Þjóðviljinn - 15.08.1987, Page 8

MENNING
anir hafa komið sér upp til þess
að þetta mikla þéttbýli geti
gengið snurðulaust og felst í því
að menn tala ekki beint út um
hlutina við ókunnuga, heldur
fara í kringum þá til þess að var-
ast árekstra. Petta hefur ekkert
með hræsni að gera, heldur eru
þetta strangar kurteisisvenjur
sem hafa mótast af nauðsyn.
Sumir Vesturlandabúar, sérstak-
lega Ameríkanar, sem leggja
mikið upp úr því að vera „náttúr-
legir“ í framkomu, eiga erfitt
með að skilja þetta, en þeir átta
sig ekki á því að þeirra máti að
vera „náttúrlegir" er bara önnur
gríma, því í mannlegum sam-
skiptum lenda menn alltaf í því að
leika hlutverk. En það breytir því
hins vegar ekki að konan býr við
talsvert annað hlutskipti í Japan
en við eigum að venjast.
Konan í Japan
- Hefur þú fundið fyrir því í
þínu starfi sem listakona að til
þess sé ætlast að þú segir ekki það
sem þú meinar eða að þú hafir
ekki sömu möguleika og kari-
menn í faginu?
- Listamenn starfa gjarnan í út-
jaðri hins hefðbundna þjóðfélags
og því gilda að ýmsu leyti aðrar
regíur þar, og ég held að þessa
misréttis gæti minna í listum en á
öðrum sviðum. Ég hef ekki orðið
vör við það að konur sæki minna í
listnám en karlmenn, en misrétt-
ið birtist kannski fyrst þegar kem-
ur að því að fá vinnu. Þeir lista-
menn sem ná lengst fá kennara-
stöður þar sem þeir geta stundað
list sína samfara launaðri vinnu,
og konur eiga greinilega erfiðara
með að fá slíka vinnu en karlar.
- Er virk kvenfrelsishreyfing í
@ SAMBANDIÐ AUGLÝSIR
Festingar og saum
fyrir burðarvirki
SAMBANDIÐ BYGGINGAVORUR
SUÐURLANDSBRAUT 32 SÍMI 82033
KRÓKHÁLSi 7 SÍMAR: 672888 og 82033
Japan sem er sambærileg við það
sem við þekkjum hér á Vestur-
löndum?
- Jú, það er nokkuð öflug
kvenfrelsishreyfing í Japan, en
hún er nær eingöngu takmörkuð
við menntakonur. Reyndar er
kvenfrelsishreyfingin hvergi
sterkari en í Kyoto, því þar er
mikið af skólum og námsfólki og
hefð fyrir róttækum sjónarmið-
um.
„Karriavúmanú"
- Það er til hugtak á japönsku,
segir Halldór, sem heitir „karria-
vúmanú" og er afbökun á enska
hugtakinu „carrier woman“, það
er að segja menntakona sem lifir
fyrirstarfsframann. Þessar konur
njóta virðingar og meðaumkvun-
ar í senn, og afstaðan til þeirra
bregður nokkru ljósi á þetta mál,
held ég. Það er litið jákvæðum
augum að konur standi sig vel í
skóla og ljúki háskólanámi eða
sambærilegri menntun. Fyrst og
fremst vegna þess að menntaðar
konur eru taldar betri uppalend-
ur og betur til þess hæfar að búa
börn sín undir þá hörðu sam-
keppni sem skólagangan er fyrir
japönsk börn. Fari þær út á vinn-
umarkaðinn eftir námið er venju-
lega litið á það sem eins konar
heimanmund eða framlag til fjöl-
skyldunnar áður en börnin fæð-
ast, en ef þær kjósa vinnuna fram
yfir börnin þegar þau fæðast eru
þær orðnar það sem kallað er
„karriavúmanú“, og það gengur
þvert á þá japönsku hefð sem
konur hafa búið við.
Forfeðradýrkun
-Þú sagðir mér, Halldór, að þú
hefðir verið að kynna þér forfeðr-
adýrkun Japana og viðhorf
þeirra tii dauðans. Geturðu sagt
okkur nokkuð nánar frá því í
hverju hún er fólgin í stuttu máli?
- Þetta er flókið mál, sem ekki
er hægt að gera skil í stuttu máli,
þar sem það er mjög samofið jap-
anskri og austurlenskri sögu og
menningu, en um leið er það ekki
svo fjarlægt eða óskiljanlegt okk-
ur eins og menn kannski halda.
Það eru nokkuð flókin ritúöl sem
Japanir hafa í kringum andlátið,
og þau eiga sér fyrst og fremst
stað fyrsta árið eftir lát nákomins
ættingja. Samkvæmt þessum ritú-
ölum er hinn látni það sem kallað
er „nýlátinn ættingi" fyrsta árið
eftir andlátið, en öðlast síðan
stöðu sem „forfaðir". Fyrir utan
þau ritúöl, sem eru haldin með
reglubundnu millibili fyrsta árið
eftir lát nákomins ættingja, hafa
Japanir einn helgidag á ári, sem
er sambærilegur við allrasálna-
messu eða dag hinna látnu í ka-
þólskum sið. Þessi dagur er að því
leyti sambærilegur við jólin hér
heima að þá fara allir úr fjöl-
skyldunni til síns fæðingarheimi-
lis, hvar sem þeir búa í Japan, og
þessi hátíð stuðlar þannig að sam-
heldni fjölskyldunnar alveg eins
og jólin. En til þessa fjölskylduf-
agnaðar er einnig boðið öllum
látnum ættingjum eða „forfeðr-
um“, að minnsta kosti með
táknrænum hætti. Og þeim eru
færðar fórnir með táknrænum
hætti, sem eru reykelsi og fæðut-
egundir úr jurtaríkinu í samræmi
við búddasið. í Japan lifa tvenn
trúarbrögð saman í góðu sam-
lyndi, búddismi og shinto-trú.
Allar helgiathafnir í kringum
dauðann eru mótaðar af búdd-
isma á meðan það sem kalla
mætti skírn og giftingu er fram-
kvæmt í anda shinto-trúarinnar.
Eitt af því sem ég hef verið að fást
við er að gera samanburð á við-
horfum Japana, Suður-Kóreu-
búa og Kínverja til dauðans, og i
þessu skyni fór ég í námsferðir
bæði til S-Kóreu og Taiwan.
Menningararfur
í myndlistinni
- Segðu mér, Taeko, er hægt að
sjá bein áhrif frá þessari menn-
ingarhefð í myndum þínum?
- Já, til dæmis að því leyti sem
þær eru byggðar á þekkingu
minni á kalligrafíu, en kalligrafía
er hin japansk/kínverska pensil-
skrift, sem er tjáningarform sem
liggur einhvers staðar mitt á milli
ritlistar og myndlistar eða er
hvort tveggja í senn. í kalligrafí-
unni er aðeins byggt á hvítum og
svörtum lit og þar skiptir afstaða
formsins til flatarins og lega þess í
honum meginmáli auk þess sem
mikilvægt er að blekið samlagist
pappírnum þannig að skilin á
milli hins svarta og hvíta flatar
verði ekki of skörp. Þetta þýðir
jafnframt að ritarinn þarf að hafa
þekkingu á og tilfinningu fyrir
pappírnum. Við eigum sérstaka
hefð í pappírsgerð í Japan, og
pappírsgerðarmennirnir eru oft
jafnframt sérfróðir í kalligrafíu.
Kalligrafían er svo þungamiðjan í
Zehn-búddískri myndlist, þar
sem hin einfalda og skýra fram-
setning skiptir meginmáli. Ég hef
lagt stund á kalligrafíu, og þekk-
ing mín á henni kemur óbeint
fram í myndum mínum. Ég geri
til dæmis minn pappír sjálf, og sú
áhersla sem ég legg á samband
forms og myndflatar er náskyld
kalligrafíunni og kemur að ég
held ómeðvitað fram í verkum
mínum.
Fjarvíddin
og fuglsaugað
- Getur þú sagt mér annað,
hvernig stendur á því að ekki er
að finna í hefðbundinni japanskri
myndlist fjarvíddarskynjun sem
er sambærileg við þá sem kom
fram í Evrópu með renessansin-
um á 15. öld og var ríkjandi um
langan aldur í vesturlenskri
myndlist?
- Þetta er erfið spurning, sem
ég kann ekki tæmandi svar við.
En renessansinn var tengdur vís-
indalegri rökhyggju og einstakl-
ingshyggju, þar sem reynt var að
túlka veruleikann hlutlægt út frá
sjónarhóli einstaklingsins. í jap-
anskri myndlist finnum við frekar
það sem kalla mætti heildarper-
spektíf, svið myndarinnar er
gjarnan séð ofanfrá, þar sem til
dæmis sér inn í margar vistarver-
ur í senn eins og frá sjónarhorni
fuglsins fljúgandi. Hefðbundin
japönsk myndlist hefur alltaf inn-
byggðan tilgang frásagnar eða
sícreytingar, þar sem frásagnar-
efnið getur til dæmis verið ævi
Búdda. Til þess að segja slíka
sögu í mynd dugir ekki eitt ein-
staklingsbundið sjónarhorn,
heldur þarf að sýna sömu persón-
una við margar aðstæður þar sem
venjuleg raunsæisfjarvídd dugir
ekki til. Evrópska fjarvíddar-
teikningin þróaðist samfara vís-
indalegri rökhyggju, en síðan
lenti hún í kreppu sem fyrst kom
fram hjá impressíónistum eins og
Van Gogh og Paul Gaugain, sem
reyndar fundu báðir frelsandi
áhrif í hefðbundinni japanskri
list. Eftir það hefur fjarvíddar-
teikningin hætt að ríkja yfir vest-
rænni myndlist sem lögmál rétt
eins og hin vísindalega rök-
hvggja.
Nauðhyggja
og tímaþröng
Það var ekki vísindaleg
nauðhyggja, heldur hin sérís-
lenska tímaþröng blaðamannsins
sem þurfti að slíta þessum áhuga-
verðu samræðum þegar þær voru
rétt að komast á skrið. Við
þökkuðum fyrir kaffið og fróð-
leikinn með loforðum um betri
tíma einhvern tíma seinna. En
kannski er tímaþröngin sem þetta
viðtal er skrifað í einmitt af-
leiðing þeirrar vísindalegu
nauðhyggju sem rakin er til
endurreisnarinnar og spámenn
búddismans láta sér fátt um finn-
ast: lögmál framleiðninnar virð-
ast stundum leggja sömu fram-
andlegu mælistikuna á líf manns-
ins, hvort sem hann vinnur við
tölvuskjá í Síðumúlanum eða á
færibandinu hjá Mitshubishi.
-ólg.
8 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Laugardagur 15. ágúst 1987