Þjóðviljinn - 18.11.1987, Page 7

r
MENNING
KSÍSTJÁN JOHANN JÓNSSON
VJÆmlmmim
TOLIARANS
Skáldsaga
eftir Kristján
Jóhann Jónsson
Iðunn hefur gefið út nýja íslenska
skáldsögu eftir Kristján Jóhann
Jónsson. Nefnist hún Undirhúfu
tollarans ogerönnurskáldsaga
Kristjáns. Sú fyrsta, Haustið er
rautt, komútárið1981.
í kynningu útgefanda á bók-
inni segir: Undir húfu tollarans er
samtímaskáldsaga úr Reykjavík,
fjölskyldusaga, dæmisaga úr ís-
lensku þjóðfélagi. Segja má að
hér eigi ólíkar stéttir og samfé-
lagshópar sína fulltrúa. Aðalper-
sónur eru bræður tveir, Karl
kennari og Björn iðnaðarmaður.
Karl og fjölskylda hans eru í for-
grunni. Ýmis skyldmenni og
vandamenn þeirra bræðra koma
hér við sögu og er óhætt að segja
að samskipti þessa fólks gangi
mjög á misvíxl. Þjóðfélagið
beinir fólki í ákveðna farvegi sem
örðugt er að rífa sig upp úr. Öllu
þessu margbreytilega mannlífi og
samspili lýsir höfundur af kunn-
áttu og alúð svo að lesandinn
fylgist með af lifandi áhuga frá
upphafi til loka.
Að efla
sjálfstraustið
Komin er út hjá Iðunni bókin
Sjálfstraust og sigurvissa efti r
bandaríska sálfræðinginn Irene
Kassorla. í bókinni er að finna
árangurinn af starfi hennar og
mikilli reynslu í meðferð og þjálf-
un einstaklinga til aukins per-
sónulegs þroska, sjálfsvirðingar
og sjálfstrausts.
í formála bókarinnar kemur
fram að hún hafi haft margt fólk
til meðhöndlunar sem átt hafi
sérstakri velgengni að fagna og
að athygli hafi vakið að atferli alls
þessa fólks hafi falið í sér sam-
eiginlegan þátt, þ.e.a.s. að hér sé
um að ræða atferli sem kenna
megi og læra. Jafnframt hafi hún
haft til meðferðar fjölda manna
sem bæði fjölskyldan og þjóðfé-
lagið kalli tapara og í atferli þess
fólks sé einnig að finna sameigin-
legan þátt sem samofinn sé öllu
lífsmynstri þess. En það sé einnig
lært - og að breyta megi þessu
atferli tapara í atferli vinnanda.
Á ofangreindu byggir hún þær
kenningar sem fram koma í bók-
inni. Egill Egilsson þýddi.
Listamaðurinn
sem morðingi
Patrick Suskind
llmurinn.
Saga af morðingja
Kristján Árnason þýddi.
Forlagið 1987
Snilligáfan hefur orðið mörg-
um rithöfundi hugleikin sem von-
legt er. Og þá hafa menn ekki
aðeins reynt að fara í föt sjálfs
Goethes eða mikils tónsnillings
eins og Thomas Mann gerði. Sá
sami Thomas Mann hefur skrifað
hlálega sögu um snillinginn sem
er þjófur og blekkingameistari,
Felix Krulll, sem Kristján Árna-
son hefur þýtt á íslensku. Nú hef-
ur Kristján Árnason þýtt aðra
skáldsögu um snilling, fræga
metsölubók Patricks Suskinds.
Ilmurinn, sem fjallar um Jean-
Baptiste Grenmouille, sem
þekkti allar lyktir heims og gat
náð tökum á þeim og búið til
ilmblöndur ótrúlegar og rænt
manneskjuna ilmi sínum. Og
lauk svo ferli sínum að hann
myrti ungar stúlkur og fagrar og
rændi þær þeim ilmi sem ást vek-
ur, bæði lostann og aðdáunina og
fyrirgefninguna, gerði sjálfan sig
að einskonar guðmenni ilmsins
með snilld sinni ótrúlegri.
Þessi skáldsaga minnir okkur á
það, hvað er einna helst líklegt til
vinsælda skáldsögum nú um
stundir. Lesandinn vill vissa fjar-
lægð frá leiðinlegum hvunndags-
leika - sögusviðið er Frakkland á
átjándu öld. Hann hrífst af
þaulræktun vissrar hugmyndar,
sem höfundur púkkar undir með
miklum lærdómi (hér um ilmefni
og vinslu þeirra) - eða með því
sem amk sýnist vera áreiðanlegur
lærdómur. Hann hefur mætur á
hrollvekju og vissulega er hún til
staðar. Hann vill berast með vél-
abrögðum höfundar inn í hið
ótrúlega - og líkar vel þegar
gengið er fram af honum eins og í
lokin þegar aftökuhátíð snýst
fyrir sakir djöfullegrar listar
Jean-Baptiste í feiknalega hátíð
ástarinnar með ótrúlegu svalli og
öðrum firnum. Og þó skulu menn
ekki halda að Patrick Suskind
hafi barasta skrifað útsmoginn
reyfara - hér hangir miklu fleira á
spýtunni.
Jean-Baptiste er snillingur.
Hann finnur það á sér sem aðra
tekur mörg ár að læra og hann
nær á sínu sviði upp í þær svim-
ARNI /
BERGMANN '-«4. /
andi hæðir sem aðra getur aðeins í
dreymt um. Hann er að þessu
leyti einskonar Mozart, enda er
honum í byrjun sögunnar líkt við
undrabarn tónlistar. Hann hefur
líka köllun eins og Ólafur Kára-
son: þegar hann kennir í fyrsta
sinn ilm ungrar stúlku sem er sem
rós nýútsprungin, þá veit hann að
hann „kastaði lífi sínu á glæ, ef
honum tækist ekki að ná tökum á
þessum ilmi“. Þetta er semsagt
kraftbirtingarilmurinn. En hann
er Mozart og Ólafur Kárasonl
með öfugu formerki. Hann getur*
lagt á sig stranga vinnu og hugsar
aldrei um lof né fé. Hann getur
horfið í táknræna sjö ára einangr-
un til að sökkva sér sem dýpst í
sjálfan sig og minningar um ilm.
En hann er utan við mannlegt fé-
lag, það kemur honum ekkert
við. Heimurinn og mannfólkið er
ekki annað en efniviður í hans
mikla sköpunarverk. Honurr
kemur það að öðru leyti ekkert
við. Og því er snilligáfa hans fyrst
og síðast tortímingarafl sem hvílir
í sjálfu sér og eyðir einnig sjálfu
sér áður enlýkur.HvarsemJean-
Baptiste ber yfir skilur hann eftir
sig foreyðingu og dauða. Og vel
mættum við reyna að lesa í þessa
mögnuðu afskræmingu snilligáf-
unnar miskunnarlausa skoðun á
athæfi snillinganna yfirleitt. Hve
oft hafa þeir ekki verið reiðubún-
ir að láta mennsk tengsli lönd og
leið ef að þeir fengju sjálfir að
njóta sín? Hafa þeir ekki rænt sál
þeirra sem þeir gerðu að „efni-
við“ listar sinnar? Hann elskaði
ekki stúlkuna hinummegin við
vegginn. Hann elskaði ilminn
einan sem framtíðareign sína. Má
vera að skáldsaga Patricks Su-
skinds sé tilbrigði við áhyggjur af
„afmennskun listarinnar" sem
um hafa verið skrifaðar frægar
bækur.
Þetta er líka skáldsaga um ein-
semd. Ilmsnillingurinn vill semj
fæst af öðrum vita - nema til að |
nota þá. Síðan hendir hann þeiml
frá sér og þeir farast með einum
hætti eða öðrum (þeir sem hann
ekki drepur sjálfur). En þessar
fáu persónur sem sagan þarf á að
halda eru vel upp dregnar og:
Hjálparhöndá
myrkum tímum
Bertolt Brecht.
Söngvar og kvæði 1917-1956.
Þorsteinn Þorsteinsson annaöist
útgáfuna.
Forlagið 1987.
Þorsteinn Þorsteinsson hefur
safnað saman í drjúga bók úrvali
kvæða eftir Bertolt Brecht, sex-
tán þýðendur hafa komið við
sögu og er hann sjálfur einn af
þeim. Auk þess skrifar hann
greinargóðan formála um ljóð-
skáldið Brecht, sem lengi var í
skugga leikskáldsins en hefur nú
tekið til sín meiri athygli en áður
og verðskuldaða vel.
Það er utan við ramma lítillar
umsagnar í blaði að fjalla svo
heitið geti um kosti og galla sex-
tán þýðenda með nauðsynlegum
samanburði við frumtextana.
Eins og að líkum lætur smjúga
þýðingarnar misjafnlega greið-
lega inn í sálarkirnuna, ekki síst
þær rímuðu - eins víst að við gæt-
um talsvert að sumum þeirra
fundið, stirðleika, skort á ná-
kvæmni. (Tsjekhov sagði ein-
hvertíma að eitt það versta sem
um texta mætti segja væri: þetta
er svona hér um bil). En heildar-
svipurinn er góður. Hér eru þýð-
ingar sem eru fullgild íslensk list-
averk, hér er fjölbreytileiki, hér
er mikil saga. Við kynnumst an-
arkistanum Brecht, niðurrifs-
manninum, kommúnískum
uppalanda, útlaganum stundum
baráttuglaða og stundum beiska
og bölsýna, en umframt allt
Bertolt Brecht.
manni sem ekki þreytist á að leita
mannúðar, skynsemi, betra lífs á
myrkum dögum sem skáldið hef-
ur lýst svo eftirminnilega:
nA'
ARNI ${,- /
BERGMANN % j
Mat minn át ég milli tveggja
bardaga
Til svefns lagðist ég meðal
morðingja
Ástar leitaði ég án
umhugsunar
og náttúruna sá ég án góðvild-
ar.
Þannig leið mín tíð
sem mér á jörðu gefin var
(þýð. Sigfús Daðason).
Það er gott að slík bók kemur
út. Blátt áfram vegna þess að
Brecht var gott skáld. Gáfumað-
ur sem pískar okkur til að vera
skarpari en við eigum að okkur.
Skáld sem vissi að hann mátti sín
lítils en vonaði að valdsmenn
„hefðu setið í hægara sæti án
mín“ - og er þarft að rifja þá
stefnuskrá upp á þeim tímum
þegar allir eru að sveia „vanda-
málabókmenntum" af undarlegri
og kannski sakbitinni heift. Skáld
sem kreisti sinn tíma saman í
þéttan knött og skaut honum
beint milli augna þeirra sem á
eftir koma.
Og það er skynsamlega að
verki staðið. Ljóðaþýðingar
þyrpast venjulega saman í bók
sem aukageta skálds eða sem
vitnisburður um smekk og gáfu
eins þýðara. Hér er athyglinni
beint að því að gefa okkur
heildstæða mynd af miklu skáldi
erlendu, af ferli hans og stöðu.
Þessi bók hér sýnir og sannar að
slíkt mætti oftar gera. ÁB.
Patrick Suskind
Sagrt nf - marðingja
.J
eftirminnilega. Ekki síst skal hér
vísað á fræðimanninn ruglaða,
Taillade-Espinasse markgreifa,
sem trúir á eitraðar jarðargufur
og heilnæman háfjallatrekk.
Þessi persóna er bráðskemmtileg
athugasemd við lífmögnunar-
dellumenn allra tíma og
skemmtilega skyldur þeim vís-
indabjálfum sem Voltaire og Jon-
athan Swift hafa skemmt
mönnum með.
Kristján Árnason hefur unnið
gott verk og vandað með sinni
þýðingu. Höfundur steypir sér í
mjög íburðarmikið svall með orð
og fyrirbæri sem tengjast lykt-
argáfunni, en Kristján lætur sér
hvergi bregða, leysir úr því öllu
saman myndarlega og þá reynist
honum allt annað leikur einn.
ÁB.
Nýtt sagnfræðirit:
íslendingar
og einokunar-
verslunin danska
Upperboðiðísland heitirbók
um einokunarverslun Dana og ís-
lenskt samfélag á sautjándu og
átjándu öld eftir dr. Gísla Gunn-
arsson sagnfræðing sem Örn og
Örlygur hafa gefið út.
í bókarkynningu segir m.a.:
„Á þeim tíma sem danskir
kaupmenn höfðu einokun á allri
utanríkisverslun landsins, á árun-
um 1602-1787, var hagur íslend-
inga bágbornari en hann hefur
verið fyrr og síðar. Þetta var ekki
danskri einokunarverslun einni
að kenna. íslendingar voru
íhaldssamir og héldu fast í fornfá-
lega og úrelta siði. Þeir óttuðust
allar nýjungar í atvinnumálum.“
Bók þessi er að meginstofni
þýðing á bókinni og dokt-
orsritgerðinni „Monopoly Trade
and Economic Stagnation“, sem
kom út í Lundi í Svíþjóð 1983.
Nokkrir hlutar þessarar bókar
eru þó frumsamdir. Um bókina
„Monopoly Trade...“ hefur m.a.
verið skrifað: „1 doktorsritgerð
Gísla Gunnarssonar er að finna
nýja heildarsýn um einokunar-
verslun Danmerkur á íslandi og
um íslenskt samfélag á 17. og 18.
öld. ...Þessi bók leysir á margan
hátt af hólmi bók Jóns Aðils, Ein-
okunarverslun Dana á íslandi,
frá árinu 1919, sem helsta
heimildarverk um þetta efni.“
Harald Gustafsson á bandaríska
tímaritinu Scnadinavian Studies.
Miðvikudagur 18. nóvember 1987 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 7