Þjóðviljinn - 18.08.1990, Blaðsíða 4

þJÓPVIUINH
Málgagn sósíalisma, þjóðfrelsis og verkalýðshreyfingar
KLIPPT OG SKORIÐ
Hennangið
Hermangiö og starfsemi íslenskra aöalverktaka hafa
undanfarna áratugi verið öröugt viðfangsefni ítarlegrar
umræðu vegna samtryggingar og leyndar sem hefur lok-
ist um fyrirtækið. Eða eins og DV orðar það tæpitungu-
laust í forystugrein í gær: „Hermangið hefur verið eitt best
geymda leyndarmál þjóðarinnar". Þetta stórveldi í efna-
hagslífinu og eigendur þess hafa þreytt sína mögnuðu
kafbátssiglingu furðu óáreitt. Almenningur hefur aldrei
numið af starfsemi hermangaranna óþef líkan þeim sem
stafar af hergagnaframleiðendum, þótt eðlishlutverk
framkvæmdaaðila fyrir stríðsmenn sé vitanlega eitt og hið
sama. Og segja má með nokkrum rétti, að huliðshjúpur-
inn um hermangið hafi verið hluti af því að gera veru
hersins eins lítt sjáanlega og heyranlega og unnt hefur
verið og um leið etv. ásættanlegri fyrir almenning í
landinu.
Óbein aðild stjórnmálaflokkanna og hagsmunir liðs-
manna og fyrirtækja þeirra vegna rekstrar íslenskra aðal-
verktaka hafa löngum verið besta tryggingin gegn ein-
hverri beittri gagnrýni á þjónustuaðila þennan við vígbún-
að og varnarkerfi. Alþýðubandalagið og Þjóðviljinn hafa
ævinlega markað sér sérstöðu í þessu efni í samræmi við
það baráttumál að koma hernum úr landi. Sú gagnrýni
byggðist á tveim forsendum, annars vegar almennri and-
stöðu við notkun á íslensku landi og aðstöðu til hernaðar
og hins vegar fordæmingu á þeim forréttindum sem
þröngum hópi fjölskyldna og fyrirtækja voru veitt til að
hagnast á veru varnarliðsins.
En tímarnir breytast. Nú er svo komið til dæmis, að
bæði Morgunblaðið og Dagblaðið Vísir hafatekið hraust-
lega undir síðari liðinn. í tilefni af skipulagsbreytingunum
á eignaraðild að íslenskum aðalverktökum hafa bæði
þessi blöð í forystugreinum ráðist einarðlega gegn her-
mangsaðlinum. Morgunblaðið ítrekaði í forystugrein sinni
í gær ummæli sem þar birtust fyrir rúmu ári: „...það er
óeðlilegt með öllu, að tiltölulega fámennur hópur einstak-
linga, um 150 fyrirtæki og einstaklingar, skv. skýrslu utan-
ríkisráðherra 1984, svo og SÍS hafi slíka einokunarað-
stöðu á framkvæmdum af þessu tagi áratugum sarnan".
Blaðið fagnar síðan að nú skuli ríkisvaldið hafa stigið
fyrstu skrefin til að brjóta upp það kerfi sem ríkt hefur í
verklegum framkvæmdum fyrir bandaríska herinn, en
gagnrýnir eins og fleiri að ríkið skuli vera með meirihluta í
verktakastarfsemi þessari, til að mynda þeir talsmenn
Kvennalistans sem hafa tjáð sig um tíðindin.
Morgunblaðið setur vitaskuld ekkert spurningarmerki
við það hvort æskilegt sé að Islendingar hafa nú sívax-
andi tekjur af veru varnarliðsins, eins og staðreynd er,
heldur vill tryggja að hermangið skiptist réttlátar milli
þegnanna, því þá getur, eins og segir í forystugreininni í
gær: „...þjóðin öll notið fjárhagslegs styrkleika þess í
framtíðinni eins og hefði átt að vera frá upphafi".
Dagblaðið Vísir er gagnrýnna heldur en Morgunblaðið í
orðafari í forystugrein sinni í gær, en hefur einnig mestar
áhyggjur af því að of lítill hópur hafi.makað krókinn og
malað gull...Margar sögur, sumar sannar, aðrar ýktar,
hafa verið sagðar af vellystingum þess fólks sem setið
hefur að þessum forréttindum".
Það er ánægjulegt að málgögn hliðholl Sjálfstæðis-
flokknum skuli loksins þora að gagnrýna hermangið opin-
skátt. En hvorugt þeirra nefnir grundvallaratriðið, að
manginu og óþef þess linnir aldrei nema með brottför
hersins.
Ólafur Ragnar Grímsson fjármálaráðherra snertir
þennan tvískinnung herstöðvasinna hins vegar í samtali
við Þjóðviljann í gær, þegar hann bendir á að hermangar-
arnir„...töluðu háttog mikið um nauðsyn ávörnum lands-
ins en virtust hafa mestan áhuga á að tryggja sér miljarða
hagnað af framkvæmdum..." Hann leggureinnig áherslu
á að eitt helsta verkefni næstu ára sé að skipuleggja
ráðstöfun á mannvirkjum herstöðvanna á íslandi „þegar
þær verða lagðar miður og hvernig gróðamaskínunni
sem tengst hefur svokölluðum vörnum verður komið út úr
heiminum". Getur það verið að enginn á hægri væng
stjórnmálanna hafi æðri hugsjón en þá sem birtist í for-
ystugreinum og viðtölum, að færa arðinn af hermanginu
til á milli aðila? ÓHT
íraksforseti
og olíuverðið
Þegar Saddam Hussein og
forverar hans á forsetastóli i
Bagdad hafa á liðnum árum og
áratugum verið að murka lífið úr
löndum sínum af þjóð Kúrda, þá
hefur heimsbyggðin látið sér fátt
um finnast. En þegar Hussein
leggur undir sig Kúvæt er gripið
til víðtækra gagnaaðgerða - að
sjálfsögðu ekki vegna þess að
menn séu alltof hrifnir af hinu
skrýtna einveldi olíufurstaættar
þar í landi, heldur vegna þess að
menn geta ekki sætt sig við að
þrjótur eins og Iraksforseti ráði
olíuverði í heiminum.
Svo fara menn að velta því
fyrir sér fram og aftur, hver áhrif-
in af brölti Husseins á oliuverðið
verði. Eins og er getum við einna
helst fundið huggunartón í frétta-
skýringunum: þetta verður ekki
eins slæmt og menn héldu. En
aðrir hrökkva upp af standinum í
sínum olíutaugastrekkingi og tala
þá skrýtnum tungum. Til dæmis
mátti lesa eftirfarandi klausu í
leiðara Morgunblaðsins á dögun-
um:
Meiningarleysa f Morg-
unblaðinu
„Olíuverðshækkunin kemur
niður á öllum þjóðfélagsþegnum.
Bæði fyrirtæki og einstaklingar
hafa óvenju lítið bolmagn til þess
að standa undir þessum hækkun-
um nú. Þess vegna á ríkisstjómin
að ganga á undan með góðu for-
dæmi og skera niður kostnað í op-
inberum rekstri á móti þeim út-
gjaldaauka, sem þjóðarbúið verð-
ur fyrir vegna hækkunar olíu-
verðs.”
Það er verst við klausur af
þessu tagi að innihaldið i þeim er
svosem ekki neitt. Eins og allir
vita er það auðveldasta tillaga í
heimi að ieggja það til að ríkið
skeri niður útgjöld sín. Það em
allir sammála þeirri hugmynd fyr-
irfram. Eða þangað til segja þarf,
hvað það er sem skera á niður. Þá
verða menn klumsa hver um ann-
an þveran. Þessvegna er það að
segja að rikið eigi að skera niður
útgjöld til að landsmenn geti
keyrt um á óbreyttu bensínverði
það sama og að segja ekki neitt.
Ummælin em stjómarandstöðu-
kækur af aumasta tagi. Eða halda
menn að Þorsteinn Pálsson á stóli
forsætisráðherra eða fjármálaráð-
herra ryki til og færi á miðju fjár-
lagaári að hræra í ríkisútgjöldum,
sem að mjög vemlegu leyti em
bundin í bak og fyrir - til þess
eins að tryggja óbreytt olíuverð?
Honum kæmi það að sjálfsögðu
ekki til hugar.
Fyrirtæki
íhækkunarham
Aftur á móti dettur hinum og
þessum fyrirtækjum strax í hug
að hækka sína þjónustu. Farm-
gjöld hjá Eimskip þurfa að
hækka, segja menn. Flugfargjöld
þurfa að hækka. Ferðaskrifstofur
vilja nú þegar hækka sólarlanda-
ferðir um 2,5% - til að mæta
hækkunum sem enn em ekki á
skollnar. Og þar fram eftir götum.
Og hvað sem Morgunblaðið vill í
slíkum málum er það í fyrirfram
klemmu þegar komið er að hegð-
un fyrirtækja: er það ekki í anda
þess viðskiptafrelsis sem blaðið
boðar að hver og einn fari eins
hátt með sína verðlagningu og
hann treystir sér til að komast?
Sparnaður um tíma
Það má reyndar segja um
olíukreppur eins og flest annað:
fátt er svo með öllu illt... Olíu-
kreppan fyrsta leiddi til þess að í-
búar vel stæðra iðnríkja fóm í
fýrsta skipti að hugsa um það í al-
vöm, að það væri reyndar ekki
sjálfsagður hlutur um alla fram-
tíð, að þeir gætu sólundað olíu
eins og fara gerði vegna þess hve
ódýr hún var. Menn fóm að hugsa
um einangmn húsa og umbætur á
kyndibúnaði og aflvélum skipa,
menn höfðu samflot í vinnuna ef
langt var að fara, bílaframleið-
endur gerðu spameytni að höfuð-
dyggð. Þetta var um margt nauð-
synleg hugarfarsbreyting sem
kom furðu víða ffam í verki.
En þetta stóð ekki lengi.
Versta kreppan leið hjá, olíuverð
lækkaði nokkuð aftur. Menn
gleymdu smám saman spamaðar-
áformunum góðu, enda er í
neyslufreku þjóðfélagi að finna
griðarlega sterkt afl sem gerir
spamað púkalegan, leiðinlegan
og allt að því skaðlegan í augum
fólks. Islendingar réðust í hita-
veituframkvæmdir sem skám nið-
ur stórlega olíukaup til húshitun-
ar. En því miður: um leið stækk-
uðu þeir flota sinn svo mikið og
settu í skipin svo öflugar vélar og
eltu hvert tonn af fiski lengur um
sjóinn: það mátti lesa það í frétt-
um á dögunum, að aukin olíu-
brennsla flotans hefði nú étið upp
þann spamað sem þjóðarbúið
hafði tryggt sér með hitaveitunum
góðu.
Bensínverð
íBandaríkjunum
Engir hafa þó staðið sig
jafnilla í olíuspamaðarmálum og
Bandaríkjamenn. Þetta kemur
ffam í því, að stjómmálamenn þar
í landi hafa ekki hugrekki til að
hækka bensínverð. Það er ekki
langt síðan bensinverðið þar í
landi var svipað og verið hafði
fyrir daga olíukreppunnar fyrstu.
Og það var haft meira en helm-
ingi lægra en bensínverð t.d. í
Japan og Vestur-Þýskalandi.
Bandaríkjamenn hafa stunið
sáran yfir því hve háðir þeir em
olíuinnflutningi. Margir menn á-
gætir hafa reifað það, hve nauð-
synlegt það sé að olíuverð þar
hækki til að fjárfestingar í öðrum
orkugjöfum verði fysilegri kost-
ur. Sumir menn hafa leyft sér að
segja, að að það sé í rauninni
greiðfærasta leiðin til að skera
niður þann halla á ríkisbúskapn-
um, sem er allt að drepa í Banda-
ríkjunum, að hækka bensínskatta
eitthvað smávegis. En allt kemur
fyrir ekki. Stjómmálamenn em
svo hræddir við akstursvenjur
þess helmings landsmanna sem
enn nenna á kjörstað, að þeir þora
ekki fyrir sitt litla líf að breyta um
orkustefnu. Sumir halda að það
eina sem gæti leitt til pólitiskra ó-
eirða í Bandaríkjunum sé það, að
bensíngallónið (3,78 lítrar) færi
yfir tvo dollara. Ekki vitum við
neitt um það. Hitt má lesa í viku-
ritinu Time, að lögð var fyrir úr-
tak Bandaríkjamanna þessi spum-
ing:
Ertu með eða á móti sterkum
aðgerðum gegn Irak ef þær hafa í
för með sér þann kostnað fyrir
bandaríska þegna að - í fyrsta
lagi: bensínverð hækkar í tvo
dollara gallón eða meir? 42%
þeirra sem spurðir vom svömðu
þessari spumingu játandi. 52%
fannst þessi verðhækkun svo
skelfileg að þeir sögðu nei - og
liggur þá beint við að álykta sem
svo, að meirihluti Bandaríkja-
manna kjósi heldur að láta
Saddam Hussein komast upp með
landarán en að eiga það á hættu
að bensínreikningurinn hækki
pínulítið.
þjÓÐUILIINN
Síðumúla 37 —108 Reykjavík
Sími: 681333
Símfax: 681935
Útgefandi: Útgáfufélag Þjóðviljans.
Framkvæmdastjóri: Hallur Páll Jónsson.
Ritstjórar: Ámi Bergmann, Ólafur H. Torfason.
Fréttastjóri: SigurðurÁ. Friðþjófsson.
Aðrir blaðamenn: Bergdls Blertsdóttir, Dagur
Þorieifsson, Bías Mar (pr.), Garðar Guðjónsson,
Guðmundur Rúnar Heiðarsson, Heimir Már Pétursson,
HSdur Finnsdóttir (pr.), Jim Smart (Ijósm.), Kristinn
Ingvarsson (Ijósm.), Vilborg Davíðsdóttir, Þröstur
Haraldsson.
Skrifstofustjórí: Sigrún Gunnarsdóttir.
Skrifstofa: Guðrún Geirsdóttir, Kristin Pétursdóttir.
Auglýsingastjóri: Steinar Harðarson.
Auglýsingar: Guðmunda Kristinsdóttir, Svanheiður
Ingimundardóttir.
Útbreiöslu- og afgrelðslustjóri: Guðrún Glsladóttir.
Afgreiðsla: Bára Sigurðardóttir, Halla Pálsdóttir, Hrefna
Magnúsdóttir, Þorgerður Sigurðardóttir.
Bilstjórí: Jóna Sigurdórsdóttir.
Skrifstofa, afgneiðsla, ritstjóm, auglýsingar:
Siðumúla 37, Rvík.
Síml: 681333.
Símfax: 681935.
Auglýsingan 681310, 681331.
Umbrot og setnlng: Prenlsmiðja Þjóðviljans hf.
Prentun: Oddi hf.
Verð I lausasölu: 100 kr. Nýtt Helgarblað: 150 kr.
Áskriftarverð á mánuði: 1100 kr.
4 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Laugardagur 18. ágúst 1990