefði
sennilega ekki verið neinn hör-
gull á framsóknareðlumennum til
að réttlæta verknaðinn og út-
skýra að hann væri óhjákvæmi-
legur liður í framsókn tegundar-
innar. Og svo hefðu hin vitibornu
eðlumenni farið að grýta kjarn-
orkusprengjum, vetnisspreng-
jum, kóbaltsprengjum, nift-
eindasprengjum og öðrum
leiktólum vitiborinna vera hvert
á annað, uns tvö þúsund ára
kjarnorkufimbulvetur grúfði sig
yfir allt heila klabbið.
Þá fékk hrjáð jörðin tæplega
sextíu miljón ára hlé áður en ný
vitiborin lífvera, í þetta skipti af
apakyni, fór að renna vitrænum
augum til stjarnanna... e.m.j.
Kennarar
Flensborgarskólann vantar stundakennara í
stærðfræöi.
Upplýsingar hjá skólameistara í síma 50560.
Skólameistari
athugið
Aðfaranótt miðvikudagsins 12. ágúst var síma-
númerum símstöðvanna á Egilsstöðum, Eiðum,
Lagarfossi, Seyðisfirði, Borgarfirði, Vopnafirði og
Bakkafirði breytt í fimm talna númer.
Aðfaranótt föstudagsins 14. ágúst verður sams-
konar breyting gerð á símstöðvunum á Reyðar-
firði, Eskifirði, Neskaupstað, Mjóafirði, Fáskrúðs-
firði, Stöðvarfirði og Breiðdalsvík.
Umdæmisstjóri