Þjóðviljinn - 22.11.1991, Síða 5

Hundrað prósent lausamennskufól
Er gull á íslandi? Geta steinar læknað? Hvenær verður næsti Suð-
urlandsskjálfti? Er gagn af stjömumerkjum? Á að veiða hvali?
Hvað er svarthol? Hvað verður um ísland? - Næsta spuming hlýtur
að vera: Getur nokkur einn maður svarað þessum spumingum?
Jarðfræðingurinn, „fjölmiðlungurinn" og marxistinn Ari Trausti Guð-
mundsson segist svara þessum spurningum og 23 öðrum, út frá
sínum eigin kokkabókum og annarra í bókinni „Úr ríki náttúrunn-
ar/Náttúrustemmur“ sem nú er komin út.
- Þessi bók geymir , þijátíu
myndabrot úr náttúrunni. Eg spyr
þama spuminga sem ég hef oft ver-
íð spurður sjátfur eða orðið var við
að fólk veltir fyrir sér. Við svörin
nota ég mikið af heimildum, enda
er bókin öðmm þræði kynning á
því sem íslenskir vísindamenn hafa
verið að gera. Sjálfur hef ég ekki
yfirsýn yiír sumt af þessu, enda er
ég jarðffæðingur og fjalla til dæmis
um líffræði í bókinni.
Tilgangurinn með bókinni er að
;ða fólk
um, það er bara díalektíkin. Auð-
vitað er tungutak raunvisinda og
Ijóðlistar oft a tíðum andstæður, en
um leið á það líka mikið sameigin-
legt. Ef við fömm út í raunvísindi á
borð við stærðfræði, eðlisfræði eða
stjömufræði em mörkin á milli
þeirra og heimspeki nánast horfin.
Fólk sem veltir fyrir sér stærð og
alheimsins er komið mec
fræða
að
um bakgmnmnn
ýmsu spm það heyrir eða er að hug-
leiða. I bokinni er því ekkert eitt
tema þó ef til vill megi fella allt
efhi nennar undir umnverfismái.
Auðvitað er mikið komið inn á
náttúmvemd og skynsamlega nýt-
ingu á náttúmqni, en um þao snyst
náttúmvemd. Eg er ekki hlynntur
Íví að líta á nattúmna sem safn.
iii
aa er ekKi hægt að segja að það
komi þama ffam.
I bókinni eru Ijóð eftir Sigmund
Emi Rúnarsson, svonefndar nátt-
úrustemmur við hvem kafla, er ekki
óvenjulegt að hafa slíkt með frceði-
texta?
- Jú, náttúrustemmumar hans
Sigmundar Emis em alveg sér kap-
ítuli. Við höfum oft verið að ræða
ljóðlist, náttúmffæði og ritstörf yf-
irleitt og hjá okkur kviknaði sú
spuming afnveiju menn skreyttu
ekki baekur mpð ljóðum alveg eins
og myndum. í sjálfu sér er engin
önnur hugsun á bakvið það að birta
fallega stemmningsmynd úr náttúr-
unni til að opna nýja vídd í texta
eða gera þao meo ljóði. Hvort
tveggja gengur út á aðra skynjun en
felst i textanum, birtir eitthvað sem
er ekki geimeglt eða raunsætt og
hleypir hugarfluginu af stað.
Stundum hefur verið talað um
tungutak raunvísinda og Ijóðlistar
sem andstœður og samt stillið þið
þessu upp saman.
- í sjálfú sér er það skynsamleg
heimspeki að sjá andstæður í hlut-
aðra löppina út í heimspeki áður en
það veit af.
Sigmundur Emir beit strax á
agnið og fannst það sniðug hug-
mynd aö stilla saman ljóðlist og
ffæðitexta. Við ræddum tilhögun-
ina nokkuð og niðurstaðan varð sú
að ég lét hann hafa efnisyfirlitið
þegar efni bókarinnar var Iangt
komið. Sigmundur fékk sér litla
kompu sem hann bar alltaf á sér og
orti pegar andinn kom yfir hann,
hvort sem það var yfir uppvaskinu
heima, i vinnunni eða úti í náttúr-
unni.
Þegar Sigmundur hafði ort ljóð-
in tók dóttir mín, myndlistakonan
Hulda Sóllilja, við þeim og valdi
ljósmyndir við þau. Faðir minn,
Guðmundur Einarsson frá Miðdal,
skildi eftir sig mikið safn af svart-
hvítum ljósmyndum sem eru þetta
fjörutíu til sextíu ára gamlar og úr
því safni valdi Hulda myndimar. 1
flestum tilfellum fellur mjög vel
saman texti kaflans, Ijóð og mynd.
en þó ekki alveg alltaf. Það er til
dæmis erfitt að yTkja um soro. En
hugmyndin var nú lika að ljóðin og
myndimar bættu einhveiji) siálí-
stæðu við efni bókarinnar. Eg neld
að þetta sé bók sem fólk muni hafa
gaman af að lesa og þótt hún sé
ekki fljóttekin og krefjist athygli,
rá er ekkert í henni svo flókið að
iað eigi að fæla fólk frá því að lesa
íana.
Hvað fœstu við núna þegar
þessi bók er komin út?
- Eg er nú líkur fólkinu mínu,
bæði föður mínum og kannski Erró
bróður, að því leyti að ég vil hafa
mörg jám 1 eldinum. Nuna er ég
hættur fastri kennslu efrir að ,skap-
andi verkefnin urðu fleiri. Eg er
orðinn hundrað prósent lausa-
mennskufól ef svo má segja og
fæst við verkefni sem mér þykir
gaman að. Slíkt er auðvitað mikil
forréttindi. Veðrið á Stöð 2 er dálít-
ill burðarás í föstum tekjum mín-
um, en auk þess er ég að setja sam-
an sjónvaipsmyndir fyrir SAGA-
film, Ríkissjónvaroið og Land-
græðsluna. Eg er líka að ganga frá
nýrri bók fyrir lceland, Review.
Hún Qallar um eldfjöll á Islandi og
mun koma út á ensku. Svona get ég
talið áfram, en það er semsagt nóg
að gera.
Þú sagðist vera mjög pólitiskur,
hvað meo pólitíkina?
- Ég gerðist vinstrisinnaðar
þegar var um tvítugt og fór til náms
erlendis. Reynd- ___________________
ía
ar hef ég alltaf
verið dálítið
þversum í pólit-
ísku flórunni
héma heima. Til ___________________
dæmis gengur
mér illa að lynda við Alþýðubanda-
lagið spm mér þykir ekki nógu rót-
taekt. Ég hef þvi ekkert breytt um
afstöðu og er ennþá marxisti þótt
það sé ekki í tísku núna.
Mér gekk til að mynda ákaflega
vel að standa af mér fall Austur-
Evrópu og Sovétríkjanna, enda hef
ég alla tfö verið mjög andsnúinn
því kerfi. Ég leit alltaf svo á að það
gæti ekki staðist til lengdarþar sem
fólkið réði engu, heldur einnver yf-
irstétt. Þama mislókst því ætlunar-
verkið, þótt vel hafi verið farið af
stað.
Þú skrifar þá ekki undir þá
skýringu ao meo falli þessara rikja
hcdi sagan afsannað kenningar
Marx og sjálfan sósíalismann?
- Það heimskulegasta sem
menn gera er að gefa út dánarvott-
orð heimspekikenninga eða þjóðfé-
lagskenninga. Þær elstu em yfir
2000 ára gamlar og til dæmis er
ekki enn buið að gefa út dánarvott-
orð Platós. Dánarvottorð kenningar
Marx getur heldur enginn gefið út,
slíkt er hvorki gerlegt né skynsam-
legt. Hitt er svo annað mál að það
§etur tekið tvær til þijár aldir að
úa til nýtileg verkfæn úr þessum
pólitjsku kenningum öllum saman.
Ég hef oft oent á sögu þess
þjóðfelagskerfis sem við buum við
sjálf. Ef við teldum saman alla þá
follnu, alla þá fangelsuðu og þá
sem allur mergur hefur verið sog-
inn úr, bæði neimafyrir og i ny-
lendunum, og gerðum þetta dæmi
upp, þá fengjum við efiaust út að
kapítalismi og borgaralegt lýðræði
væri einhver subbufögasta þjóðfé-
lagsgerð sögunnar. Eg tel að við
etum ekki ákveðið hvaða þjóðfé-
;sgerð hafi átt fallegustu fæðing-
arhnðimar, hvort sem um er að
ræða lénsskipulagið, kapítalismann,
sem vissulega var stórstígar ffarn-
farir á sínum tíma eða sósíalism-
ann, sem varla verður til nema á
tvö tjl þijú hundmð ámm.
Ég tel að hvorki sé búið að af-
skrifa þessa hugmyndafræði né afs-
anna hana. Vinnandi fólk í heimin-
um og fátækt á auðvitað eftir að
rétta ur bakinu. I bókinni minni
birti ég tölur frá Sameinuðu þjóð-
unum sem sýna að svokallaður
þriðji heimur er sífelit að verða fá-
tækari, þrátt
fyrir það að
kapítalisminn
eigi að vera
bjarghringur
■ heimsins. Um-
hverfiskata-
strófan sem vofir yfir á einnig rætur
í því hvemig þetta hagkerfi hefur
virkað hingað til. Ef einhver segir
að þetta kerfi eigi að vera eilíft os
geti verið það, þá er hinn sami aö
mesta
um
Ari Trausti Guðmundsson
í viðtali
Mig langar Iíka að tengja þetta
við umræðuna um Evrópska efna-
hagssvæðið sem er bara evrópsk
sémagsmunahyggja. Þama er verið
að múra þennan tiltölulega vel
stæða heimshluta inni í vamarvirki
utan um hagsmuni þeirra sem
sta peninga eiga í þessum lönd-
um. Venjulegt folk í Evrópu mun
hafa ennþá minna að segja um sín
mál og samskiptin við þnðja heim-
inn verða enn harðari og dapur-
legri. Hættan er líka sú að þessar
storu viðskiptablokkir, Norður-
Ameríka, Evrópa og Japansmark-
aður, lendi í hættulegri samkeppni
og átökum um kjötkatlana þegar fer
ao þrengja aðþeim.
Eg hef rökstuddan gnin um að
ástæðan fyrir áhuga Evrópubanda-
lagsins á íöndum a borð við Norð-
unöndin sé sú að evrópska einok-
unarauðvaldið sjái þau sem einn af
fáum möguleikum sínum til að
þenjast frekar út og ná meiri hagn-
aði. Þama á að létta á þrengslunum
hvort sem um er að ræða orkubú-
skap, ferðamál, staði fyrir fram-
leiðslufyrirtæki eða hráefhisöfiun.
Menn halda að þetta sé einhver
upphafinn áhugi á samvinnu á jafn-
rettisgrundvelh, en þama er á ferð-
inni ohjákvæmileg þörf kapítalism-
ans fynr aukinn hagnað. ,
Pólitísk umræða hér á íslandi er
öll á mjög skrítnu plani. Menn tala
aldrei um sjálfan grundvöllinn eða
stóm drættina, heldur er sífellt ver-
ið að leysa praktísk vandamál dags-
ins. Stjommálaflokkamir héma em
ekkert að skapa þjóðfélagið, heldur
em þeir afgreiðslustofhanir fyrir
orðinn hlut. Þegar menn em að tala
um að pólitíkin hafi verið lífiegri
og skemmtilegri í gamla daga þá
em þeir í raun að sakna ungæðunn-
ar um gmndvallaratriðin. Ég óttast
að það muni taka langan tima að
breyta þessu. -ag
Ari Trausti Guðmundsson i rabbi um nýjustu náttúrujrœðibókina sina, pólitik, marxisma og Evrópuþróunina.Mynd: Jim Smart
NÝTT HELGARBLAÐ
5 FÖSTUDAGUR 22. NÓVEMBER 1991