Þjóðviljinn - 24.07.1990, Síða 4

þJÓÐVIUINN Málgagn sósíalisma, þjóðfrelsis og verkalýðshreyfingar
Leiðtoginn,
Flokkurinn
Morgunblaöiö og DV eiga þaö sameiginlegt að þessi
blöð eru bæði holl Sjálfstæðisflokknum en misjafnlega
trúuð eða vantrúuð á einstaka forystumenn hans. Morg-
unblaðið situr þó oftast á strák sínum í nafni flokkslegrar
einingar, meðan þeir á DV leyfa sér í forystumálum ýmis-
leg stílræn rassaköst, sem stundum kann að vera erfitt að
greina, hvort spretta af almennu tíðindaleysi á blöðum
eða úthugsuðum pólitískum ásetningi.
Nú síðast eru leiðarahöfundar þessara tveggja sjálf-
stæðisblaða komnir í hár saman út af forystumálum.
Ástæðan er sú, að DV skrifaði leiðara þar sem því er stíft
fram haldið, að Þorsteinn Pálsson geti ekki stýrt Sjálf-
stæðisflokknum (ein röksemdin sem á að styðja það er
hlálegt tímanna tákn: Þorsteinn, segir leiðarinn, er „ós-
annfærandi í sjónvarpsþáttum"). Morgunblaðið tekur
þessa atlögu að formanninum óstinnt upp nú á sunnu-
daginn: segir að hún sé ómakleg, Þorsteinn hafi staðið
sig vel, sameinað flokkinn aftur eftir Albertsupphlaupið og
sé hann áreiðanlega „hæfari til þess að takast á við þau
verkefni sem bíða hans á næstu missserum“. Einkum
vegna þess að hann hafi sjálfan Davíð Oddsson sér við
hlið.
Gagnrýni DV á Þorstein Pálsson er reyndar út í hött
stundum. Eins og þegar kvartað er yfir því, að hann komi
ekki í veg fyrir innbyrðis slagsmál Sjálfstæðismanna á
ísafirði og í Vestmannaeyjum. önnur gagnrýni er miklu
raunhæfari, eins og þegar DV fer ósköp svipuðum orðum
um stjórnarsetu formannsins og við höfum haft hér í
Þjóðviljanum: „Hann sat að völdum í mesta góðæri síð-
ustu ára. Samt varð þá gífurlegur halli á ríkissjóði, halli
'sem kostaði verðbólgu og óheyrilega erlenda skulda-
söfnun. Þetta var slæm stjórn“. Og við þessu á Morgun-
blaðið aðeins næsta daufleg svör, eins og vonlegt er.
En hvort sem þetta orðaskak er rakið lengur eða
skemur: það er ekki auðvelt fyrir utanaðkomandi að ráða í
það, hvort hér fer eitthvað það sem máli skiptir. Er þetta
ekki barasta endurómur af því sem allir vita; að drjúgur
hluti Sjálfstæðismanna trúir því að best sé að skipta um
formann sem fyrst? Meðan Morgunblaðið kýs að láta
sem forystumálin séu í góðu lagi. Ef til vill.
En það er annað inntak í þessu forystuhjali sem vert er
að gefa nokkurn gaum. En það er sá sári söknuður eftir
sterkum foringja sem það endurspeglar. DV leikur stíft á
þá strengi, allt hafði annan róm áður í páfadóm - eða eins
og segir í leiðaranum: „Nú er enginn Bjarni Benediktsson
eða Ólafur Thors til að stýra stærsta flokki þjóðarinnar".
Það er í þessum söknuði sem hin hlálega tenging við
heimilisböl Sjálfstæðismanna á ísafirði og í Vestmanna-
eyjum skýrist: ef hinn sterki maður réði flokknum, þá
mundu allir flokksmenn vera þægir og góðir. Og að von-
um er svo klykkt út með því að andvarpa eins og menn
gera jafnan í ráðleysi: „Einmitt nú þörfnust við leiðtoga".
Hjá Morgunblaðinu fer svo nokkru minna fyrir foringja-
trúnni en þeim mun meirafyrirtrúnni á Flokkinn eina. Hún
kemurfram í þessari lýsingu leiðara blaðsins á Sjálfstæð-
isflokknum: „í þeim flokki koma fram meira og minna öll
helstu hagsmunaöfl þessa þjóðfélags. Þar takast þau á
og í því m.a. er styrkur Sjálfstæðisflokksins fólginn".
Þessi orð minna á það hve sterk sú hneigð er í Sjálfstæð-
isflokknum að líta svo á að önnur stjórnmálaöfl séu hálf-
gerður óþarfi: það er innan aðalflokksins sem menn eiga
að ráða ráðum samfélagsins, þar er „vettvangur mála-
miðlana í þjóðfélaginu" eins og Morgunblaðið hefur einn-
ig sagt. Það er ekki að furða þótt fréttaritara Morgun-
blaðsins í Moskvu hafi á dögunum verið mjög hugsað til
Sjálfstæðisflokksins, þegar hann heyrði gamla kommún-
ista vera að harma þá þróun sem tekur nú af Flokknum
eina það hlutverk hans að „vera forystuafl í öllum sam-
tökum og stofnunum ríkisins", eins og það var orðað þar
eystra.
KLIPPT OG SKORIÐ
Bresku kratarnir
ekki búnir
Rétt eins og á fslandi eru menn
í Bretlandi - og reyndar víða um
lönd - að glíma við það viðfangs-
efni núna, hvaða skipulag félags-
hyggjumenn eigi helst að að hafa
á fíokkum sínum og fylkingum.
Shirley Willams, sem var formað-
ur Sósíaldemókrataflokksins
breska á árunum 1982-1988, ritar
yfirlitsgrein um stöðu flokksins í
kaþólska þjóðmálaritið The Tab-
let 14. júlí sl. Heiti greinarinnar
má þýða „Málstaður miðjunn-
ar“, og tilefnið er að einn áhrifa-
mesti forystumaður þessarar
samfylkingar krata og frjáls-
lyndra, David Owen, hefur lýst
því yfir að flokkurinn sé í raun
fyrir bí og nota verði aðrar leiðir
til að koma hugsjónum hans á
framfæri. Shirley Willams mót-
mælir þessari niðurstöðu í
greininni.
„Fjórmenningaklíkan" var sá
hópur oft kallaður sem klauf sig
frá breska Verkamannaflokkn-
um árið 1981 og stofnaði Sósíald-
emókrataflokkinn (The Social
Democrats). Uppnefnið vísaði til
stjórnmálanna í Kína á sínum
tíma. En hugmynd samfylkingar-
manna var sú að endurnýja
breska flokkakerfið og margir
vinstri sinnar héldu að mikið gott
mundi leiða af þeirri samvinnu
við Frjálslynda flokkinn sem upp
var tekin. En nú hefur David
Owen sprungið á limminu og gef-
ið í skyn að hann muni etv. ganga
aftur í Verkamannaflokkinn.
Draumurinn sé búinn. Hins veg-
ar er allstór hópur miðjumanna
sem starfar enn í anda 1988-
samkomulagsins við Frjálslynda
flokkinn. Og Shirley Williams
telur að stefna af þessu tagi sé
einmitt sú sem breskir kjósendur
vilji og þurfi - og nú sé lífsnauð-
syn að þrauka og reisa við fall-
andi merki.
Fylgi Sósíaldemókrataflokks-
ins og hugmynda hans má ráða af
því, að í sveitarstjórnarkosning-
num í maí sl. fékk hann nær 20%
atkvæða. Hins vegar hefur sá
draumur stofnendanna ekki ræst,
að á einum áratug tækist flokkn-
um að koma í stað Verkamanna-
flokksins sem aðalstjórnarand-
staðan og síðan stjórnarflokkur-
inn. Samt leit þetta glæsilega út
um tíma, síðla árs 1981 og árið
1982 náði bandalag Frjálslynda
flokksins og Sósíaldemókratanna
yfir 40% fylgi í skoðanakönnun-
um. Og í þingkosningunum 1983
rétt marði Verkamannaflokkur-
inn sigur f atkvæðatölum yfir
bandalaginu. Hins vegar gefur
breska einmenningskjördæma-
kerfið ekki þingmenn í hlutfalli
við atkvæðatölu eins og menn
vita, og því varð þingstyrkur
bandalagsins ekki í neinu sam-
ræmi við atkvæðamagnið. Bæði
1983 og 1987 fékk það um 25%
atkvæða á Bretlandseyjum, en
náði minna en 5% þingmanna út
á þau. Og reyndar er það athygl-
isvert, að síðan 1964 hefur engin
rikisstjórn Bretlands haft meiri-
hluta kjósenda á bak við sig.
Hver er munurinn?
Shirley Williams bendir á,
samfylkingarhugmyndinni til
stuðnings, að í grundvallar-
stefnumiðum stjómmálanna
greini sósíaldemókrata og frjáls-
lynda ekki á, og samkomulag
þeirra hafi heldur ekki byggst á
einhverri loðmullumiðju. Hins
vegar reynir hún að skilgreina
muninn á þeim í ýmsum útfærslu-
leiðum og menningarefnum, en
sá ágreiningur hefur orðið til þess
að David Owen og fleiri telja að
nú sé fullreynt án árangurs.
Hún lýsir hugmyndum sósíal-
demókrata og frjálslyndra þann-
ig, að kratarnir séu stjórnlyndari,
veikir fyrir sterkri leiðtogadýrk-
un, hrapi að ákvörðunum og sæki
stíft á að komast í stjórn. Frjáls-
lyndir hafi hins vegar lifað á því
að semja sig inn á miðjuna, alveg
niður f grasræturnar, taki forystu-
mönnum með varúð, eyði mikl-
um tíma í málefnaumfjöllun,
vantreysti stjórnvöldum og séu
þar að auki ekki vissir um að þeir
vilji vera í stjórn yfirleitt. David
Owen hafi loks þótt þessar and-
stæður ósættanlegar. Hann hafi
verið innilokaður í þinginu, losn-
að úr tengslum við fólkið í
landinu og ekki áttað sig á þeirri
bjartsýni sem ríkti hjá nýkjörn-
um fulltrúum Frjálslynda flokks-
ins í sveitarstjórnum víðs vegar,
þar sem þeir hafa nú komist að í
fyrsta sinn um áratugaskeið.
Samstaðan
brýnni nú
Shirley Williams telur hins veg-
ar að verkefni samfylkingarinnar
séu brýnni nú en nokkru sinni
fyrr, ekki síst í ljósi Evrópuþró-
unarinnar. Verkamannaflokkur-
inn gangi fagnandi til kerfis með
sameiginlegri mynt, en hafi lítið
fram að færa annað. Kratar og
frjálslyndir séu hins vegar meiri
Evrópusinnar, sérstaklega ef
hægt sé að sjá í þróuninni mögu-
leika til þess að flytja meiri völd
út í byggðarlögin.
Stóru flokkarnir hafa haft
lítinn áhuga á stjórnarskrármál-
um í Bretlandi, en bandalag krata
og frjálslyndra taldi brýnt að ráð-
ast í stórverkefni á því sviði.
Verkamannaflokkurinn hefur
t.d. ekki lagt neina áherslu á
tryggingu mannréttinda í
stjórnarskrá, né heldur að færa
ákvæði Mannréttindayfirlýsingar
Evrópu inn í breska lagasafnið.
Og íhaldsflokkurinn hefur ekki
beitt sér fyrir neinu slíku á 11 ára
valdaferli. Á hinn bóginn hafi
hann í raun aukið valdbeitingu
ríkisins, lagst bæði á háskólana
og útvarpsreksturinn með alls
konar afskiptasemi og innígrip-
um. Og hvorki Verkamannaíl-
okkurinn né íhaldsflokkurinn
hafi viljað auka útsvarstekjur
sveitarfélaga, vegna þess áð slíkt
mundi gera þau sjálfstæðari og
erfiðari viðfangs í því kerfi mið-
stýringar sem báðir stóru flokk-
arnir vilja viðhalda.
í ljósi alls þessa telur Shirley
Williams að í kjarna stefnumála
Sósíaldemókrataflokksins sé það
fólgið sem meirihluti breskra
kjósenda vilji að nái fram að
ganga; árangursríkt markað-
skerfi ásamt góðri félagslegri
þjónustu, þar sem allir axli ein-
hverja ábyrgð á velferð samb-
ræðra sinna og systra. Williams
spáir því að enginn flokkanna fái
yfirgnæfandi mikið fylgi í næstu
kosningum á Bretlandi. Og tapi
Verkamannaflokkurinn fjórðu
kosningunum í röð, hljóti sú
spurning að knýja enn fastar á,
með hvaða ráðum megi koma í
veg fyrir áframhaldandi stjórn
íhaldsmanna. Og þá muni bar-
áttumál Sósíaldemókrata sem
snúast um réttlátari kosninga-
skipan og stjórnarskrárefni
heyrast nógu víða til að flokkur-
inn sópi að sér fylgi á ný.
Athafnamaðurinn
Össur
Morgunblaðið helgar reyndar
einum skemmtilegasta félaga
breska Verkamannaflokksins,
Össuri Skarphéðinssyni, fyrrum
ritstjóra Þjóðviljans, heiðurs-
plássið í síðasta sunnudagsblaði
og kemur hann víða við í ævisögu
sinni og hugmyndaþróun undir
viðtalsfyrirsögninni „Hamskipti
hugsjónamanns". Össurernú að-
stoðarforstjóri Reykvískrar
endurtryggingar, skilgreinir sig
sem athafnamann og lýkur 4
síðna viðtali við hann svona:
„Um stundarsakir kynni að vera
æskilegt að samstarf tækist með
hinni nýju kynslóð Sjálfstæðis-
flokksins og nýjum jafnaðar-
mannaflokki, til að framkvæma
þann uppskurð á þjóðfélaginu
sem þarf. Spurningin er hins veg-
ar hvort hún hefur kjarkinn - og
hvort við höfum kjarkinn, segir
Össur Skarphéðinsson, athafna-
og hugsjónamaður."
Skýrt er mælt. ÓHT
þJÓOVILJINN
Síöumúla 37 —108 Reykjavík
Sími: 681333
Símfax: 681935
Útgefandi: Ugáfuféiag Þjóöviijans.
Framkvæmdastjórl: Haliur Páll Jónsson.
Rítstjórar: Ámi Bergmann, Ólafur H. Torfason.
Fréttastjórf: Sigurður A. Friðtóófsson.
Áðrfr blaðamenn: Bengdls Élertsdóttir, Dagur
Þorieifsson, Blas Mar (pr.), Garðar Guöiónsson,
Guðmundur Rúnar Heiðarsson, Heimir Már Pétursson,
Hildur Finnsdóttír (pr.), Jim Smart (Ijósm ), Kristinn
Irtgvarsson (Ijósm.), Vilborg Davlðsdóttir, Þröstur
Haraldsson.
Skrtfstofustjórf: Sigrún Gunnarsdóttr.
Skrtfstofa: Guðrún GeirsdótBr, Kristln Pélursdóttir.
Augrj'slngastjórl: Steinar Haröarson.
Augtýsingar Guðmunda KristinsdóUir, Svanheiður
IngimuTdardóttir.
íilbroiðslu- og afgrelðslustjórf: Guðrún Glsladóttir.
Afgreiðsia: Bára Sigurðandóttir, Halla Pálsdóttir, Hrefria
Magnúsdótt'r, Þorgeróur Sigurðardóttir.
Bilstjóri: Jóna Sigurdórsdóttir.
■ -.krifstofa, afgrefðsla, rftstjóm, auglýslngar
."jlðumúla 37, Rvfk.
aíml: 681333.
Simfax: 681935.
Auglýsingar 681310,681331.
Umbrot og setnlng: Prerrtsmiðja ÞjóðvHjans hf.
Prentun: Oddi hf.
Verö I lausasölu: 100 kr. Nýtt Helgarblað: 150 kr.
Askrfftarverð ð mánuðl: 1100 kr.
4 SÍÐA - ÞJÓÐVIUINN Þriðjudagur 24. júlí 1990