Þjóðviljinn - 30.08.1991, Síða 4

nJti
þJÓÐVILJINN
Útgefandl: Útgáfufélagiö Bjarki h.f Framkvaemdastjóri: Hallur Páll Jónsson Afgrelðsla: « 68 13 33 Augtýsingadeild: w 68 13 10-681331
Rltstjórar: Áml Bergmann, Helgi Guömundsson Símfax: 68 19 35 Verö: 150 krónur t iauss sðlu
Umsjónanmaður Helgarblaös: Bergdís Slertsdóttlr Fréttastjórf: Slgurður Á. Frlðþjófsson Setning og umbrot: Pr Prentun: Oddi hf. entsmiöja Pjóðviljans hf.
Auglýsingastjóri: Steinar Haröarson Aðsetur. Slöumúia 37. 108 Reykjauk
Málgagn sósíalisma, verkalýðshreyfingar og þjóðfrelsis
Hverskonar velferö?
Það er með vilja gert að fyrirsögn þess-
arar greinar er hin sama og á leiðara
Morgunblaðsins í gær þar sem höfundur-
inn spyr ýmissa spurninga um velferðar-
kerfið sem byggt hefur verið upp á íslandi,
m,a. hvort það tryggi velferð allra þjóðfé-
lagsþegna, jöfnuð og réttlæti. Síðan rekur
blaðið nokkur dæmi um að hinir ríku njóti
sama réttar í velferðarkerfinu og hinir fá-
tæku og bendir auk þess á þann mikla
mismun í lífeyrisréttindum sem blasir við
augum, þar sem opinberir starfsmenn
njóti „viðunandi eftirlauna", eins og það er
orðað, en ýmsir afar vel launaðir hópar
séu „beinlínis á mjög háum eftirlaunum".
Meginspurningunni svarar blaðið svo á
þann hátt „að óbreytt velferðarkerfi trygg-
ir ekki jöfnuð á milli þjóðfélagsþegna
heldur hefur þrifist í skjóli þess stórfellt
ranglæti.“
Svo virðist sem Morgunblaðið hafi af
því áhyggjur að velferðarkerfið tryggi ekki
nauðsynlegan jöfnuð og réttlæti, heldur
leiði beinlínis til aukins misréttis. Þetta eru
umhugsunarverðar vangaveltur á þeim
dögum sem ríkisstjórn Sjálfstæðisflokks
og Alþýðuflokks veður nú um velferðar-
kerfið með hnífinn á lofti. Allar aðgerðir
ríkisstjórnarinnar, tillögur hennar og hug-
myndir sem til umræðu eru um þessar
mundir ganga algerlega gegn því mark-
miði að tryggja aukin jöfnuð og réttlæti.
Velferðarkerfið er sérstakur þyrnir í
augum þeirra sem nú eru komnirtil mikilla
metorða í Sjálfstæðisflokknum. Þeir
sækja hugmyndir sínar til postula mark-
aðshyggjunnar og eru um þessar mundir
að hefja alvarlegustu atlögu að velferðar-
kerfinu sem reynd hefur verið um árabil.
„Spamaðurinn" sem grípa á til kemur í
öllum tilfellum harðast niður á þeim sem
minnst hafa fyrir og hvergi örlar á tilraun-
um til að jafna kjörin. Þegar Morgunblað-
ið spyr um það hverskonar velferð eigi að
skapa á íslandi hefir ríkisstjórnin þegar
svarað spurningunni. Það stendur ekki til
að jafna kjörin, það stendur ekki til að
bæta aðstöðu þeirra sem minna mega
sín, það stendur ekki til að lækka skatta á
þá sem litlar skatttekjur hafa og það
stendur alls ekki til að hækka skatta á þá
sem hafa mjög háar tekjur.
Það er þvert á móti ætlunin að þeir
sem hingað til hafa notið þjónustu samfé-
lagsins, með atbeina skattakerfisins,
greiði sjálfir aukinn hluta kostnaðarins, og
beri á þann hátt auknar skattabyrðar. Það
liggja yfirleitt engar tillögur fyrir um að
bæta kjör þeirra sem lakast eru settir.
í landinu situr ríkisstjórn sem hefur vel-
ferð hinna ríku að leiðarljósi. Þegar hún
hefur komið stefnu sinni í kring verður
þjóðfélagið ranglátara en áður. Allur sá
vandi í ríkisfjármálum sem ríkisstjórnin
þykist nú vera að leysa verður fluttur yfir á
herðar þeirra sem minna mega sín, en
hinir verða með allt sitt á þurru. Þetta er
engin tilviljun. Hugmyndafræðingar ríkis-
stjórnarinnar sækja efni sitt í sjóði mark-
aðshyggjunnar þar sem sérhyggjan er
markmið í sjálfu sér en félagsleg ábyrgð
ekki til. Tilraunir með breytingar í þá veru
sem ríkisstjórnin er nú að hefja hafa áður
verið reyndar í Bretlandi og árangurinn
hefur ekki látið á sér standa. Með einka-
væðingu og markaðshyggju að leiðarljósi
tókst Margréti Thatcher að greiða breska
velferðar- og menntakerfinu slíkt högg að
nú búa Bretar við eitt frumstæðasta vel-
ferðarkerfi í gervallri Evrópu. Stefna ís-
lensku ríkisstjórnarinnar, þar sem Jafnað-
armannaflokkur íslands situr á hnjánum á
flokki markaðshyggjunnar, er að fara í
sama farveg, með þeim afleiðingum að
íslendingar muni innan tíðar búa við vel-
ferðarkerfi að breskum hætti.
hágé.
Neysluhjónin
og gestur þeirra
Nokkur orð um sjónvarpsleikrit
eftir Vaclav Havel.
Á sunnudaginn var sýndi
Sjónvarpið ágætan einþáttung
eftir Vaclav Havel, forseta Tékkó-
slóvakíu. Hann var um hjónakorn
sem höfðu lokið við að búa glæsi-
lega um sig í nýrri ibúð og gamlan
vin sem er þeirra fyrsti gestur. I
þeirri neysluparadís þar sem
hvorki vantar rafknúinn möndlu-
skrælara frá Sviss né heldur
gamlan skriftastól úr rifinni
kirkju til að lyfta flottheitunum á
sögulegt og listrænt plan.
A6 ala upp
gestinn
Þau eru afskaplega ánægð með
íbúðina og matinn og viskíið sitt og
kynlífið og bamið sitt og allt sem
þau taka sér fyrir hendur. En það er
samt eitthvað að. Og það er víst
gesturinn, hann Bedrich. Hann er
svo ómögulegur og úr takt við tim-
ann og það sem skemmtilegt er og
þægilegt. Hann er ekki í heilsurækt,
hann safhar ekki mublum, er ekki á
uppleið í samfélaginu og lætur sér
það í léttu rúmi liggja. Vafasamt líka
að hann kunni réttu tökin á konunni
sinni í rúminu. Og hjónin góðu, þau
geta ekki sætt sig við þetta. Þau
mega ekki til þess hugsa að „besti
vinur okkar" sé ekki jafn yndislega
hamingjusamur og þau. Þau ætla að
taka hann til bæna, ala hann upp,
kenna honum að lifa.
Við getum ekki látið þetta af-
skiptalaust, segja þau.
Nú er fyrst að lofa það sem vert
er, hve vel Havel vinnur úr þessu
þema. Hve úrræðagóður hann er í
þeirri list sem Tékkar kunna manna
best: að draga fram fáránleikann í
atferli manna, án þess þó að ijúfa
traustar og vel færar brýr milli hins
fáránlega og veruleikans. Gestgjaf-
inn er til dæmis að státa sig af konu
sinni, hve falleg hún er og vel til
höfð, og sú sjálfúmgleði öll fær
mátulega lyftingu með því að sækja
smám saman út fyrir sennileikann:
þvi ekki að sýna á konunni brjóstin
fyrst hún er þessi öndvegismubla
hvort sem er? Og kannski vill gest-
urinn sjá hvað við erum flink að
gera hitt?
Andófstíminn
En hvað um það: hver er brodd-
urinn í þessu öllu saman? I kynn-
ingu á sjónvarspleikritinu var sagt á
þá leið að einþáttungur Havels væri
ádrepa á neysluþjóðfélagið og hefiir
ofl meiru verið logið. En málið er
ekki svo einfalt. Eins gott að gera
ráð fyrir því að á
slíku verki séu
fleiri en einn og
Við getum ekki látiö þig afskiptalausan, þú ert besti vinur okkar....
KELGARPISTTILL
kannski fleiri en tveir botnar.
Eitt er nú það, að tími þessa
leikrits nær aftur til þeirra ára þegar
Havel sjálfúr var andófsmaður í rit-
banni. Gestur hjónanna neysluglöðu
er skáld sem ekki getur skrifað (það
er ekki skýrt tekið fram hvers vegna
en áhorfandinn hlýtur að hafa rit-
bannsárin í huga) og vinnur í brugg-
húsi, sem er augljóslega ekki starf
við hans hæfi, hvemig sem á er litið.
Það er eðlilegt að skoða leikinn fyrst
út frá þessum tíma einum. Þá kemur
í ljós ádrepa sem felst í því að stilla
upp andstæðum: annarsvegar er sá
sem heldur fast við sannfæringu
sína þótt það kosti hann margar kár-
ínur, hinsvegar hjónin sem lýsa allt
slíkt óþarft, gagnslaust og heimsku-
legt og finna sér athvarf í því að
sanka að sér dóti sem aðrir hafa ekki
ráð eða „vit“ á. Höfundur kemur því
svo að undir lokin, að þetta „at-
hvarf* er skammgóður vermir, hús
hjónanna er reist á sandi, þau þurfa í
rauninni meir á vini sínum, hinum
óhagsýna og þvermóðskufúlla og
neyslugranna að halda, en haim á
þeim.
Árni
Bergmann
Neyslutíminn
Og einmitt í þessu fer leikritið út
fyrir ramma andófstimanna í Tékkó-
slóvakíu og verður að „ádrepu á
neysluþjóðfélagið". Sá tómleiki í
neyslugleði hjónanna
sem Havel afhjúpar áður en
leiknum lýkur, hann er einmitt sá
sami sem rithöfúndar á Vesturlönd-
um hafa margir hverjir dregið upp á
liðnum áratugum. Og þar höfúm við
andstæður sem má lýsa með nokkuð
öðrum hætti en að ofan var sagt.
Annarsvegar er maðurinn sem er
„öðmvísi“ vegna þess að hann tekur
ekki mark á gildum neyslugleðinnar
sem vinir hans í nýju íbúðinni trúa á.
Og hann er ekki barasta „öðmvísi" í
sérvisku, heldur á hann um leið eitt-
hvað sem þau skortir, eitthvað sem
þau þurfa á að halda. Eitthvað sem
er skírra og blárra en samræmið á
milli sófans og madonnumyndar-
innar í veggnum, eitthvað sem er
sannara en formúlur fyrir réttri
hegðun hjóna
sem þau hafa tuggið upp úr síð-
asta vikublaðinu. Það er reyndar
einhver kostulegasti kafli leikritsins
þegar gestgjafamir hamast í miklum
móð við að demba því yfir vin sinn,
hve vel þeim gangi að rækta sjálfs-
þroskann og samræmið, áhugamál-
in, húmorinn, og matseldina ásamt
hugkvæmni í ástaleikjum. Þessir
tékknesku samtíðarmenn okkar eiga
vitaskuld ótalmargt sameiginlegt
með þeim sem eignaglaðastir eru á
íslandi eða i Bandaríkjunum og hafa
f leiðinni lesið rétta handbók f því
,Jfow to be a perfect wife“ - hvem-
ig verða skal fúllkomin eiginkona
(eiginmaður, foreldri, ástmaður,
sælkeri, jákvæður persónuleiki....)
Vestriö
og austriö
Og þetta elskulega fólk, það er
um leið harðstjórar: það vill ekki
leyfa Bedrich að vera í friði með
sína sérvisku og sinn skáldskap.
Hann á að vera eins og þau.
Og þá er komið að enn einni
víddinni í þessu leikriti. Það er hægt
að skoða þetta dæmi á þann veg að
Bedrich, gesturinn, hann er einskon-
ar samnefnari fyrir þá Austur-Evr-
ópu sem er að koma út úr kommún-
ísku flokksræði. Og hjónin em þá
Vestrið sem segja : gakk í bjöig og
bú með oss, vertu eins og við,
kepptu að því sama og við, annað er
ekki til eða skiptir ekki máli. Glögg-
ur áhorfandi skaut að mér þessum
möguleika og það er meira en nóg
ástæða til að geta hans.
Líka vegna þess að menn eins
og Vaclav Havel, þeir vildú byggja
sín þjóðfélög upp á nýtt, ekki alveg
með sama hætti og Vesturlönd. Ef
nokkur leið væri. Havel sjálfúr hefúr
farið gagnrýnum orðum um
heimskulega sóun á Vesturlöndum
og rétt um það bil sem Tékkar báðu
hann um að vera forseta sinn sagði
hann á þá leið, að eitt hið mikilvæg-
asta í stjómmálum væri að kveða
niður draug sérgæskunnar í samfé-
lögunum. Sem er því miður hægara
sagt en gert - en samur var hans vilji
fyrirþví.
4 SÍÐA — NÝTT HELGARBLAÐ Föstudagur 30. ágúst 1991