Dagblaðið Vísir - DV - 19.06.1998, Blaðsíða 12

12
FÖSTUDAGUR 19. JÚNÍ 1998
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stiórnarformaður og Crtgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: EYJÓLFUR SVEINSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ÖSSUR SKARPHÉÐINSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjóri: PÁLL ÞORSTEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaöaafgreiðsla, áskrift: ÞVERHOLTI11,105 RVÍK,
SÍMI: 550 5000
FAX: Auglýsingar: 550 5727 - RITSTJÓRN: 550 5020 - Aðrar deildir: 550 5999
GRÆN númer: Auglýsingar: 800 5550. Áskrift: 800 5777
Stafræn útgáfa: Heimasíða: http://www.skyrr.is/dv/
Vfsir, netútgáfa Frjálsrar jjölmiðlunar: http://www.visir.is
Ritstjórn: dvritst@centrum.is - Auglýsingar: dvaugl@centrum.is. - Dreifing: dvdreif@centrum.is
AKUREYRI: Strandgata 25, sími: 462 5013, blaðam.: 462 6613, fax: 4611605
Setning og umbrot: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Filmu- og plötugerð: ÍSAFOLDARPRENTSMIÐJA HF. - Prentun: ÁRVAKUR HF.
Áskriftarverð á mánuði 1800 kr. m. vsk. Lausasöluverð 160 kr. m. vsk., Helgarblað 220 kr. m. vsk.
DV áskilur sér rétt til að birta aðsent efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds.
Löglegt - en siðlaust
í dag eru fimmtán ár frá því Vilmundur Gylfason dó
langt um aldur fram. Vilmundur var hvirfilbylurinn í
íslenskum stjómmálum. Arfleifð hans felst þó ekki síst í
að hafa innleitt aðferðir rannsóknarblaðamennsku í
íjölmiðlun á íslandi.
Um skeið skrifaði Vilmundur vikulega pistla í forvera
DV. Þar fór hann hamforum gegn pólitískri spillingu.
Hann beindi geiri sínum óvægilega að spilltum
stjórnmálamönnum sem misbeittu bankakerfinu til að
hygla gælufyrirtækjum og vildarmönnum.
Vilmundur hafði sterk áhrif á hugsunarhátt almenn-
ings. Fyrir hans atbeina var það ekki lengur talið eðlilegt
að flokksskírteini væri aðgöngumiði að fyrirgreiðslu í
kerfinu. Hann sýndi líka íjölmiðlum fram á nauðsyn þess
að gagnrýna spillingu stjórnmálamanna.
Nýjar kynslóðir mótuðust af þeim viðhorfum sem
Vilmundur bar fram. Þær sköpuðu hið opna þjóðfélag
þar sem lénshöfðingjum kerfisins leiðst ekki lengur að
halda upplýsingum fyrir íjölmiðlum og almenningi,
jafnvel þó þær vörðuðu makræði þeirra sjálfra.
Sérhver kynslóð leggur á vissu tímaskeiði lífsferils
síns til leiðtoga samfélagsins. Kynslóðin, sem Vilmundur
mótaði, er ekki lengur ung. Hún er komin til valda. Hún
ræður fjölmiðlunum. Hún er vaxandi afl í
viðskiptalífinu. Hún situr að stærstum hluta á valda-
stólum stjómmálanna.
Ferill hennar hefur speglast í þjóðlífinu. Upplýsinga-
skylda stjómvalda er orðin að lögum. Samfélagið er
opnara en áður. Fjölmiðlarnir leitast við að lýsa upp
skúmaskotin þar sem köngulóarvefir hins pólitíska og
fjármálalega valds tengjast. Andi Vilmundar lifir.
Allt er þó hverfult. Þegar skáldin ná loksins konungs
fundi er kvæðið stundum gleymt. Þegar kynslóðin sem
Vilmundur mótaði fer nú loks með völdin í samfélaginu
er fullt tilefni til að spyrja: Hefur hún gleymt sínu upp-
haflega erindi? Er krafan um hið opna og ábyrga
samfélag að dofna?
Tilefnið eru viðbrögð imgra ráðamanna við
endurteknum hneykslum úr bankaheiminum. í stað þess
að rannsaka málin undanbragðalaust og birta allar
staðreyndir keppast þeir við að sópa málunum undir
teppið. Og hver ber ábyrgðina? Enginn!
Ríkisendurskoðun taldi fyrir tveimur árum brýnt að
rannsaka meint lögbrot í tengslum við Lind hf.
Bankaráðið taldi ekki ástæðu til þess. Sú niðurstaða
fékkst að sögn þáverandi formanns ráðsins að höfðu
samráði við viðskiptaráðherra.
Handhafar valdsins stungu upp í meðfærilegan
ríkisendurskoðanda, sem eftir viðbrögð valdsherranna
taldi ekki lengur þörf á rannsókn. Þannig er pólitísku
valdi enn misbeitt til að vemda vildarmenn. Fyrir því
stendur kynslóðin sem ólst upp í ljóma Vilmundar.
Það hentaði að reka Sverri Hermannsson. í því skyni
varð að fella tvo aðra bankastjóra. Risnugleði þeirra
braut siðrænar reglur en þeir störfuðu í skjóli banka-
ráðs sem hvítþvoði sig. Ráðið var af kynslóð Vilmundar.
Búnaðarbankinn varð uppvís að því að dylja fyrir
Alþingi óleyfilega laxveiði bankastjóra. Þegar fjölmiðlar
leituðu upplýsinga var þeim sagt að éta það sem úti frýs.
Ungur ráðherra, nýbúinn að reka tvo Landsbankastjóra
fyrir það sama, ætlar svo að skoða málið í haust!
Það fellur sorglega hratt á arfleifð Vilmundar. Um
flesta anga þessara mála gilda einmitt frægustu orð hans:
Löglegt - en siðlaust!
Össur Skarphéðinsson
Tími barna og unglinga ekki enn kominn - tími sjúkra og aldraöra hins vegar liöinn.
Hvers virði er mann-
úð og menning?
kvarði hvers virði ein-
stök störf eru talin.
Hvemig skyldi standa á
því að vinna kennara
og hjúkrunarfræðinga
er ekki hærra metin en
raun ber vitni?
Gnumskólakennarar
og hjúkrunarfræðingar
era almennt í þjónustu
ríkis eða sveitarfélaga.
Opinberir starfsmenn
mega oft sæta því að
litið sé á laun þeirra
sem kostnað og að
launahækkanir þeim
til handa séu neöidar
útgjaldaauki. Mörgum
virðist fyrimnmað að
sjá að hér er almennt
------------------
„Það sem er þó ef til vill alvar-
legast er að kennarar og hjúkr-
unarfræðingar gegna störfum
sem oft eru kennd við umönnun
og hún er svo sannarlega ekki
hátt skrifuð á samkeppnismark-
aðinum.“
Kjallarinn
Hjalti Hugason
prófessor
Á liðnum vetri
sagði fjöldi grunn-
skólakennara upp
störfum. Sums stað-
ar tókst að leysa
vandann með lag-
færingu á kjörum.
Margir hurfu þó til
annarra starfa og
líkur eru á að í
haust verði óvenju
erfitt að manna
skólana. í vor sagði
fjöldi hjúkrunar-
fræðinga svo störf-
um sínum lausum.
Auðvitað era skýr-
ingamar á uppsögn-
unum margs konar.
Sumir geta ekki lif-
að af laununum.
Aðrir sætta sig ekki
við þau kjör sem í
boði eru.
Lykilhópar í
velferðarkerfinu
Mergurinn máls-
ins er þó að hvor-
ugri stéttinni dugðu
hefðbundnar aðferð-
ir í vinnudeilu. Fólk
neyddist til að grípa
til örþrifaráða eða
gaf köllun sína upp á bátinn. Hér
er um eitt og sama mál aö ræða og
er það í raun stóralvarlegt þegar
það er skoðað í víðara samhengi.
Kennarar og hjúkrunarfræðingar
eru lykilhópar í þvi velferðarkerfi
sem hér hefúr verið byggt upp á
löngum tíma.
í neyslusamfélagi eru kaup og
kjör hins vegar mikilvægur mæli-
kvarði á gildismat, m.a. mælir sá
um gjald fyrir sérfræðilega þjón-
ustu að ræða og slík þjónusta er
oft dýr. Ef til vill þarf að bjóða út
kennslu í skólum og einkavæða
hjúkrun á sjúkradeOdmn til að
störf í slíkum stofnunum verði
metin á raunhæfan hátt.
Hóparnir eru tímaskekkja
Annað atriði sem kann að valda
miklu um það mat sem lagt er á
störf hjúkrunarfræðinga og kenn-
ara er að konur era í meirihluta í
þessum stéttum. Hér á landi er
jafhrétti svo langt komið að erfitt
mun að mismuna karli og konu í
launum ef þau vinna nákvæmlega
sömu störf og þykja uppfylla kröf-
tnn starfsins með jöfnum hætti.
Komist hins vegar það orð á að
um kvennastörf sé að ræða þykir
eðlilegt að þeim sé skipað á launa-
kvarðan neðanverðan. Kennara-
stéttin hefur til að mynda hrapað
niður um mörg þrep á undan-
gengnum áratugum. Við þessum
vanda duga hvorki útboð né
einkavæðing. Því er að vonum að
hann reynist stjómvöldum okkar
erflður viðfangs.
Það sem er þó ef til vill alvar-
legast- er að kennarar og hjúkr-
unarfræðingar gegna störfum
sem oft eru kennd við umönnun
og hún er svo sannarlega ekki
hátt skrifuð á samkeppnismark-
aðinum. í störfum sínum sinna
þessar stéttir einnig hópum sem
oft hættir til að lenda á jaðri
samfélagsins með einum eða öðr-
um hætti. Tími bama og ung-
linga er enn ekki kominn. Sjúk-
um og öldruðum eru hins vegar
send þau skilaboð að þeirra tími
sé liðinn.
Allir eru þessir hópar því tíma-
skekkja í samfélagi dagsins í dag,
samfélagi neyslu, samkeppni,
milliliða og hins frjálsa framtaks.
Það mat gildir einnig um þá sem
helga þeim krafta sína. Eða er ein-
hver sem telur að mannúð og
menning megi í raun og veru
kosta peninga svona þegar á reyn-
ir?
Hjalti Hugason
Skoðanir annarra
Beitarhaginn í hafinu
„Það verður að meta beitarhagann ef svo mætti
segja, hvað hann þolir og skera af ef ofsetið er. Of-
setið land gefur ekki vel af sér. Á síðustu árum hef-
ur nýting á fiski af grunnslóð rýmað til muna en
þangað eiga smærri bátar auðveldast með að sækja.
Á sama tíma eykst veiðin, því þessi svangi fiskur er
eðlilega gráðugri að bíta. Á góðum dögum er óeðli-
lega mikið af flski borið að landi því það er erfitt að
halda aftur af sjómanninum. ... Og það hefúr aldrei
þótt gott að vinna gamlan fisk. Svona er þetta kom-
ið í algeran hnút og herðist sífellt.“
Magnús Kr. Guðmundsson í Mbl. 17. júní.
Schengen - illur arfur
„Schengen-sáttmálinn hefur í för með sér strang-
ar reglur um samskipti við lönd utan sambandsins.
... Ég hélt að slíkt eftirlitskerfi heyrði sögunni til í
Evrópu. Ef við takmörkum þegna annarra landa
með þessum hætti hljóta önnur ríki að setja upp
sams konar reglur hvað okkur varðar. ... Vegna eðl-
is Schengen-sáttmálans og sökum þess hvað ákvæði
hans eru óljós er hætta á að með „samstarfsaðild“
væri verið að innleiða róttækar breytingar á samfé-
lagi okkar. ... Slíkt samfélag væri illur arfur til
handa komandi kynslóðum."
Matthías Björnsson í Degi 17. júní.
Jafnaðarmenn í einn flokk?
„Ég er sannfærður um að félagshyggjufólk og jafn-
aðarmenn muni einhvern tíma renna saman í einn
flokk, en sá tími er ekki á næstu grösum.... Á lands-
vísu þarf að taka afstöðu í málum sem kljúfa heilu
flokkana eins og upptaka auðlindagjalds, stóriðja
eða aðild að ESB. ... Líklegt er að sameining kalli á
klofning þar sem róttækir vinstrimenn stofna til sér-
framboða og frjálslyndir kratar finna hag sínum bet-
ur borgið í Sjálfstæðisflokknum."
Andrés Andrésson í Mbl. 17. júní.