Þjóðviljinn - 15.08.1987, Page 7

Umsjón
Ólafur Gíslason
Taeko Mori og Halldór Stefánsson. (Mynd: Ari).
Fuglsaugað og fjarvíddin
íhugunar-
efni úr
pappír
Japanska listakonan Taeko
Mori hefur opnað sýningu í Gall-
erí Borg. Þetta eru óhlutlægar
myndir unnar úr pappír með því
fágaða handbragði og þeirri
næmu tilfinningu sem er einkenn-
andi fyrir japanska myndlistar-
hefð. En jafnframt því sem
myndir hennar sverja sig sterkt í
japanska listhefð hafa þær til að
bera frelsandi nýsköpun í form-
inu, sem byggir ekki síst á næmri
innlifun listakonunnar í þann efn-
ivið sem unnið er úr, þar sem
áferð, litur og form mynda í ó-
rjúfanlegu samhengi eina ljóð-
ræna heild eða íhugun, og þar
sem leikið er markvisst á þá
spennu sem myndast á milli til-
viljunarkennds leiks línunnar og
markvissrar formbyggingar, rétt
eins og í hefðbundinni japanskri
eða kínverskri kalligrafíu.
í yfirlætislausri hógværð sinni
bjóða myndir Taeko Mori upp á
myndræna íhugun sem veitir
áhorfandanum fullkomið frelsi til
túlkunar, og þar sem hinn form-
ræni eiginleiki efnisins situr í
fyrirrúmi en öll sálfræðileg krufn-
ing er látin lönd og leið.
Það er sjaldgæfur fengur að fá
slíkt sýnishorn lifandi japanskrar
menningarhefðar hingað til fs-
lands, en þetta er reyndar ekki í
fyrsta skipti sem Taeko Mori
heiðrar okkur með verkum sín-
um, því hún kom hingað síðast
fyrir 6 árum og sýndi þá vefnað í
Listmunahúsinu við Lækjargötu
við góðan orðstýr.
En samband hennar við ísland
er reyndar ekki bara bundið við
atvinnu hennar, því hún er gift
Halldóri Stefánssyni mannfræð-
ingi, sem hún kynntist meðan þau
voru bæði við nám í Frakklandi.
Okkur fýsti að frétta nánar af
högum þeirra og háttum, og átt-
um því við þau eftirfarandi spjall
skömmu fyrir opnun sýningar-
innar, þar sem Halldór gegndi
hlutverki túlksins þegar tung-
umálaerfiðleikar gerðu vart við
sig. -ólg
Það var Halldór sem hóf f rá-
sögnina af Japansævintýri sínu
eftir að við höfðum komið okkur
fyrir í þægilegri setustofu ætt-
ingja hans á Baldursgötunni, og
ævintýrið hófst auðvitað með
ky nnum hans af listakonunni T a-
ekoMori:
- Við höfðum bæði verið við
nám í Frakklandi og Taeko hafði
komið nokkrum sinnum hingað
heim með mér þannig að mér
fannst vera komið að mér að
kynnast hennar heimahögum
þegar ég hafði lokið námi mínu í
Frakklandi. Ég fékk 18 mánaða
japanskan styrk til þess að læra
japönsku og kom þangað fyrst
haustið 1981, þá orðinn 31 árs og
algjörlega kunnáttulaus í málinu.
Ég áttaði mig fljótlega á því að 18
mánuðir dygðu skammt til þess
að læra málið, allra síst fyrir
mann á mínum aldri, og fyrstu 6
mánuðirnir fóru eiginlega í stöð-
ug veisluhöld í útlendinganý-
lendu þar sem voru námsmenn
frá 57 þjóðum í svipaðri aðstöðu
og ég. Én eftir 6 mánaða veislu-
höld komst ég inn í mannfræði-
deildina í Osaka-háskólanum,
þar sem ég gat lagt stund á mitt
fag samfara tungumálanáminu.
Ég fór að kynna mér japanska
forfeðradýrkun, sem ersnar þátt-
ur í austurlenskri menningu, og
eftir 1/2 ár þar var ég svo heppinn
að hljóta styrk frá japanskri
stofnun sem er að hálfu leyti
ríkisstofnun, en þessi styrkur var
fólginn í rannsóknastöðu við
Osaka-háskólann, þar sem ég gat
haldið áfram að einbeita mér að
rannsóknum mínum á forfeðra-
dýrkuninni, afstöðu Japana til
dauðans og látinna ættmenna.
Þetta varð til þess að ég var hrein-
lega neyddur til þess að læra mál-
ið, þar sem rannsóknir mínar fól-
ust meðal annars í afar lær-
dómsríkri vettvangskönnun, sem
ég gerði í sveitaþorpi í námunda
við Fuji-fjallið, þar sem ættingjar
Taeko bjuggu. Þar var tungumál-
akunnáttan forsenda alls árang-
urs, og í þeim efnum naut ég
dyggilegrar aðstoðar Taeko. Síð-
an leiddi eitt af öðru þar til ég
fékk kennarastöðu við Osaka-
Halldór Stefáns-
son mannfræðing-
ur og listakonan
Taeko Mori segja
frá lífi og list í Jap-
an í nútíð og fortíð
Gakuin-háskólann, þar sem ég
kenni nú byrjendakúrsa í mann-
fræði 2-3 daga í viku samfara
rannsóknum mínum. Við búum í
Kyoto, sem er um 40 km frá
Osaka, og ég er 40-50 mín í vinn-
una með lest.
Austrið og vestrið
Að þessu sögðu kom Taeko inn
með kaffið og kraup við borðið
að japönskum sið. Hún er hæglát
og yfirveguð í framkomu og hefur
til að bera þá sömu hógværð og
þokka, sem finna má í myndum
hennar. Hún á að baki 8 ára nám í
Frakklandi, þar sem hún útskrif-
aðist frá listaakadcmíunni í París
1978, og ég byrja á því að spyrja
hana að því hvort eða að hve
miklu leyti reynsla hennar og
þekking á evrópskri menningu
komi fram í myndum hennar.
- Það er erfitt að segja, ég hef
hrifist af mörgu í evrópskri mynd-
list og hún hefur opnað augu mín
á ýmsa lund. En ég get ekki skil-
greint hvað í myndum mínum sé
hægt að rekja til evrópskra á-
hrifa. En til dæmis spænski mál-
arinn Antonio Tapies hefur haft
áhrif á mig fyrir þá næmu tilfinn-
ingu sem hann hefur fyrir efninu
og efnisáferðinni í málverki sínu.
Annars hef ég hrifist af mörgu
hjá frönsku impressíonistunum,
og einnig hefur það komið mér á
óvart hvað mikið er til af góðri
íslenskri myndlist. Mér finnst til
dæmis Kjarval vera á heimsmæl-
ikvarða og skil ekki hvers vegna
myndir hans er ekki að finna í
eríendum söfnum.
Ég held að ég geti svarað þess-
ari spurningu þannig að ég hafi
lært margt af evrópskri myndlist
þó það sjáist ekki í myndum mín-
um. því myndirnar koma innan-
frá mér sjálfri og þegar öllu er á
botnin hvolft þá er ég innst inni
japönsk myndlistarkona.
Hefðin og nútfminn
-Gætir svipaðra strauma í jap-
anskri nútímamyndlist eins og
komið hafa fram hér á Vestur-
löndum?
- Japan var lokað land þar til
það var opnað fyrir erlendum
áhrifum með valdboði árið 1868.
Upp frá því flæddu inn í landið
vestræn áhrif á öllum sviðum,
einnig á sviði myndlistar. Sam-
hliða hinni hefðbundnu japönsku
myndlist urðu til skólar í vest-
rænni myndlist þar sem fram
komu vestrænir straumar nánast
jafnóðum og þeir spruttu upp í
Evrópu, þótt ávallt hafi mátt
greina að um japanska list væri að
ræða. Síðan hafa hefðbundin list
og nútímalist þróast hlið við hlið,
og því má segja að hin evrópsku
áhrif hafi orðið ný viðbót við jap-
anskt menningarlíf, þar sem evr-
ópskum aðferðum var beitt við
að túlka japanskan veruleika.
Japönsk nútímalist ber því alltaf
sín þjóðlegu séreinkenni þrátt
fyrir vestrænu áhrifin, rétt eins og
hægt er að greina á milli franskra
og þýskra einkenna til dæmis í
evrópskri list.
- Hvernig er sambandi lista-
manna við almenning háttað í
Japan. Er listaverkamarkaður-
inn þar svipaður og við þekkjum
hér á landi?
- Nei, það er eitt af því sem
hefur komið mér á óvart hér á
landi, hvað almenningur gerir
mikið að því að skreyta heimili
sín með listaverkum. Sum íslensk
heimili eru eins og listaverka-
söfn. í Japan er það nær eingöngu
söfn og ríkir listaverkasafnarar
sem kaupa listaverk á almennum
markaði.
Fagurfrœði
hversdagsins
Hér blandar Halldór sér í sam-
talið og segir að hefðbundinn jap-
anskur húsakostur bjóði ekki upp
á það að myndir séu hengdar upp
á veggi. Skilrúm milli vistarvera
séu mynduð úr þunnum renni-
hurðum, en í hverri íbúð sé
venjulega eitt horn eða staður
ætlaður fyrir viðhafnarsæti, og
þar sé venjulega hafður einn list-
munur, t.d. leirvasi og kannski
ein kalligrafísk mynd á bakvið.
Það er meðal annars til þess að
þessir hlutir fái notið sín til fulls
sem ekki eru hafðir fleiri hlutir
uppi við. Hefðbundin íbúð er að
mestu leyti án húsgagna, en eigi
fjölskyldan fleiri listmuni, þá er
kannski skipt um á nokkurra
mánaða fresti. Annars búa Jap-
anir yfirleitt þröngt og illa, og
með tilkomu fjölbýlishúsanna og
þrengslanna í stórborgunum hef-
ur hið hefðbundna fagurfræði-
lega gildismat látið undan síga
fyrir hagræðingunni. Kyoto, þar
sem við búum, er að nokkru leyti
undantekning hvað þetta varðar,
þar sem henni var hlíft í stríðinu
og þar er til dæmis ekki leyft að
byggja hærra en 3 hæðir.
Japan í
sjónvarpinu
- Nú í vikunni sýndi sjónvarpið
hér athyglisverða mynd um Jap-
an nútímans, þar sem leitast var
við að horfa á bak við þá glans-
mynd sem stundum er haldið að
okkur um landið sem fyrirmvnd-
arríki kapítalismans. Mig langar
til þess að spyrja ykkur hvort
myndin hafi verið sannferðug að
ykkar mati?
- Já, okkur fannst þetta vel
gerð mynd sem gaf raunsæja
mynd af einni hlið Japans, sagði
Taeko.
- Líka hvað varðar stöðu kon-
unnar? Er það rétt að ekki sé ætl-
ast til þess af konum að þær segi
skoðanir sínar upphátt?
- Japanir leggja afar mikið upp
úr mannlegum samskiptum og
þar gilda fastmótaðar reglur,
segir Taeko...
- Þetta má vel misskilja, segir
Halldór, þessi þáttur fjallaði um
það sem kallað var á íslensku
„japanska grírnan", en það er
ekki nákvæm þýðing á því sem
við er átt og kallað er „tatemai" á
japönsku. Tatemai er í rauninni
það samskiptamynstur sem Jap-
Laugardagur 15. ágúst 1987 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 7