Þjóðviljinn - 22.02.1990, Blaðsíða 4

Málgagn sósíalisma, þjóðfrelsis og verkaíýðshreyfingar
Ewópa bíður
Evrópska efnahagssvæðið bíður íslendinga að margra
mati, hvort sem við skynjum þann sannleika sjálf eða ekki.
Með því er átt við, að þróun sú sem nú beinist að nánari
samskiptum og opnun Evrópuríkja, á fjármagnsmárkaði og í
viðskiptum og þjónustu, sé óhjákvæmilegur gróandi tilver-
unnar. í þeim skilningi skipti það varla máli hvort við höfum
áhuga á að vera með í minna eða meira mæli, fremur en það
er á okkar valdi að hunsa árstíðabreytingarnar.
Hvort sem ber að taka þetta bókstaflega í öllum atriðum
eða ekki má það reyndar vera Ijóst öllum þeim sem leitast
við að fylgjast með bæði tækniþróun og hugmyndum í
Vestur-Evrópu, að verulegar breytingar hafa orðið bæði á
möguleikum og aðstöðu iðnvæddra ríkja til að hagræða og
nýta fleiri valkosti í efnahagslífinu en áður þekktist. í vissum
skilningi má segja, að nú séu Vesturlandamenn loks að
uppskera beinharðan árangur af rafeindabyltingu, tölvu-
tækni og fjarskiptaþróun. Hingað til hefur nýju amboðunum
verið beitt innan þess gamla túns, sem friðað var með
gaddavír tolla og grjótgörðum reglugerða. Nú eru breyttir
búskaparhættir, pappírslaus viðskipti, frelsin jafnmörg höf-
uðáttum og allir liðugri til verka.
En margt býr í þokunni, og ekki er því að leyna, að skyggni
er enn næsta lítið yfir þær víðlendur evrópska efnahagslífs-
ins, sem okkur er boðið að nýta. Ýmsir vilja fara með fullri gát
og þykir nóg um harðaspretti fjörkálfa til EB-funda. Úr því
þarf að fást skorið, til dæmis, hvort þjóðþing EFTA-ríkjanna
yrðu áhrifalaus í veigamiklum málaflokkum á sviði efna-
hagslífs eigin landa, ef þau binda trúss sitt við Evrópubanda-
lagið of traustum hnútum.
Samningagerð sú sem framundan er milli EB og EFTA
gerir m.a. ráð fyrir tilvist sérstaks dómstóls EES, - Evrópska
efnahagssvæðisíns, - er kynni að úrskurða í trássi við ýms-
ar meginreglur sem við höfum haldið tryggar í íslenskri
löggjöf og stjórnarskrá. Það er því eðlilegt, að óskað sé sem
ítarlegastra upplýsinga um öll þessi málefni. Umfangsmikil
undirbúningsvinna er þegar í höndum hinna hæfustu aðila.
En jafnvel þeim sem reyna að sérhæfa sig í þessum efnum
tekst ekki að spanna allt sviðið.
Mikill fengur er þó að þeim ritum sem ólíkir aðilar senda nú
frá sér um Evrópumálin. ASÍ og BSRB hafa til dæmis á
undanförnum misserum haft náið samstarf um upplýsinga-
öflun og útgáfustarfsemi varðandi Evrópubandalagið og ný-
lega gefið út í samvinnu við Norræna verkalýðssambandið
NFS ritið „Samtök launafólks og Evrópubandalagið“. Bæði
stjórn BSRB og miðstjórn ASÍ ályktuðu fyrir nokkrum vikum
að íslenskt efnahagslíf þyrfti að tengjast þeirri þróun í frjáls-
ræðisátt sem nú á sér stað í Vestur-Evrópu, en ítreka þá
fyrirvara sem íslensk stjórnvöld og Norrænu verkalýðssam-
tökin hafa sett fram um félagsleg málefni, frjálsa vinnuafls-
flutninga og nýtingu útlendinga á náttúruauðlindum.
Mikinn fróðleik er einnig að finna í ritröð þeirri sem Nefnd
um stefnu íslendinga gagnvart Evrópubandalaginu hefur
gefið út og telur nú 6 hefti. Viðamesta lesningin er síðan
skýrsla Jóns Baldvins Hannibalssonar utanríkisráðherra til
Alþingis um könnunarviðræður EFTA og EB. Þetta eru
nauðsynlegar handbækur bæði verkalýðshreyfingar og
annarra þeirra sem hafa vilja áhrif á þróun þessara mála af
hájfu íslendinga.
íslenskum aðilum er þó hvergi nóg að lesa heima og átta
sig á því hverju þeir vilja taka og hverju hafna. Þeir verða
sennilega enn þá frekar að reyna að átta sig, að hvaða leyti
þeir geta haft áhrif á þær framtíðarákvarðanir og úrlausnir
sem bíða Evrópulandanna. Framtíðin er verkefni okkar, ekki
aðlögun að fortíð. Nýsköpun og breyttur hugsunarháttur,
nýtt gildismat, einnig hvað varðar efnahagslegt sjálfstæði,
allt eru þetta tónar samtímans, sem ekki verða kveðnir
niður. Það ætti að vera okkur visst fagnaðarefni að geta látið
rödd okkar hljóma og fjallað af reynslu um brýnustu
hagsmunamál og velferðarmál Evrópubúa í þeirri samn-
ingagerð sem framundan er. íslenskir launamenn hafa hér
nokkuð fram að færa, því staðreyndin er sú, að verkalýðs-
hreyfingin í EB, sem er ekki of burðug, horfir með nokkrum
væntingum til þeirrar liðveislu sem henni kann að bætast
með tilkomu EFTA ríkjanna í Evrópska efnahagssvæðið.
ÓHT
þlÓÐVILJINN
Síðumúla 37-108 Reykjavík
Sími:68 13 33
Símfax:68 19 35
4 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Flmmtudagur 22. febrúar 1990
Útgefandi: Útgáfufélag Þjóðviljans.
Framkvœmdastjóri: Hallur Páll Jónsson.
Rltstjórar: Árni Bergmann, Ólafur H.Torlason.
Frétta8tjóri: Sigurður Á. Friðþjófsson.
Aðrir blaðamenn: Dagur Þorleifsson, Elías Mar (pr.), Garðar
Guðjónsson, Guðmundur Rúnar Heiðarsson, Heimir Már Pétursson,
Hildur Finnsdóttir (pr.), Jim Smart (Ijósm.), Kristinn Ingvarsson
(Ijósm.), LiljaGunnarsdóttir, ÓlafurGíslason, ÞrösturHaraldsson.
Skrtfatofustjórl: Sigrún Gunnarsdóttir.
Skrifstofa: Guðrún Geirsdóttir, Kristín Pétursdóttir.
Auglýaingastjóri: Olga Ciausen.
Auglysingor: Guðmunda Kristinsdóttir, Svanheiður Ingi-
mundardóttir, UnnurÁgústsdóttir.
Sfmavarala: Sigríður Kristjánsdóttir, Þorgerður Sigurðardóttir.
Ðflstjóri: Jóna Sigurdórsdóttir.
Útbrelðslu-og afgreiðslustjóri: Guðrún Gfsladóttir.
Afgrelðsía: Bára Sigurðardóttir, Halla Pálsdóttir, Hrefna
Magnúsdóttir.
Innheimtumaður: Katrín Bárðardóttir.
Útkeyrsia, afgreiðsla, ritstjórn:
Sfðumúla37, Reykjavfk, sími:68 13 33.
Sfmfax:68 19 35.
Auglýsingar:Síðumúla37,sími68 13 33.
Umbrot og setning: Prentsmiöja Þjóðviljans hf.
Prentun: Blaðaprent hf.
Verð f lausasölu: 100 kr. Nýtt Helgarblað: 150 kr.
Askriftarverð á mánuði: 1100 kr.
KLIPPT OG SKORIÐ
Ritskoðun á
kvikmyndum
Flestir eða allir flýta sér að
skrifa upp á það, að kvikmyndin
sé áhrifamesti fjölmiðill okkar
aldar.
Það hlýtur því að skipta miklu
hve frjáls eða hve bundin kvik-
myndin er, hvort kvikmynda-
menn geta búið til þær kvikmynd-
ir sem hugur þeirra stendur til án
þess að þeir sem ráða yfir pening-
um og dreifingarkerfi setji þeim
stól fyrir dyr.
Spurningar af því tagi hljóta að
taka kipp þegar skoðaður er
ágætur myndaflokkur sem sjón-
varpið hefur flutt undanfarna
þriðjudaga og rekur sögu Holly-
wood.
Fólk á auðvelt með að skilja
„venjulega“ ritskoðun á kvik-
myndum. Til dæmis þá ritskoðun
sem á sér stað í alræðisríki og
bannar að taka fyrir viss mál eða
gagnrýna vissa hluti eða bregða
„vafasömu" ljósi á söguna. Af
slíkri ritskoðun eru ótal dæmi.
Hér skal minnt á örlög sovésku
kvikyndarinnar „Komissarinn“
sem sýnd var hér í sjónvarpi ný-
lega, nær tuttugu árum eftir að
hún var gerð. Sú mynd fékkst
ekki sýnd í heimalandi sínu vegna
þess að hún sýnir árekstur
tveggja viðhorfa til réttlætisins í
dæmisögu sem gerist í rússnesku
byltingunni. Sjónarmið harðrar
stéttahyggju og mannúðar takast
á í persónum konu, sem er pólit-
ískur fulltrúi í Rauða hernum, og
fátæks gyðings, sem hýsir hana og
barn hennar. Bæði hafa ágætt
málfrelsi í þessari vönduðu
mynd, en mannúðarstefnan hef-
ur bersýnilega betur, og því þurfti
Gorbatsjov og hans glasnost til
að myndin kæmi fram úr kjöllu-
rum.
Enn einfaldari ritskoðun sem
allir kannast við er sú sem byggir
á siðgæðiseftirliti: ótalmargar eru
þær kvikmyndir sem úr hafa verið
klipptar senur sem taldar voru
ósæmilegar eða klámfengnar á
hverjum tíma.
íslendingar ættu manna best að
kannast við þriðju tegund rit-
skoðunar - blátt áfram þeirrar
sem bannar mönnum að gera
kvikmyndir vegna þess „að fé er
ekki fyrir hendi“. Engu að síður
er líklegt að það sé einmitt þessi
tegund ritskoðunar sem menn
átta sig síst á.
Skerðing frelsis
Það er slæm vöntun, ef svo
mætti segja. Því sjónvarps-
myndaþátturinn um Hollywood,
sem áður var minnst á, hann
brýnir það mjög fyrir mönnum,
hve rækilega kvikmynda-
mönnum fyrr og síðar er fjarstýrt
af þeim sem koma £ veg fyrir að
tilteknar kvikmyndir verði til eða
breyta þeim stórlega - allt í sam-
ræmi við sínar gróðaspeglasjónir.
Til verður rammlegt ritskoðun-
arkerfi sem kannski dulbýr sig
með ýmsum hætti en kemur út á
þetta eitt: frelsi þeirra sem kvik-
myndir búa til, og helst vilja telja
sig frjálsa listamenn, eru afar
þröngar skorður settar.
Þeir sem eiga kvikmyndafyrir-
tækin, gera út á framleiðslu
þeirra, hafa fyrr og síðar þrengt
að frelsi kvikmyndamanna af ótta
við hverskonar „neikvæða“ um-
fjöllun um kvikmyndir. Þeir hafa
óttast þrýstihópa siðavandra
íhaldsmanna sem komu því til
leiðar að árum saman mátti aldrei
sýna í kvikmynd fólk saman uppi
í rúmi og aldrei í svefnherbergi
nema hjúin væru gift og náttborð
á milli rúmanna. Þeir hafa óttast
öll viðkvæm mál: ekki aðeins að
þeir forðuðust svotil allir félags-
leg vandamál í Bandaríkjunum
íjálfum, þeir þorðu ekki að gera
myndir sem gætu móðgað Hitler
og þarmeð lokað þýska markað-
inum - alveg þangað til gefið var
grænt ljós á að nú mætti sýna
„nasistann ljóta“. Þeir annað-
hvort ýttu undir ríkjandi kynþátt-
afordóma eða staðfestu þá: sá
tími var mjög langur að Holly-
wood sýndi aldrei svartan mann
án þess að um væri að ræða bros-
andi og þægilegan þjón.
Við breytum
þessu góði
Ritskoðun af þessu tagi er svo-
sem ekki úr sögunni, eins þótt
margt hafi breyst. Það var t.d.
merkilegt að heyra stórstjörnu og
kvikmyndahöfund eins og Burt
Reynolds segja frá því, hvemig
kvikmynd sem hann hafði þegar
gert var hafnað af sölumönnum
hans fyrirtækis og hún síðan gerð
upp með meiri byssuhasar og
öðmm innskotum sem stórspilltu
myndinni. Átakanlegast reynd-
ar, að maður sem ætla mætti að
væri í stöðu til að setja hnefann í
borðið og verja sitt verk eins og
Burt Reynolds, skyldi beygja sig,
láta auðmýkja sig með þessum
hætti.
Niðurstaða þáttanna var held-
ur dapurleg. Kvikmyndafram-
leiðsla verður æ dýrari og það
þýðir að harðstjórn þeirra hug-
mynda sem menn gera sér um
markaðshorfur verður æ sterkari.
Svo háar upphæðir eru í húfi að
kvikmyndin getur ekki orðið til
nema hún eigi sér nokkurnveginn
vísan feiknarlegan áhorfenda-
skara. Og það þýðir aftur að
kvikmyndamenn geta enn síður
en áður brugðið út af sölufor-
múlu hvers tíma, sem upp á síð-
kastið virðist helst hafa miðast
við það, að sameina gömul ævint-
ýraminni gífurlegum mögu-
leikum okkar tíma á tæknibrell-
um.
Þverstæðan
Tarkovskíj
Þegar sovéski kvikmyndasnill-
ingurinn Tarkovskíj kom hingað
fyrir nokkrum árum (var þá í út-
legð) lýsti hann vanda kvikmynd-
afrelsisins með svofelldum hætti:
Ég átti í höggi við ritskoðunina
heima. En engu að síður tókst
mér að gera nokkrar myndir þar,
sem ég varð frægur fyrir á kvik-
myndahátíðum úti um heim.
Hefði ég búið á Vesturlöndum
hefði engum dottið í hug að láta
mig hafa peninga til að búa til svo
„erfiðar" myndir. En í Sovétríkj-
unum fékk ég þessa peninga,
vegna þess að ekki voru allir þar
lausir við listrænan metnað - og
vegna þess að þeir áttu ekki pen-
ingana sjálfír sem mér voru
fengnir. Þegar ég svo kem vestur
yfir, þá get ég skrapað saman í
eina-tvær myndir (frekar ódýrar
reyndar) - út á nafnið sem ég
kom mér upp heima. Mest langar
mig til að búa til Hamletmynd -
en til þess þarf tuttugu miljónir
dollara....
ÁB
/