Dagblaðið Vísir - DV - 19.06.1998, Síða 11

FÖSTUDAGUR 19. JÚNÍ 1998
lenmng
11
Alltaf jafnfrábær
Til viðbótar við Islendingasögur,
Heimskringlu, Sturlungu og Grá-
gás hefur Mál og menning nú gefið
út eddukvæðin með nútímastaf-
setningu en þannig hafa þau verið
ófáanleg um alllangt skeið. Gísli
Sigurðsson ritar formála og skýrir
kvæðin. Hann endar formála sinn
á þeim orðum að það séu forrétt-
indi fyrir íslendinga að skilja hin
fornu kvæði jafnvel og raun ber
vitni. Þessi sannfæring stýrir því
hvernig skýringar Gísli ritar.
Hann reynir í lengstu lög að láta
vísumar standa sjálfar, skýrir ein-
stök orð, vísuorð eða setningar en
tekur sjaldnast saman merkingu
heilla vísna eða kvæða. Til frekari
skýringar fylgir hverju kvæði
stuttur en gagnlegur kafli þar sem
kvæðinu er lýst og gerð er grein
fyrir varðveislu þess, tengslum við
önnur kvæði o.fl.
í formála segir ritstjóri að heild-
arviðhorf til kvæðanna skipti meg-
inmáli við lestur þeirra en tekur
fram að vegna þess hversu lítið sé
vitað með vissu um eddukvæðin
séu allar kenningar um þau getgát-
ur einar. Sjálfur skoðar Gísli
kvæðin 1 Ijósi kenninga um munn-
lega geymd. Hann hafnar þeirri
rannsóknarhefð þar sem litið er á
kvæðin sem ritaðar bókmenntir og
reynt að aldursgreina þau eftir ein-
kennum, hörku eða mildi. Gísli
segir að áður en kvæðin voru
skrifuð hafi þau tekið sífelldum
breytingum og því sé ógerningur
að tala um aldur þeirra eða nokkra
upphaflega gerð. í staðinn vill
Gisli skýra þann mun sem er á
milli kvæða með því að sagnamað-
ur hafi verið að gera ólíkum áheyr-
endahópum til hæfis; kvæði um til-
finningar og raunir kvenna (oft
ranglega nefnd mild) hafi verið
kveðin fyrir og/eða af konum en
kvæði sem leggja áherslu á her-
mennsku og hreysti hafi haft meiri
hljómgrunn meðal karla. Kvæðapörin þar sem
sagt er frá sömu atburðum og persónum á ólík-
an hátt eru sannfærandi rök fyrir þessari kenn-
ingu og Gisli sýnir vel hversu mikill munur er
Gísli Sigurðsson - skoðar eddukvæði út frá kenningum
geymd.
á frásögninni af örlögum germönsku hetjanna í
ólíkum eddukvæðum.
Gísli tekur undir nýlegar kenningar um leik-
rænan flutning á goða- og mögulega hetjukvæð-
um, enda falla þær vel að hans sýn
á kvæðin. Ég saknaði þess aftur á
móti að Gísli tækist á við fleiri af
fyrirrennurum sínum í eddurann-
sóknum. Að mínu áliti hefði for-
málinn mátt vera breiðari og
kynna fleiri leiðir til að nálgast
kvæðin.
Þrátt fyrir áhersluna á að kvæð-
in hafi verið í sífelldri mótun allt
fram á 13. öld lítur Gísli á Kon-
ungsbók eddukvæða sem heild-
stætt verk. Hann setur meðal ann-
ars fram þá tilgátu að strax í Völu-
spá komi fram sú tvískipting í goð-
og mannheim sem einkennir bók-
ina og að hetjukvæðin séu nánari
útfærsla á þvi sem fram komi í spá
völvunnar um að saga mannanna
sé lík örlögum goða. Þetta er
skemmtileg hugmynd en hefði
mátt skýra betur og tengja við full-
yrðingar um sísköpun kvæðanna í
meðforum sagnaþula.
Bókmenntir
Sigþrúður Gunnarsdóttir
Töflur í formála eru flestar fróð-
legar og skýrandi' og sama má
segja um nafnaskrána aftan við
kvæðin þar sem finna má í hvaða
kvæði persónur koma fyrir. Því
miður eru dæmi um klúðurslegt
umbrot í formálanum, til dæmis
þegar töflum er skipt á milli síðna
eða jafnvel skotið inn í mitt orð
eins og þegar nafn Gunnars Gjúka-
sonar hefst á síðu 53 og lýkur ekki
fyrr en á síðu 56. Eddukvæðin eiga
skilið meiri vandvirkni en þetta
ber vott um. Bókin og askjan sem
um munnlega hana geymir eru aftur á móti
DV-mynd ÞÖK glæsilegar útlits og um kvæðin
sjálf er aðeins eitt að segja, alltaf
jafnfrábær!
Eddukvæði
Ritstjóri Gísli Sigurðsson
Mál og menning 1998
Af Kjalnesingum
Hjá bókaforlaginu Byggðir og bú
ehf. er komin út bókin Kjalnesingar.
Hún segir frá jörðum í Kjalames-
hreppi, ábúendum og ættum þeirra í
rúma öld. Einnig greina sögulegir
þættir frá atvinnuhátt-
um, þjóðháttum og
munnmælum. Á þriðja
þúsund myndir af bæj-
um, fólki og þjóðlífi,
sem fæstar hafa áður
sést á prenti, prýða bók-
ina sem er 520 bls. í
stóru broti.
í fréttatilkynningu segir að Kjalnes-
ingar séu ritverk um mannlíf og örlög
á Kjalamesi. Mannlífið endurómi i
skrifum Ólafs Kr. Magnússonar, fv.
skólastjóra á Klébergi, sr. Halldórs
Jónassonar á Reynivöllum, Matthías-
ar Þórðarsonai- frá Móum, Daníels
Daníelssonar í Brautarholti og margra
annarra samtíðarmanna sem gjör-
þekktu allar aðstæður og lifðu sögu-
lega atburði á Kjalamesi.
Þorsteinn Jónsson tók ritið saman.
Áfram með
Síðasta bæinn
spænska
leika í Digraneskirkju síðastliðið mánudags-
kvöld. Á efnisskránni voru þrjú verk eftir Ro-
bert Schumann, sönglagið Widmung í umritun
Liszts fyrir píanó, Abegg-tilbrigðin og Kreisler-
iana.
Eiginlega má segja að Widmung sé frekar eft-
ir Liszt en Schumann. Liszt samdi óhugnanlega
mörg verk fyrir píanó og sum þeirra eru
fantasíur og hugleiðingar um tónsmíðar ann-
arra tónskálda. Þessi verk em oftar en ekki
glæsileg og stórbrotin, eins og t.d. hin geysierf-
iða Don Giovanni, eða Don Juan fantasia sem
byggist á stefjum úr samnefndri óperu eftir
Mozart. Þar þarf píanóleikarinn að vera hálf-
gerður loftfimleikamaður; hann verður að sýna
mikil tilþrif og helst ganga af göflunum í leið-
Jónas Sen
Árni Heimir Ingólfsson píanóleikari.
inni. Þetta á ekki við um Widmung. Schumann
mun hafa samið lagið sem brúðkaupsgjöf til
Clöru, eiginkonu sinnar, og er það ljúft og róm-
antískt eftir því. Árni Heimir lék þetta verk fal-
lega og sýndi að hann er skáld í sér. Hann hef-
ur gott vald á hinu ljóðræna; laglínan var fag-
urlega mótuð og tónmyndunin öll hin smekk-
legasta. Þess má geta að skrautið og hljómaum-
gjörðin eftir Liszt er hættulega áberandi í þessu
verki og þarf
píanóleikarinn
að gæta þess
að láta ekki
allt gumsið
drekkja laginu
í óskiljanleg-
um gný. Árni
Heimir yar
greinilega
mjög meðvit-
aður um þetta,
hann fór ætíð
varlega og
tókst að skapa
hugljúfa
stemningu þar
sem engu var
ofgert.
Næst á efn-
isskránni voru
Abegg-tilbrigð-
in ópus 1, í
þetta sinn eftir
Schumann ó-
mengaðan.
Þetta er ágæt
um sem oft á tíðum eru afar erflðir. Árni
Heimir sýndi þarna ágæta tækni þó einstöku
sinnum væri einbeitingin ekki alltaf fullkomin.
Það kom fram i smávægilegu hiki, sem reyndar
er alltaf mjög bagalegt og má helst ekki koma
fýrir. Þó getur það hent alla fyrr eða síðar,
meira að segja atvinnufólkið sem heldur hundr-
að tónleika á ári hverju. Leikur Árna Heimis
var yfirleitt glæsilegur þrátt fyrir hnökrana,
túlkunin heilsteypt og hver tónn vel mótaður.
Lokaverkið á tónleikunum var eitt frægasta
verk Schumanns, Kreisleriana. Það sam-
anstendur af átta köflum sem eru miserfiðir.
Árni Heimir kom þarna undirrituðum verulega
á óvart; hann hafði hljóðfærið nánast fullkom-
lega á valdi sínu og túlkunin var úthugsuð. Að
vísu brást minnið aðeins í þriðja kaflanum,
sem var gminileg óheppni og ekkert annað -
því umræddur kafli er í raun sáraeinfaldur og
auðvelt að leggja hann á minnið. Flest annað
var öruggt og feilnótulaust, t.d. var fyrsti kafl-
inn sérlega glæsilegur og annar kaflinn - þar
sem allar endurtekningamar eru til að æra
óstöðugan - var ótrúlega heilsteyptur. Trúlega
er hinn hraði sjöundi kafli erfiðastur og var
leikur Áma Heimis þar markviss og nákvæm-
ur. Pedalnotkunin var þó víða fúlhnikil; það
gengur ekki að nota óhóflegan pedal í hröðum
köflum; sérstaklega ekki í kirkju þar sem berg-
málið er hvort eð er of mikið. Einnig mátti
finna að helst til varfærnum leik í síðasta kafl-
anum, þar sem sextándupartarnir voru óþægi-
lega áberandi, og krafturinn ekki nógu mikill.
Yflrskriftin þar er „Schnell und spielend" og
sumt á að leika „Mit aller Kraft“.
Hvað um það, Árni Heimir er bráðefnilegur
píanóleikari, túlkun hans er bæði tilfinningarík
og greindarleg; einnig er tæknin mjög góð.
Kreisleriana var í heild glæsilega flutt og hefur
Árni Heimir því alla burði til að verða einn af
okkar bestu tónlistarmönnum.
Hafnarfjarðarleikhúsið Hermóður
og Háðvör lauk leikárinu ’97-’98 með
vel heppnaðri leikför til Noregs. Síð-
asti bærinn í dalnum eftir Loft Guð-
mundsson var sýndur á leiklistarhá-
tíðinni Sögur við hafið sem haldin var
í Stamsund í Lófæti. Þessi alþjóðlega
hátíð er einkum ætluð leikhúsum sem
starfa á norðlægum breiddargráðum
og í samræmi við það var leikið í
gömlum fiskihjöllum, frystihúsum og
hverjum þeim stað sem var rúmbetri
en meðalstór stofa. Viðtökur fóru
fram úr björtustu vonum, uppselt var
á sýninguna og urðu margir miðalaus-
ir frá aö hverfa. Einnig hlaut verkið
jákvæða gagnrýni i norskum dagblöð-
um.
í ljósi þessa og aðsóknarinnar sem
verkið fékk hér heima hefur Hafnar-
fjarðarleikhúsið ákveðið að Síðasti
bærinn í dalnum verði sýndur áfram
næsta haust og eitthvað fram eftir
vetri.
Aldarminning Lorca
Á rás 1 á morgun er þess minnst að
liðin eru hundrað ár frá fæðingu
ljóð- og leikskáldsins
Federicos Garcia Lorca, en
hann var myrtur af falang-
istum í upphafi spænsku
borgarastyrjaldarinnar
árið 1936. Lorca er eitt
elskaðasta skáld bók-
menntasögunnar og í verk-
um sínum, sem fjalla flest
um samspil ástar og
dauða, tvinnar Lorca sam-
an andalúsíska alþýðuhefð
og súrrealisma.
í þættinum Aldarminning, sem
hefst kl. 14.30, fjallar Jón Hallur Stef-
ánsson um síðari verk skáldsins.
Kristniboðsköllun
kirkjunnar
Hjá Skálholtsútgáfunni, útgáfufé-
lagi þjóðkirkjunnar, er komin út bók-
in Lifandi kirkja - um kristniboðsköll-
un kirkjunnar, eftir Kjartan Jónsson
kristniboða.
í bókinni er fjallað um guðfræðileg-
an grunn kristniboðs,
um kristna kirkju og
kristniboösstarf hennar
og um stöðu kristniboðs
í heiminum.
Á undanfomum ámm
hefur umfjöllun um
kristniboð aukist innan
íslensku þjóðkfrkjunnar.
Prestastefna, kirkjuþing og ýmsir hér-
aðsfundir hafa gert ályktanir um að
að gera beri þennan málaflokk að jafn
eðlilegum hluta og bama- og unglinga-
starf. í bókinni er bent á að þátttaka í
kristniboði efli kirkjuna, auk þess
sem hinar ungu samstarfskirkjur ís-
lendinga í Afríku hafi af miklu að
miðla í íslenskri kirkju.
Umsjón
Þórunn Hrefna
HNmBhKHHmHMMmmIK