Þjóðviljinn - 22.11.1991, Page 10

Ótti við ab
olnboga
sig áfram
Þrátt fyrir áratuga kvennabaráttu og síaukna menntun kvenna
eru enn sárafáar konur í stjórnunarstöðum á Vesturlöndum.
Leyfa karlmenn konum ekki að njóta sín sem skyldi eða er eitt-
hvað hæft í þeirri kenningu að konur hindri hver aðra á fram-
brautinni?
Konur eru illkvittnar og andstyggi-
legar. Þær tala hrcint út af hispursleysi og
ruddaskap um kynsystur sínar. Haft er
eftir skáldkonunni Claire Goll; Eg þoli
ekki konur, þær eru yfirborðskenndar og
klaufskar. Værukær og förðuð fjölleika-
húsdýr. Konan er ckki neitt, ekkert nema
haugur af eggjastokkum.
Og það eru ekki bara frægar konur
sem rakka niður kynsystur sínar. Þær
rægja samstarfskonur sínar við yfirmenn,
standa í baktjaldamakki gegn þeim, sölsa
undir sig störf þeirra, láta sem góðar hug-
myndir séu þcirra eigin og Ijúga að blá-
ókunnugum eiginmönnum samstarfs-
kvenna sinna án þcss að depla auga.
Ekki er myndin af konum hér að ofan
beint falleg, en þannig lýsa tvær banda-
rískar konur, þær Jill Barber og Rita
Watson, höfundar bókarinnar Kona gegn
konu - keppinaular á vinnustað kynsyslr-
um sínum og hegðan þeirra.
Leggi maður trúnað á kenningar höf-
undanna eru nú í Bandaríkjunum ótal
framakonur sem troða hver á annarri og
standa í vegi fyrir frekari frama hver ann-
arrar.
Það er kominn tími til, segja þær
Watson og Barber, að rannsaka hvers
vegna konur lcnda svo oft hver upp á
móti annarri þrátt fyrir allt lof og lal um
samstöðu kvcnna. Áð þessu lcyli eru þær
stöllur sammála Valeric Miner sem í bók
sinni Samkcppni - tabú milli kvenna
kvartaði undan því að kvcnréttindakonur
hefðu cytt miklum tíma í að gagnrýna
valdatafl karlmanna, en ckki hunsað eða
breitt hulu yfir þau vandamál sem cru
samfara pcningum, valdi, slöðu og viður-
kenningu fyrir konur.
Á síðustu árum hafa næstum því allar
kvalir ungra feminista vcrið bókfærðar
og ræddar og því var aðeins tímaspurs-
mál hvenær upp kæmist um konuna scm
kappsama Xanþippu. Sýknt og heilagt
höfðu meðlimir kvennahreyfinga lof-
sungið konur fyrir hrcinskilni, samslöðu
og skilning. Sjáfsmcðvitund var þad scm
allar konur átlu að læra, að minnsta kosti
fyrirskipuðu bandarískir höfundar það
gjarnan.
Skoðunum Watsons og Barbers er allt
annað cn þægilcgt að kyngja, aðallega
vegna þcss að rannsókn þcirra lendir
grcinilcga á villigötum því að þær gcra
ráð fyrir að konur kcppi aöcins viö konur
eins og í handavinnutímum.
En konur bcrjast fyrir frama í fcðra-
veldinu. Valdahlutföllin og forréttindin
eru ákvcðin af karlmönnum. Ef frá er tal-
inn skcmmtanabransinn skýtur konum yf-
irlcitt ekki hratt upp á stjörnuhimininn.
Ástæðan er sú að karlar kjósa scr helst
eftirmann af eigin kyni. í þau skipti sem
konur komast í vaidastöður eru þær undir
tortrygginni smásjá almennings. Ljóst cr
að karlar geta ekki alltaf farið vel mcð
völd. Af hverju er svo miklu meira kraf-
ist afkonum í valdastöðum?
Ykjur einar, segir Claudia Harss, sál-
fræðingur í Miinchen, um kenningar
þeirra Barbers og Watsons. Samkeppni er
sjálfsögð þegar skipta þarf lítílli kökti,
segir hún. Kvenleg samkcppni cr ekki oft
rædd meðal ncmcnda Harss, sem heldur
námskeið fyrir kvcnstjómendur, einfald-
lega vegna þess að konur keppa yfirlcitt
við karlmenn. Á meðal þýskra stjóra eru
aðeins sex prósent konur. A Islandi er
ástandið engu skárra.
Þcgar næstum allar valdastöður eru í
höndum karlmanna hafa konur nægar
áhyggjur aðrar en þá litlu samkeppni sem
þær fá frá öðrum konum.
Mikilvægari spuming, að mati Harss,
er sú hvort konur beiti öðrum aðferðum
en karlar í samkeppni um stöður. Flestir
sérfræðingar eru sammála um það.
Ástæöa þess liggur m.a. í ólíku uppeldi
kynjanna. Piltum er kennt að bera sig
saman við aðra, keppa hver við annan og,
þegar með þarf, beita hörku. Stúlkum er
aftur á móti kennt að koma óskum sínum
á framfæri með mun hæglátari og óbeinni
hætti.
Þegar konur hyggja á frama verða
þær að fara varlega, þær verða að beita
sig aga — þær mega ekki láta koma sér úr
jafnvægi og ekki brotna niður og gráta
fyrr en hcim er komið eftir vinnu. En það
er konum oft mjög erfitt, segir Iris
Biichscnschutz sem vinnur við ráðgjöf
fyrir konur í stjórnunarstöðum í Köln.
Hún hefur um árabil þjálfað konur og
karla og hefur tekið cftir því að konur eru
með hjartað á tungunni. Þær taka gagn-
rýni og ati á vinnustað pcrsónulega og
finnst vegið að persónu þeirra fremur en
starfi. Karlmenn reyna aftur á móti iðu-
lcga að ná markmiðum sínum án þess að
efast um sjálfa sig. Og þá skortir kjark til
að úlkljá opinskátt þá hluti scm þeim
gcðjast ekki að. Sálgreinirinn Margarcte
Mitscherlich er þess fullviss að karlmenn
icggi mun mcira cn konur upp úr því að
hljóta viðurkenningu karlaheimsins. Það
æiti því að vera Ijóst að á vinnustöðum
þar sem konur eru í miklum meirihluta
gangi hlutimir öðruvísi fyrir sig cn á
kappsfulluin karlavinnustöðum. Konur
sem rætt hcfur verið við staðfesta þclta.
Á kvcnnavinnuslöðum er andrúmsloflið
bctra og afslappaðra og sjaldgæft að sam-
kcppnin fari í hart. Það cr þó ekki cin-
hlitt; mcðal fyrirsæta cr samkcppnin
gcysihörð. Fyrirsætur hafa sagt frá því að
kcppinautar þcirra bciti oft klækjum til
að koma þeim í ónáð hjá ljósmyndurum
og fyrirtækjum. Þegar konur snúast hver
gcgn annarri hagnast karlar að sjálfsögðu
því að í langfiestum tilfcllum cru það
þcir scin skcra úr um hvcr sé hæfastur,
livcr fái að .fara upp um þrcp í metorða-
stiganum o.s.frv. Oft byggir úrskuröur
karla um konur á útliti, sjarma og því
hvcrsu reiðubúnar þær cru að aðlaga sig.
NI\211106.BE
Hvcrs vcgna cr þannig í pottinn búið?
Karlmcnn hafa alltaf óttast þaö að konur
scu þcim frcmri, ályktar Edith Crcsson,
forsætisráðhcra Frakklands. Karlmcnn
hræðast yfirráð kvenna, aðcins stcrkir
karlmcnn gcta tekist á viö þá hræðslu,
scgir hún, og sterkir karlmcnn eru íatíðir.
Þvi miður vcrður það þó að viður-
kcnnast að konur cru hörðustu gagnrýn-
endur kvcnna. scgir Hcidc Pfarr, ráðhcrra
í Hesscn í Þýskalandi. Konur umgangast
karlmcnn af mciri nærgætni cða einfald-
lcga mciri þolinmæði, scgir Pfarr cnn-
frcmur. Sá skilningur scm oft cr sýndur
karlmönnum er ótrúlcgur, cn vei þeirri
konu sem vogar scr að olnboga sig áfram
upp metorðastigann.
be byggði á Der Spiegel 45/1991
Konur eru
konum bestar
„Ég verð hoppandi ill þegar ég heyri goðsögnina um að konur séu konum verstar. Þetta er
kolrangt. Konur eru bestu vinir kvenna og það sem við höfum náð hefur náðst með baráttu
kvenna,“ segir kanadíski prófessorinn Nina L. Colwill.
Nina er stödd hér á landi í
fimmta.sinn á vegum Stjómunar-
félags Islands í þeim tifgangi að
fræða áhugasama um rannsóknir
sínar á stöðu kvenna er starfa utan
heimilis en nýjustu kannanir sýna
að konur í Evrópu vinna ennþá
stærstan hluta heimilisstarfa og
sjá um meginþátt bamauppeldis,
hvort sem þær em útivinnandi eð-
ur ei.
Nina er doktor í félagssálar-
fræði og hefur verið þar til í sum-
ar prófessor við viðskiptafræði-
deild Manitoba-háskóla í Winnip-
eg en hefur nú snúið sér að ráð-
gjafastörfum og skriftum. Þess má
geta að hún er fædd og uppalin í
„íslenska“ bænum Gimli og mað-
ur hennar er kominn af innflytj-
endum frá íslandi.
I síðustu viku hélt hún hér á
landi námskeið um konur og
starfsframann og annað sem ber
yfirskriftina „Vinnan og íjöl-
skyldan" og snýst um þær vænt-
ingar sem þjóðfélagið og einstak-
lingar gera til kvenna á vinnu-
markaði og þá erfiðleika sem
fylgja því að stunda vinnu og
sinna heimili.
Togstreitan á milli
vinnu og fjölskyldu
„Eg hef cngar töfralausnir á
takteinum. Rcyndar hafa nám-
skeið mín skilið eftir fleiri spum-
ingar en svör og ég lít á það sem
mesta hrós scm ég get fengið, þ.e.
að fá fólk til að gera sér grein fyr-
ir því hvar vandinn liggur og leita
svaranna sjálft,“ segir hún.
Athuganir hennar hafa sýnt
fram á að konur og karlar skil-
greina starfsframa á sama hátt og
gera sömu væntingar um eigin
frama. Raunvemleikinn er, eins
og allir vita, sá að konur eiga mun
erfiðara með að klífa metorðastig-
ann. Næsta verkefni hennar er því
að greina hvers vegna og augun
beinast þvi óhjákvæmilega að
fjölskyldunni og hvemig sú
„stofnun" hefur aðlagast breyttum
bjóðfélagsháttum vegna vinnu
kvenna utan heimilis.
„Ein af þeim athugunum sem
ég hef gert nýlega fór þannig fram
að ég og kollegi minn lögðum
spumingalista fyrir nemendur í
viðskiptafræði," segir Nina. „Nið-
urstöðumar voru þær að nemend-
umir svömðu þvi allir til að þeir
hefðu unnið minna af heimilis-
störfunum á meðan þeir vom í
námi en maki þeirra. Það var ekki
munur á svörum karla og kvcnna í
þessu tilliti. Þetta er eina athugun-
m sem ég veit af sem sýnir að
karlar hafi unnið meira á heimil-
inu en konur. Það er mjög jákvæð
þróun sem sýnir að minnsta kosti
að fjölskyldan bregst við kreppu-
ástandi, eins og það vinnuálag
sem fylgir þessu námi óhjákvæmi-
lega er.
Konur hagi sér
eins og karlar
Flestar rannsóknir mínar hafa
beinst að því að kanna skynjun og
viðhorf fólks gagnvart konum
annars vegar og hins vegar gagn-
vart körlum sem em að vinna við
það sama. I stuttu máli má segja
að væntingamar sem gerðar em
um hegðun kvenna á vinnumark-
aði séu þær að hún sé sú sama og
karlar hafa sýnt alla tíð. Þ.e. ef
konur ætla sér að vinna í heimi
karlanna er ætlast til að þær hagi
sér eins og þeir.
Þrátt fyrir þessar niðurstöður
finnst mér nú að það séu famar að
sjást jákvæðar tilhneigingar í. átt
til breytinga. Sem dæmi getum
við tekið, það sem gcrst hefúr í
Svíþjóð. I stjómartíð Olofs Palm-
es samþykktu stjómvöld lög sem
gera foreldrum kleift að eiga mun
meiri tíma með bömum sínum en
tíðkast til dæmis í Kanada og á Is-
landi og raunar hvar sem er í hin-
um vestræna heimi.
Langflestar þjóðir hafa ein-
beitt sér að því að gera stöðu
kvenna og karla jafna á vinnu-
markaðinum en leiðirnar sem
reyndar hafa verið hafa endað í
því að spurt er hvemig hægt sé að
gera konur líkari körlum. Svíar
hafa farið aðra leið og komist að
því að það er ekki hægt að eiga
við vinnumarkaðinn eingöngu
heldur verðum við líka að einbeita
okkur að heimilunum og fjöl-
skyl.dunni á sama tíma.
I Svíþjóð hafa því bæði verið
sett lög um sömu laun fyrir sömu
vinnu og einnig um 180 daga fæð-
ingarorlof, hvort sem er fyrir foð-
ur eða móður, og að foreldrar eigi
rétt á 60 launuðum frídögum. ar
hvert til þess að vera með bömum
sínum. Auk þess geta foreldrar
fengið annað 180 daga frí saman-
lagt frá því að bamið er sex mán-
aða og par til það er átta ára og
ráða foreldrar hvort þeir taka þetta
orlof strax í framhaldi af því fyrra
eða jafna því út. Hluti af þessu er
greiddur af atvinnurekendum og
hluti af ríkinu. Engu að síður em
þetta stórkostlegar breytingar og
reynslan hefur sýnt að fólk mis-
notar alls ekki þessi lagaákvæði
eins og önnur lönd höfðu spáð í
upphafi að myndi gerast. Fólk not-
ar ekki nema hluta af þessum tíma
í raun og karlar nýta æ meira af þvi
bameignaorlofi sem þeir eiga rétt
á.
Sænska stjómin hefur auk
þessa lagt mikla áherslu á að heíja
föðurhlutverkið upp til vegs og
virðingar með auglýsingum, t.d.
myndum á strætisvögnum sem
sýna feður með böm jín. Þetta held
ég að skipti miklu. Á Vesturlönd-
um emm við sífellt að upphefja
móðurhlutverkið en sýnum föður-
hlutyerkinu mun minm áhuga.
I Kanada em lög um fæðingar-
orlof svipuð og hér á landi. Og ég
hef þá tm að við eigum ekki langt í
lana með að fá það viðurkennt í
hinum vestræna heimi að ef við
viljum að í heiminn sé alin upp ný
kynslóð bama þá verði konur og
karlar að bera jafna ábyrgð á að
það sé hægt.
Lög um endur-
mat starfa
Ástand dagvistarmála í Kanada
er ömurlegt, eins og mér skilst að
sé hér einnig. Sama gildir í Bret-
landi og víðar. Fólk sem vinnur
vaktavinnu á sérstaklega erfitt með
að fá gæslu fyrir böm sín. Þeir sem
vinna 9-5 eiga ekki eins erfitt og
ein af ástæðunum fyrir því að þeir
geta fengið dagvistun a viðráðan-
legu verði er sú að fólki í uppeldis-
störfúm em greidd lág laun.
Þetta er staðreynd enda þótt
víða í Kanada hafi nýlega verið
samþykkt lög sem kveða á um jöfn
laun fyrir vinnu sem hefúr jafnt
gildi. (Equal pay for equal value).
Við höfum haft lög um sömu laun
fyrir sömu vinnu en þetta er nýtt
og hefur mikla þýðingu. Sú vinna
sem konur hafa í gegnum tíðina
unnið hefúr alla tið verið talin
minna virði en hefðbundin karla-
störf. Þetta er að breytast jafnt og
þétt því fjöldi stofnana og fyrir-
tækja hafa verið neydd til að end-
urmeta þessi störf og gildi þeirra.
Upphafið að því að fólk vildi
breytingar vom þær að þeir sem
sáu um þrif í opinbemm stofnun-
um fengu hærri laun en ritarar við
sömu stofnanir. Ástæðan fyrir
þessu var sú að karlar sáu venju-
Nina L. Colwill prófessor hefur gert
víðtaekar athuganir á stöðu kvenna
og karla á vinnumarkaði og tog-
streitunni sem myndast þegar konur
þurfa bœði að sinna vinnu utan
heimilis og bera einar ábyrgð á
heimili og fjölskyldu.
Mynd: Kristinn.
lega um þrifin en konur um ritara-
störfm. Nú er þetta að breytast
þannig að hefðbundin störf kvenna
em metin meir en áður. Þetta á
einnig við um störf við dagvistun
sem hafa alltaf verið vanmetin
enda þótt þau krefjist talsverðrar
menntunar og fóstmr beri mikla
ábyrgð við að gæta bama annars
fólk og sjá að stómm hluta um
menntun þeirra og uppeldi.
Þrátt fyrir þessar breytingar er
ástandið í Kanada enn ekki gott en
nýja löggjöfm er vissulega til mik-
illa bóta.
Þegar talað er um dagvistarmál
er talað um þau sem mál kvenna.
Slík hugsun gerir ráð fyrir að dag-
vistun bama geri konum kleift að
vinna utan heimilis en ekki, eins
og raunin er, að hún geri báðum
foreldrum kleift að fara til vinnu
utan heimilis.
Dagvistunarvandinn er hindmn
en ég tel að hann sé jafnvel minni
þröskuldur i vegi kvenna til starfs-
frama heldur en sú trú að konur
eigi að bera ábyrgðina á bömun-
um. Þessi trú, eða kennisetning,
veldur því að konur em til dæmis
sjaldnar en karlar beðnar að ferðast
vegna vinnu sinnar eða treyst til að
sinna mikilvægum verkefnum sem
krefjast fjarvista frá heimilinu.
Og jafnvel þótt það sé ólöglegt
samkvæmt kanadískum lögum að
spyrja atvinnuumsækjendur um
fjölskylduhagi og hvers konar dag-
vistun þeir hafi fyrir böm sín, þá
sýnir athugun sem ég hef stýrt að
mjög margir bijóta þessi lög, bæði
í viðtölum og á umsóknareyðu-
blöðum. Fólk lætur mjög sjaldan
vita af þessum lögbrotum, bæði
vegna þess að atvinnuleysi er tals-
vert og jafnvel einnig vegna þess
að það teiur sjálft að atvinnurek-
endum komi einkalíf þeirra við.“
Konur ábyrgari
starfsmenn
Aðspurð segist Nina ekki sjálf
hafa kannað hvort munur sé á við-
horfi karla og kvenna til vinnu en
hún hefur kynnt sér fjölda rann-
sókna á þessu sviði. Niðurstöður
Eeirra em sláandi þegar höfð er í
uga sú goðsögn að konur séu
ótraustara vinnuafi vegna bam-
eigna:
„Ein niðurstaða sem fram kem-
ur aflur og aflur er að konur em í
heildina ábyrgari starfsmenn en
Flestar konur lenda i erfiðleikum við að
sameina barneignir og stárfsframa. Fólki er
þó smám saman að skiljast að það er ekki
aðeins vandamál k\’enna. Mvnd: Kristinn.
karlar. Þær em ólíklegri til að taka
sér frí, þær em líklegri til að hald-
ast lengi í sama starfi og þær em
ólíklegri til að misnota fikmcfni og
áfengi. Þetta á vð þegar bomir em
saman einstaklingar í sams konar
störfum.
Ef konur og karlar á vinnu-
markaði almennt og í heild em
borin saman þá virðist svo vera að
konur taki sér oftar frí. Skýringin
er ekki flókin, konur em oftar en
karlar í störfum sem em illa launuð
og íjölskyldan tapar minni tekjum
ef konan, en ekki karlinn, tekur frí
vegna fjölskylduaðstæðna og tekur
ábyrgðina á tjölskyldunni fram yfir
ábyrgðina í vinnunni.
Eg minnist þess að eitt sinn
hélt ég gestafynrlestur um rann-
sóknir sem sýna að þegar litið er á
fólk í hærri stöðum em konur
ábyrgari starfsmenn en karlar. Ég
kynnti þessi gögn en þrátt fyrir það
stóð upp karlkyns nemandi sem
sagði sem svo: „Þetta getur vel
verið rétt en þú verður samt að við-
urkenna a,ð karlar em ábyrgari en
konur!“ Imynd þessa manns af
konum var svo sterk að upplýsing-
ar og gögn breyttu þar engu um og
Íiví miður held ég að því sé þannig
árið um marga. Allir atvinnurek-
endur geta sagt sögu af tiltekinni
konu sem var slæmur starfsmaður
vegna þess að hún lét fjölskyldulíf-
ið trnfla vinnuna. Þeir em ólíklegir
til að líta á konur almennt og muna
betur eftir einstökum tilvikum."
Enda þótt Nina hafi tekið fram
í upphafi að hún hafi ekki lausnir á
reiðum höndum er hún samt beðin
að benda á hvemig konur geta
hjálpað konum til að koma á breyt-
ingum.
Hún bendir i að bæði einstak-
lingar og konur sem þrýstihópur
geta áorkað miklu.
„Margir saka konur, sem hafa
klifið hátt upp metorðastigann, um
qð þær gleymi þeim sem eftir sitja.
Eg get ekki séð að þannig sé það í
raun heldur einmitt þvert á móti.
Konur hafa hjálpað konum mest.
Engin þeirra laga sem ég hef nefiit
og annarra lagasetninga sem hafa
komið á breytingum til betri vegar
hefðu nokkum tímann verið sett ef
ekki hefði verið fyrir konur sem
börðust fyrir þeim í áravís, hvort
sem þær voru enn í erfiðri aðstöðu
eða nöfðu komist í gegnum erfið-
leikq fyrir löngu.
Ég verð hoppandi ill þegar ég
heyri goðsögmna um að konur
séu konum verstar. Þetta er kolr-
angt. Konur eru konum bestar og
það sem við höfum náð hefur
náðst með baráttu kvenna.
íslandsbanki hf.
kt. 421289-5069
Kringlunni 7, Reykjavík
Hlutabréfaútboð
Útboðsfjárhæð 900.000.000,00 kr.
Útboðið hefst 22. nóvember 1991 og lýkur 16. desember 1991
Gengi 1,5
Aðeins núverandi hluthafar bankans eiga kost á hlutabréfakaupum
s
Utboðslýsing hefur verið send öllum hluthöfum en er auk þess fáanleg hjá
hluthafaskrá bankans, Bankastræti 5, Reykjavík
NYTT HELGARBLAD
■\ O FÖSTUDAGUR 22. NÓVEMBER 1991
NÝTT HELGARBLAÐ
1 1 FÖSTUDAGUR 22. NÓVEMBER 1991