Dagblaðið Vísir - DV - 06.07.1999, Qupperneq 5

ÞRIÐJUDAGUR 6. JÚLÍ 1999
mmm------------------
Krabbamein, hvítblæöi, alzheimer: Ekki lengur ólæknandi?
Einræktun hugsanlega lykillinn
- siQamannát, segja andstæöingar
í myndinni Multiplicity lék Michael Keaton hugmyndarikan eiginmann
sem datt í hug, eins og mörgum öörum fyrr og síðar, að það gœti nú haft
ýmsa kosti í för með sér að geta verið á mörgum stöðum samtímis. Af
augljósum ástœðum er það einum manni ofviða en hvað ef eintökin vœru
fleiri? Hann fór því að fordœmi guðs og skapaði mann í sinni mynd:
Sjálfan sig. Aðferðin: Einrœktun.
Dolly hefur ástæðu til þess að smæla framan í heiminn enda sátt við lífið og tilveruna þrátt fyrir að guð hafi hvergi
komið þar nærri.
Margur kvik-
myndaunnand-
inn skemmti sér
dátt við að fylgj-
ast með belli-
brögðum
Keatons á hvíta tjaldinu en í raun-
veruleikanum er einræktun eða
klónun gríðarlega umdeilt fyrir-
bæri. Ekki er langt síðan fyrsta
klónaða spendýrið, kindin Dolly,
leit dagsins ljós, síðan hafa ýmis
önnur dýr verið klónuð og visinda-
menn hafa þegar þróað þessa grein
það langt að einræktun manna, að
minnsta kosti á fósturstigi, er þegar
möguleg. Eins og stendur er þó ekki
hægt að rækta fullvaxna manneskju
úr fóstrinu en eins hratt og tækn-
inni fleygir fram á okkar tímum er
þess eflaust ekki langt að bíða að
tæknin verði fyrir hendi. En þó svo
fari er síður en svo víst að hún
verði notuð.
Siðferðilega rétt?
Miklar deiiur hafa risið um hvort
einræktun sé siðferðilega réttlætan-
leg og sem stendur er einræktun
manna bönnuð með lögum í flestum
vestrænum löndum. í Bandaríkjun-
um hefur Bill Clinton forseti jafnvel
beitt sér fyrir frnim ára banni við
rannsóknum á einræktun manna og
til eru öflugar hreyfingar sem vilja
alþjóðlegt bann.
Vísindamenn segja að
um mísskilning sé að
ræða ef fólk telur að
ætlunin sé að búa tíl
einræktað, fulh/axið
fólk. Eínræktun í lækn-
isfræðilegum tilgangí
gætí hins vegar fært
mannkyninu mikla
blessun: Meðal sjúk-
dóma sem fundíst
gætí lækníng við er
fjöldi hrömunarsjúk-
dóma sem ólæknandi
eru í dag, tíl dæmis
sykursýki, parkinsons-
veiki, alzheimer, iifrar-
bótga, skorpulifur og
síðast en ekki síst
krabbamein og hvít-
blæði.
Sameining guðs
og manns
í janúar á síðasta ári til-
kynnti Bandaríkjamaður að
nafni dr. Richard Seed að hon-
um myndi takast að klóna
menn innan þriggja mánaða.
Dr. Seed safnaði fé, um 15 millj-
ónum dollara, og fólki, eitt
hundrað ófrjóum pörum, og
hefur fest kaup á húsi á eyj-
unni Hokkaido í Japan. Þar
ætlar hann að setja upp ein-
ræktunarstofu sem opnuð
verður í ágúst á þessu ári.
Hann býst við að framleiða um
það bil 500 börn á ári.
Fyrr á þessu ári voru eftir-
farandi orð höfð eftir Dr. Seed
um einræktun í breska blaðinu
Guardian: „Guð skapaði mann-
inn í sinni mynd. Guð ætlaði
manninum að sameinast sér í
guðdómleika sínum. Einrækt-
un og enduruppröðun DNA eru
fyrstu ákveðnu skrefin í átt að
þeirri sameiningu."
Vísindcunenn segja að um mis-
skilning sé að ræða ef fólk telur að
ætlunin sé að búa til einræktaö,
fullvaxið fólk. í fyrsta lagi séu þeir
á móti því siðferðilega og í öðru lagi
sé það tæknilega ómögulegt, eins og
er. Flestir vísindamenn fylla þenn-
an hóp, að undanskildum nokkrum
athyglissjúkum „útlögum" vísind-
anna sem telja að slíkt myndi full-
nægja mikilmennskubrjálæði
þeirra og koma þeim á spjöld sög-
unnar. Lítil hætta er þó talin á að
þeim takist ætlunarverk sitt.
250 vanskapaðar kindur
Sem sönnun á hversu ófullkomin
einræktunartæknin er sem stendur
benda vísindamenn á að meira en
250 tilraunir þurfti til áður en þeim
tókst að búa til Dolly. Tilraunimar
sem mistókust höfðu í fór sér svo
svakalegan vanskapnað að vísinda-
menn segja að væri reynt að ein-
rækta mann myndi það hafa í för
með sér óendanlegar mannlegar
þjáningar fyrir vafasamt markmið.
Það sem vísindamennirnir fara
hins vegar fram á er að fá leyfi til
takmarkaðrar einræktunar á
mennskum fósturvísum.
Svokallaðar stofnfrumur eða
„stem cells“ í fósturvísunum eru
grunnurinn að nær öllum mismun-
andi frumu- og vefjagerðum hins
verðandi líkama. Telja vísindamenn
að ef þeir fengju tækifæri til þess að
rækta þessar frumur í tilraunastof-
um og stjómað því hvemig þær þró-
ast gætu þeir, fræðilega séð, ræktað
allar gerðir vefja sem nauðsynlegar
eru við líffæraígræðslu. Hinn mikli
kostur við þetta væri sá, að ígræddi
vefurinn væri að öllu leyti eins og
hinn fyrri og því myndi líkaminn
ekki hafna honum, sem allt of oft er
hættan við slíkan aðgerðir.
Sem dæmi má nefna að með þess-
ari tækni mætti einrækta heil-
brigða húðfrumu hvítblæðisjúk-
lings í fósturvísi og nota svo stofn-
frumur fósturvísisins til þess að
framleiða heilbrigðar beinmergs-
frumur fyrir sjúklinginn.
Lækning við krabbameini?
Vísindamenn kalla þetta ferli
„lækninga-klónun" (therapeutic
cloning) til aðgreiningar frá klónun
sem miðast að því að búa til lifandi,
fullvaxið fólk. Segja þeir að ávöxtur
rannsókna á þessu sviði gæti orsak-
að læknisfræðilega byltingu og það
er fast að orði kveðið hjá stétt sem
venjulega er ekki yfírlýsingaglöð.
Meðal sjúkdóma sem þeir segja
að fundist gæti lækning við er fjöldi
hrömunarsjúkdóma sem ólæknandi
eru í dag, til dæmis sykursýki,
parkinsonsveiki, alzheimer, lifrar-
bólga, skorpulifur og siðast en ekki
síst krabbamein og hvítblæði.
Þessir sjúkdómar eiga það sam-
eiginlegt að frumur vefjanna sem
þeir ráðast á deyja eða glata virkni
sinni og líkaminn missir hæfileik-
ann til þess að framleiða nýjar í
þeirra stað. Með lækninga-klónun
væri hugsanlega hægt að framleiða
nýjar, eins frumur í staðinn.
Á þessu stigi segja vísindamenn
aðeins eina leið færa til þess að
framleiöa þessar framur, það er að
rækta þær upp úr stofnfrumunum
sem áður var minnst á. Þær fást svo
aftur á móti aðeins úr ungum
mennskum fósturvísum, 5 til 6 daga
gömlum.
Hins vegar þykja aðrar rannsókn-
ir hafa sýnt að þessar stofnfrumur
finnist einnig í fullvöxnu fólki og
segja andstæðingar einræktunar þá
staðreynd gera einræktun af hvaða
tagi sem er algerlega óþarfa. Enn
eru ekki öll kurl komin til grafar í
þessu máli og er þetta enn einn flöt-
ur á deilunni.
Sérfræðingar segja...
Vísindamenn í Bretlandi sækja
það fast um þessar mundir að fá
leyfi til að stunda rannsóknir sem
byggjast á einræktun með fyrr-
greindum hætti. Tvær nefndir sér-
fræðinga hafa mælt með því við
bresku ríkisstjómina að leyfið verði
veitt og þykir líklegt að svo muni
fara, að því tilskildu að fósturvísun-
um verði eytt við 14 daga aldur.
Nefndirncir mæltu hins vegar með
algeru banni við einræktun lifandi
manneskja svo það mætti segja að
allir væru sammála um það atriði.
Andstæðingar mótmæla harðlega
tilslökunum á þessum vettvangi og
segja þær óhjákvæmilega munu
færa okkur nær því að fyrsta klón-
aða manneskjan verði til. Vísinda-
menn fái þama tækifæri til þess að
þróa aðferðir sínar og þegar mögu-
leikinn á klónuðum manni veröi
raunhæfur munu þeir einfaldlega
ekki standast freistinguna.
Vísindamenn svara þessu á þá leið
að það sé ekki sannfærandi rök-
semdafærsla að halda því fram að sé
eitthvað hægt þá verði það fram-
kvæmt. Ýmislegt sé mögulegt sem
samfélagið leyfir einfaldlega ekki að
sé gert, til dæmis sé hægt að nýta nær
allar tækninýjungar til ills en svo er,
sem betur fer, oftast ekki raunin.
Sifjamannát
Ekki þarf að koma á óvart að
hörðustu andstæðingar einræktunar
eru hinir sömu og eru á móti fóstur-
eyðingum. Þeir nota sömu rök, það
er að um leið og vísir verður til að
manneskju skuli tilvist þess sem
einstaklingur og fullgild mannvera
vera að fullu viðurkennd. Því megi
ekki nýta hana sem „hráefni“ í eitt-
hvað annað. Talsmenn hafa jafnvel
lýst lækninga-klónuninni sem nokk-
urs konar „sifjamannáti" (sibling
cannibalism) þar sem sjúkt fólk láti
búa til eftirlíkingar af sér sem séu
hagnýttar og þeim svo eytt.
Stærsta trompið: Glasa-
frjóvgun
Vísindamenn hafa þó líklega
stærsta trompið á hendi. Þeir vísa í
söguna máli sínu til stuðnings. Fyr-
ir rúmlega tuttugu árum sprattu
upp álíka deilur um réttmæti að-
gerðar sem nú á dögum þykir álíka
sjálfsögð og botnlangaskurður,
nefnilega glasafrjóvgun. Margir
voru algerlega andvígir þessari
tækni og spurðu örvilnaðir hvar
þetta myndi enda allt saman. Svars-
ins við þeirri spumingu er liklega
helst að leita hjá tugum þúsunda for-
eldra sem síðan hcifa eignast böm
með þessum hætti en hefðu ella ekki
getað það. Sömuleiðis getur vel
hugsast að álit fólks á einræktun
breytist þegar og ef læknisfræðileg
hagnýting þeirrar tækni hefur bjarg-
að lífi allra þeirra sem kljást við al-
varlega sjúkdóma og eiga enga aðra
von um bata. -fin
Hvaö er ein-
ræktun?
Einræktun er sköpun frumna
eða lifandi vera með notkun
DNA-kjamsýra frá einu „for-
eldri" á tilraunastofu án þess að
náttúrleg tímgun komi þar
nærri. Afkvæmiö hefur eins
erfðaefni og foreldrið. Einrækt-
un er ekki óþekkt fyrirbæri í
náttúrunni. í kringum 4 þúsund
eineggja tvíburar fæðast daglega
í heiminum - eftir „náttúrlega"
einræktun.
Hvernig fer ein-
ræktun fram?
1. Fruma er sett í lausn með
mjög lítilli næringu. Þegar hún
er svelt þannig hættir hún að
skipta sér og „slekkur" á virk-
um genum sínum.
2. Á meðan er kjarninn
(ásamt erfðaefni) soginn út úr
ófrjóvgaðri eggfrumu. Eftir
verður holt egg sem annars hef-
ur allt til að bera til að verða að
fóstri.
3. Frumurnar tvær eru settar
hlið við hlið. Rafstraumur fær
þær til að sameinast og annar
rafstraumur líkir eftir orkunni
sem fylgir náttúrlegri frjóvgun.
Þannig er frumuskiptingu kom-
ið af stað.
4. Eftir um það bil sex daga er
fóstrinu komið fyrir í legi kven-
dýrs af viðkomandi tegund.
5. Að meðgöngu lokinni fæðir
„hýsillinn" afkvæmi sem er ná-
kvæmlega eins og upprunalegi
frumugjafinn.