Þjóðviljinn - 18.11.1987, Blaðsíða 6

MENNING
Stjörnustælar:
„...Bang og Kött!“
Út er komin hjá Máli og menn-
ingu þriöja bók Andrésar Ind-
riðasonar um Jón Agnar Péturs-
son, töffara og stælgæja. Hinar
fyrri heita Bara stælar og Enga
stæla! svo óhætt er að tala um
„stæltrílógíu“ hjá Andrési. Að
þessu sinni er Jón Agnar að reyna
fyrir sér sem kvikmyndastjarna.
Það verður ekki af Andrési
Indriðasyni skafið að hann er afar
vandvirkur höfundur. Hér beitir
hann tækni sem minnir einmitt á
kvikmyndun, texti bókarinnar er
líkt og klipptur og skeyttur saman
úr hröðum, markvissum skotum.
Þessari aðferð hefur Andrés beitt
áður með góðum árangri en hér
býður sjálft efni bókarinnar -
vinna við gerð kvikmyndar- upp
á enn frekari útfærslu þessa stíl-
bragðs. Útkoman er alls ekki
leiðinleg, þótt sumir „effektar"
séu dálítið langsóttir. Frásögnin
er fleyguð af umfjöllun blaða,
viðtölum við aðstandendur kvik-
myndarinnar og broti af samtali
úr myndinni þar sem leikurinn
byggir á spuna. Þessi hraða klipp-
ing er afar markviss, millifyrir-
sagnir innan hvers kafla afmarka
atriðin líkt og í löngum blaða-
greinum. Textinn er snurfusaður
og óspart kryddaður en virðist
fyrir bragðið dálítið yfirborðs-
kenndur og glannalegur á
köflum. Til dæmis er gripið til
þess ráðs að lýsa persónunum
með því að nefna vörumerkin
sem þær íklæðast. Þetta á líklega
að binda söguna í tíma, en er
þetta ráðlegt þegar tískan snýst
jafntítt og vindurinn? Hvar eru
trimmgallarnir frá í fyrra? Sums
staðar eru heilu setningarnar
prentaðar með upphafsstöfum
líkt og til áherslu, líklega til þess
Andrés Indriðason.
að tákna það sem sagt er hástöf-
um. Þetta er ekki til prýði og
raunar frekar ósmart. Tómir
stælar, eða hvað? Þessar að-
finnslur eru þó Smávægilegar og
smekkur manna misjafn.
Bókinni er greinilega ætlað að
skemmta lesandanum með galsa
og sprelli, fremur en að uppfræða
hann eða vekja hann til umhugs-
unar. Sagan er oft æði nálægt
farsanum og er gott eitt um það
að segja. Það er helst að hin
mikla ögun höfundarins komi í
veg fyrir að farsinn nái yfirhönd-
inni. Stálnaglinn Sigurbjartur
Pálsson fellur mér betur í geð en
Jón Agnar, hann er mun trúverð-
ugri og nær að fanga samúð les-
andans (og Jóns Agnars). Svofer
líka að hann verður stjarna
myndarinnar, þannig að
leikstjórinn voðalegi, Barði Ósk-
arsson, virðist sama sinnis. Barði
þessi virðist annars fremur ógeð-
felldur og undarlega siðlaus.
Dæmi um þetta er þegar hann fær
Hörpu, kvenhetju myndarinnar,
til þess að fara á fjörurnar við Jón
Agnar svo að kossasenurnar
megi verða sem eðlilegastar.
Hann notar unglingana sem með
honum starfa bókstaflega eins og
strengbrúður og hikar ekki við að
leggja líf þeirra og limi í hættu ef
svo ber undir.
í bókarlok er það þó Jón Agnar
sem hefur Barða hinn
ógnvekjandi „algerlega í vasan-
um” og virðist orðinn ámóta
harðsoðinn og hann, enda titlað-
ur aðstoðarleikstjóri vegna eigin
hæfileika sem eru þó lesanda ekki
að fullu ljósir. Mér finnst þetta
dálítið vafasamt og truflandi. Jón
Agnar hikar heldur ekki við að
ljúga ef svo ber undir og hefnist
aldrei fyrir það. Én þetta eru
auðvitað „bara stælar", skyldi
maður ætla.
í heildina er þetta þokkaleg-
asta unglingabók, allur frágangur
er til fyrirmyndar og þarna eru
víða góðir sprettir. Vandvirkni
höfundar er við brugðið en And-
rés ætti ef til vill að gæta þess að
vanda sig ekki um of! Hraðar
klippingar, æsileg atriði og svo-
leiðis stæltaktar eru ekki allt og
mega aldrei vera á kostnað
sköpunarneistans. Að lokum er
að geta myndar á bókarkápu.
Hún er eftir þann ágæta teiknara,
Brian Pilkington, og hefði að ó-
sekju mátt sýna galsann í Jóns
sögu Agnars. Ég get ekki ímynd-
að mér hann í fötum snyrtimenn-
isins sem prýðir bókarkápuna.
Ólöf Pétursdóttir
Ólöf Pétursdóttir skrifar um barna-
og unglingabækur.
Undir
regnboganum -
Handa börnum
- en Námsgagnastofnun fékk heiðursverðlaun vegna
bókar sem listamaðurinn myndskreytti og er nú á
sýningu í Bratislava
Ragnheiður Gestsdóttir hefur
opnað sýningu í Hafnargall-
erí, í Hafnarstræti 4 í Reykja-
vík. Flestar myndanna eru úr
barnabókum, sem hún hefur
myndskreytt. Allt eru þetta
klippimyndirog efniviðurinn
sóttur í heim sagna og ævin-
týra.
Myndskreytingar Ragnheiðar
hafa vakið athygli og bækur
hennar verið á bókasýningum er-
lendis. Um þessar mundir á hún
myndir á Bókaskreytinga-
Biennalnum, í Bratislava í
Tékkóslóvakíu. En Námsgagn-
astofnun fékk heiðursverðlaun á
sýningunni fyrir útgáfu á bókinni
Ljósin lifa, sem Ragnheiður
myndskreytti. í því tilefni er sýn-
ing Ragnheiðar framlengd fram-
yfir helgi.
Sýning Ragnheiðar hefur þá
sérstöðu að vera fyrst og fremst
ætluð börnum og það er von lista-
mannsins að sem flestir úr þeirra
hóp fái notið hennar. Listamað-
urinn er viðstödd sýningu sína og
hún hefur tekið á móti skóla-
bekkjum og lesið upp fyrir krakk-
ana.
Ragnheiður er kennari að
mennt en hefur stundað háskóla-
nám í listasögu og bókmenntum.
Hún hefur tvisvar unnið til verð-
launa í samkeppni Námsgagna-
stofnunar um gerð létts lesefnis.
Þessa dagana er að koma í bóka-
verslanir Saga af Suðurnesjum,
sem eru myndskreytingar Ragn-
heiðar við ljóð Jóhannesar úr
Kötlum. Sýningin er opin frá 9-18
fram til 23. nóvember.
ekj
Nær maður einhvemtíma landi?
Stormfuglar (64 bls.)
Birgir Svan Símonarson
Hf. 1987
Þetta er sjöunda ljóðabók
Birgis og ber glöggt vitni um
handbragð hans. Hún skiptist í
tvennt: Hinir eiginlegu storm-
fuglar taka yfir meginhluta bók-
arinnar, ljóð sem saman mynda
sterka listræna heild, en aftarlega
er eins konar viðauki, Fylgifisk-
ar, ljóð af ýmsum toga.
Vafamál er hvort fylgifiskarnir
bæti miklu við bókina, frekar
virðast þeir brjóta niður annars
sterkan heildarsvip. í Fylgifisk-
um eru ljóð sem hefði mátt end-
urskoða og jafnvel sleppa. (Ljóð-
ið Lángt yfir skammt er t.a.m.
tilbrigði við gamalt stef sem svo
rækilega hefur áður verið ort um
á íslensku.)
Birgir Svan býr yfir reynslu sjó-
mannsins og deilir henni með les-
andanum í Stormfuglum, ekki
svo að skilja að hann sé á hrá-
kaldan hátt að yrkja um lífið til
sjós, miklu frekar hitt að hann
lýsi sjóferð einstaklinga gegnum
boðaföll mannlífsins. Með því
móti dregur hann upp í ljóðum
sínum myndir og bregður ljósi á
aðstæður sem í senn eru háska-
legar og vekja hjá lesandanum
velgju og sjóriðu.
Birgir Svan hefur áður sýnt
snilldartilburði í því að vefa sam-
an feld úr þráðum sem tilheyra
ólíkum sviðum, oft þannig að
óljóst er hvort sviðið felur í sér
merkingarkjarnann. (Undurgott
dæmi um ljóð af þessu tagi í eldri
bókum Birgis er I Skaftafelli (Fót-
mál, 1983) ). Lítum á dæmi, ljóð-
ið heitir Afbrýði:
sekkur í þagnardjúp
gullinn hringur
sólar
rauður fiskur
spriklar t neti
riðnu úr lygum
Myndin sem dregin er upp af
manninum sem slíkum er ekkert
sérlega björt í þessari ljóðabók. í
hverju sem hann tekur sér fyrir
hendur er hann einhvern veginn
hálfur en ekki heill, frekar brot af
sjálfum sér en hann allur. Tilver-
an er þykjustuleikur þar sem eng-
inn vinnur en kannski allir tapa -
en siglingin heldur ófrávíkjan-
Iega áfram og stormfuglunum
miðar áfram, ekki endilega til
góðs, en áfram engu að síður:
í mastrinu
hvíla þeir
lúinn vœng
sofa laust
sitt myrka strik
öslar skipið
inní nýtt dœgur
Birgir Svan hefur engu gleymt í
orðaleikjum og ýmsum út-
úrsnúningi. Þannig geta hvers-
dagsleg orð, sem hefur verið um-
snúið, birt lesandanum nýjar og
óvæntar hugrenningar:
Birgir Svan Símonarson.
Bakborðsmenn
vanrækja
tilfinningaskylduna
harkan sex
á norðlœgum breiddum
orð þeirra
köld og hörð
lábarðir hnullúngar
þeir vanrœkja
tilfinningaskylduna
bráðna hœgt
einsog borgarís
strandaðir í konufaðmi
Tilfinningaskylda/tilkynninga-
skylda - alveg óvart í framhaldi af
þessum orðaleik kviknar sú hugs-
un að sleppa einum staf í fyrsta
orði ljóðsins, „bakorðsmenn",
og útkoman verður „bakborðs-
menn“, menn sem ganga á bak
orða sinna, þykjast vera harðir
eins og grjót en eru meyrir og
knosaðir hið innra.
Það er í þessari ljóðabók sterk
þrá eftir betra lífi en jafnframt er
sleginn tónn sem lýsir því að hér
erum við og getum ekkert annað,
enginn fær ráðið sínum nætur-
stað. Að vísu óskandi að margt
væri öðruvísi og betra en það er
en veruleikinn lætur ekki að sér
hæða og virðist óumbreytan-
legur:
vildir sofa
einsog saklaust barn
dúðað í gærupoka
í stórhjóla vagni
sem vindurinn
vaggar blíðlega
lífið hló
kuldahlátri
Og jafnvel þótt erfitt sé að
sætta sig við óbreytt ástand þá er
uggurinn um það sem koma skal
öllu verri en vitneskjan um það
sem er:
vindurinn dansar á öldunni
einsog þúngaviktarboxari
lætur höggin dynja
á skrokki skipsins
milli vonar og ótta
bíðum við rothöggsins
Ljóðin í þessari bók eru hnit-
aðri, agaðri og að sumu leyti
krepptari en í mörgum öðrum
bókum Birgis Svan. Hann lætur
t.d. ekki gamminn geisa eins og í.
Gjalddögum, hugmyndirnar
spóla ekki úr einum stað í annan.
Hér er þyngra yfir, myndmálið
duldara og stundum fágaðra:
Sjómenn
rótlausir drumbar
sem velkjast
í úfnu mannhafi
hver man
nótur árhringja
ilm laufs
Samt gustar af stflnum eins og
hjá engum öðrum. Er það ekki
einhvem veginn sérkennandi
fyrir Birgi Svan að „mæla nokkra
hektara malbiks“ eða segjast
vilja „laugast undir regnboga
mammons“? Hver annar hefur
jafnmikið dálæti á lýsingarorðinu
„fúll“? Var ekki t.d. vindurinn
andfúll á Oddskarði þegar strák-
urinn ók burtu vegna þess að
stelpan „svaf í annars örmum“?
Eða voru hraðbrautirnar ekki
líka andfúlar í Gjalddögum?
En þrátt fyrir ugginn og
stöðugt angur yfir því hvað fram-
undan er, þá er í þessari bók litið
ögrandi til þess sem koma skal og
þráin að komast í áfangastað er
áleitin, jafnvel þótt það kosti af-
brot. Það skiptir ekki meginmáli
hvar er lent, bara að maður nái
landi.
Ingi Bogi
6 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Miðvlkudagur 18. nóvember 1987