Þjóðviljinn - 18.11.1987, Síða 5

Umsjón:
Elísabet Kristín
Jökulsdóttir
Tolli opnar
sýningu í
Neskaupstað
Tolli opnar einkasýningu í
Neskaupstað, í safnaðarheimil-
inu þar, um helgina. En Tolli er
þekktur fyrir að þræða bakgarða
venjulegra sýningarsala og hefur
áður sýnt á dekkjaverkstæðum,
líkamsræktarstöðvum en ekki
strætóskýlum.
Sýning Tolla í Neskaupstað
verður opin í viku og þar sýnir
hann verk máluð á síðustu fjórum
árum. Petta er önnur einkasýning
hans á árinu hér á landi, en í sept-
ember og október sl. voru hald-
nar tvær sýningar á verkum hans í
boði Ballerupbæjar og Friðr-
ikssunds í Danmörku.
Tolli fékk rífandi góða dóma í
dönskum blöðum og mikla um-
fjöllun og voru Danir ósparir á
lýsingarorð. Gagnrýnendur lof-
uðu mjög sterka tilfinningu hans
fyrir náttúrunni og umfram allt
kraft. „Hræðslan við hinar myrku
hliðar er greinileg en vonin sterk
að sama skapi. Það er hin villta og
fagra íslenska náttúra, sem er
uppsprettulind expressjónískra
málverka hans, en í málverki hef-
ur náttúran verið tabú í mörg ár,“
og enn: „það er sjaldgæft að sjá
svo fjölbreytta og mikla póesíu
samankomna á einum stað, sem
þrátt fyrir allt rennur saman í eina
heild. Að baki verkunum liggur
mikil hugsun, tilraunir og ekki
síst vinna, við að geta gefið líf-
sviðhorf sitt frá sér í listformi.
Hann spilar saman ást til náttúr-
unnar, landslagi, sögu og þjóð-
sögum. Síðast en ekki síst er virð-
ingin fyrir manninum í fyrir-
rúmi,“ og í Ballerup-blaðinu 9.
sept. er klykkt út með að segja:
„væru allir einsog þessi ungi mað-
ur, væri heimurinn ríkari og ekki
eins ofbeldisfullur.“
Fortíð mín
sem rokkari
Þá er litameðferð Tolla rómuð
- sagt frá sýningum
hans í Danmörku í
haust þar sem hann er
lofaður fyrir kraft,
póesíu og litameðferð
og þeir sagðir spanna allan
skalann, allt frá tjörusvörtu,
kuldabláu til blindandi hvíts.
Stemmningin í myndunum er allt
frá martröð til melankólíu. Máln-
ingarmátinn sýnir kraft og af-
hjúpar innsta eðli listamannsins.
Og hvað skyldi svo listamaðurinn
sjálfur segja? í viðtali í dönsku
blaði í september segir hann: „Ég
get, gegnum mótív af náttúrunni,
gefið spegilmynd úr heiminum í
dag, einsog hann lítur út, eftir að
hafa farið í genum hausinn á mér.
Það er sársauki og hræðsla en
þrátt fyrir allt, þá vísar náttúran
okkur veginn fram á við. Og sýnir
okkur að það er von. Eitt af gegn-
umgangandi mótívum í abstrakt-
myndum mínum er gítarinn í alls-
konar varíasjónum: Það er fortíð
mín sem rokkari sem spilar hér
inn í. Þetta er tónlist minnar kyn-
slóðar og það er rythminn frá
þessari tónlist sem fer í gegnum
pensilinn."
Opinská og tilfinningaþrungin
Þessi fyrsta skáldsaga Nínu
Bjarkar gerist að mestu leyti í
Reykjavík árið 1958 og segir frá
unglingsstúlkunni Helgu sem
kemur utan af landi til dvalar á
heimili efnaðra hjóna í borginni.
Sagan er öll fyrstupersónufrá-
sögn Helgu nema fyrsti kaflinn
þar sem sagt er í þriðju persónu
frá hræðilegri reynslu hennar
eina nótt heima í sveitinni. Frá-
sögn Helgu er samt rofin stöku
sinnum af annarri rödd; hennar
eigin rödd þegar hún er orðin
fullorðin og getur sagt „nú“ en
allt hitt er „þá“ í sögunni. Þessi
rödd varpar samt engu nýju ljósi
á söguna og skýrir heldur ekki
persónu Helgu betur þótt þar
komi fram að hún hafi síðar
hlotið menntun, gift sig og
eignast börn og sé nú dauðvona.
Gamlar systur á heimilinu,
Sína og Setta, koma mjög við
sögu. Þær eru svona skrýtnar og
skemmtilegar kerlingar en lýsing-
in á þeim er samt svo einhæf að
þær verða þreytandi til lengdar.
Bræður Helgu tveir sem búa í
borginni eru ekki fyrirferðar-
miklar persónur, en fólkið sem
Siggi bróðir hennar býr hjá í
braggahverfinu og kjör þess opna
nýjan heim í sögunni og mynda
andstæðu alls þess sem Helga
kynnist á heimili hjónanna.
Nafn bókarinnar Móðir, kona,
meyja (útg. Forlagið) vísar til
þriggja kvenpersóna í sögunni.
Helga er náttúrubarn sem kemur
úr sveit í borg. Hún er falleg og
hrifnæm, menn laðast að henni
og hún er „frjó. Frjó kona. Og
kona sem á erfitt með að hafa
stjórn á kynhvötinni." (99) Hún
virðist fyrst og fremst þrá að
njóta ásta og ala börn. Henni er
ekkert um það gefið þegar hjónin
í húsinu vilja koma henni til
mennta og þegar hún uppgötvar
að hún er með barni í þriðja sinn
16-17 ára segir hún ákveðin: „Og
þá er þetta með námið úr sög-
unni“ (98). Heiður, frúin á heim-
ilinu, er hins vegar meyja. Bæði
er hún draumkennd og ór-
aunveruleg persóna, en svo er
hún líka hrein mey þótt gift kona
sé. Þriðja konan er Dídí móðir
Villýs, sem er í „helvísku kana-
standinu“ eins og Salvör, öldruð
móðir hennar orðar það. Hún
kemur ekki nema óbeint við sögu
en þó kemur eymd hennar
átakanlega í ljós bæði heima í
bragganum og í mötuneytinu þar
sem hún vinnur. Titill sögunnar
minnir einnig á hið hefðbundna
hlutverk kvenna og þá stöðluðu
mynd sem oft er gefin af þeim í
bókmenntum karla sem
ástkonur, mæður eða jómfrúr.
Kvenpersónurnar í sögunni falla
ekki á venjubundinn hátt inn í
þetta form, en eiga það ef til vill
sameiginlegt að vera allar á ein-
hvern hátt fjötraðar í hlutverkum
sínum.
í samræmi við móður-
jarðarhlutverk Helgu hefur hún
mjög ríka tilfinningu fyrir eigin
líkama. Líkamlegum sársauka
hennar og líkamlegri nautn er lýst
mjög nákvæmlega. Það er vissu-
lega óvenjulegt að lesa svo opin-
skáar erótískar lýsingar frjá sjón-
arhóli konu. Ég er ekki frá því að
þær séu betur skrifaðar en ýmis-
legt annað í sögunni, en samt
finnst mér vanta einhverja erót-
íska spennu í söguna sjálfa sem
getur verið miklu magnaðri en
svona berorðar lýsingar.
Heiður er á margan hátt undar-
leg persóna, það er eins og hún sé
ekki alveg af þessum heimi en í
lokin virðist hún samt hafa alla
þræði sögunnar í hendi sér. Hún
er ekki hamingjusöm og ræktar í
bókstaflegum skilningi harm
sinn, ástarsorg. Um leið kemur
vel fram andstæðan milli þess
sem hún raunverulega er og þess
sem hún þykist vera; milli hlut-
verks hennar sem yfirstéttar-
dama og löngunar hennar til að
vera listamaður. Það er athyglis-
vert og táknrænt hvernig hún iðk-
ar list sína í felum uppi á háalofti
föst í sama viðfangsefninu: að
vefa mynd mannsins sem hún
elskar. Þetta er tilgangslaus og
endurtekin iðja, hún vefur mynd
á sumrin og brennir hana í garð-
inum á haustin.
Mestur hluti sögunnar er
byggður upp á samtölum og höf-
undurinn hefur gott vald á þeim
en beinar lýsingar taka minna
rúm og eru ekki eins vel gerðar.
Það vekur athygli hvað höfundur
hefur mikla tilhneigingu til að
endurtaka orð setningu eftir setn-
in|u heldur tilbreytingarlítið:
„Eg man þetta ár í húsinu vel.
Man það í smáatriðum. Man það
best af lífi mínu. Lífi sem núna er
orðið langt. Núna þegar ég skrifa
þetta.“ (43) Þetta virkar oft eins
og klifun og er víða þreytandi. Þó
tekst einstaka sinnum á þennan
hátt að gera frásögnina seiðandi
og ljóðræna,t.d. þar sem segirfrá
Heiði og Helgu í baðherberginu:
„Ég var gagntekin sárri, blíðri
sælu. Svo sárri. Svo blíðri. Og
hreiðrið mitt fór að titra og
skyndilega opnaðist það og lok-
aðist á víxl og ég hló og hló og tár
runnu úr augum mínum...“ (67).
Þessi sena í baðherberginu er að
mörgu leyti óvenjuleg. Ekki síst
þegar Heiður málar Helgu í fram-
an til þess að gera hana ffna áður
en hún fer út. Þetta er hátíðleg
athöfn sem er þeim báðum til
ánægju og lýst í löngu máli. Hér
er verið að lýsa sérkvenlegri
reynslu eins og víðar í sögunni.
Ein meginhugmynd sögunnar
er sú að Helga breyti lífi þeirra
sem hún kynist, hún beinlínis færi
þeim líf. Hjónaband Heiðar og
Hjálmars er ástlaust og kalt en
breytist eftir að þau hafa hvort
um sig nálgast Helgu á erótískan,
næstum dulúðgan hátt. Þau fá
„jarðsamband" skv. sögunni.
Það er svo annað mál hvort les-
anda finnst þetta sannfærandi.
Það má líka lesa það út úr sam-
skiptum hennar við Villý, sem er
barnsfaðir hennar, að hún búi
yfir einhverjum lífskrafti sem
dugi þeim báðum. í sögulok
finnst Helgu eins og það sé verið
að gera samsæri gegn henni og
hún sé bara leiksoppur annarra,
en afstaða hennar breytist þegar
Sína segir henni sögu þeirra sy-
stra. Hún færir fórn sem bjargar
hjónabandi Heiðar og Hjálmars
og um leið blasir við henni
menntun og framtíð erlendis.
Heiður tekur að iðka list sína á
nýjan og skapandi hátt og í stað
bálkastarins í garðinum er kom-
inn gosbrunnur og þaðan
streymir vatnið, tákn lífsins. En
þessi ágætu sögulok eru ekki
nógu vel undirbúin. Að vísu tekst
höfundi vel að lýsa sársaukanum
sem hverfurekki úr hjarta Helgu.
Sonur hennar litli „andar á sárið
svo að það grær aldrei“ (131). En
sálarbaráttu hennar er ekki lýst
að neinu ráði og jafnvel þótt
reynsla systranna , Sfnu og Settu,
sé mjög átakanleg, þá finnst
manni samt ótrúlegt að það nægi
Helgu til að sætta sig við það hlut-
skipti sem aðrir velja henni. Með
því er ég ekki að gera lítið úr
þeirri góðu, kristilegu hugmynd
(sem höfundur vék að í viðtali í
Þjóðviljanum 8. nóv. sl.) að það
færi mönnum blessun að fórna og
gefa, en einhvern veginn kemst
hún ekki alveg til skila sem eðli-
leg niðurstaða sögunnar. Þetta er
opinská saga og tilfinningaþrung-
in; ágeng en ekki að sama skapi
áhrifarik. Hún ber það með sér
að vera frumraun.
Mlðvikudagur 18. nóvember 1987 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 5