Dagblaðið - 27.08.1977, Síða 14

14
DAGBLAÐIÐ. LAUGARDAGUR 27. AGUST 1977.
LIFANDIJARN
Um sýningu á verkum Roberts Jacobsens í Listasafni íslands
Meðan ýmisleg ný vióhorf í
tvíviðri listsköpun eiga sér nú
talsmenn hér á landi, þá hefur
höggmyndalistin, eða skúlptúr,
verið í talsveróri lægð undan-
farin ár. Eru til þess ýmsar
ástæður, — sjá t.d. . ályktun
Myndhöggvarafélagsins nýlega,
en sjálfsagt er það þungt á
metunum að meðan erlend
grafík og málverk 'hafa óft-
sinnis verið hér til sýnis og
uppörvunar upp á síðkastið, þá
hefur nær ekkert sést af nýjum
skúlptúr utan úr heimi og
ástæðan fyrir þeirri vöntun er
svo að einhverju leyti hag-
fræðileg. Það er því sérstakt
fagnaðarefni að Listasafn
tslands skuli nú gangast fyrir
sýningu á verkum danska lista-
mannsins Rohert Jacobsens
sem verið hefur í fremstu röð
myndhöggvara á Norðurlönd-
um um langan tíma. Að vísu
mætti segja að hugmyndir
Jacobsens séu vart á oddinum
lengur og önnur sjónarmið ráði
meðal yngri myndhöggvara, en
engu að síður er hann svo frjór
og lifandi persónuleiki að flest-
ir hljóta að hafa gagn og gaman
af.
Banjóspilari
Á sýningunni eru 13 þrívíð
verk og nærri 40 grafík- og
vatnslitamyndir og gott er að
hafa í höndunum vandaða
sýningarskrá þar sem reynt er
að gera grein fyrir þróun lista-
mannsins, en í því efni hefur
Listasafnið alltof oft látið ljós-
myndir nægja. Góður en
klúðurslega þýddur pistill um
Jacobsen eftir Gunnar Jesper-
sen fylgir svo skránni. Robert
Jacobsen hefur aðhafst ýmis-
legt um dagana, — var bar-
þjónn, sjómaður og banjóspil-
ari í hljómsveit en árið 1931 fór
hann til Bandaríkjanna þar
sem hann hóf gerð höggmynda
og voru það þá verk Henri
Laurens og Rodins sem hann
dáði. Það var síðan sýning á
verkum þýskra expresssjónista
í Danmörku sem kveikti í
Jacobsen fyrir alvöru og í fram-
haldi af henni hóf hann að
skera í við og höggva í stein.
Sífelld toastreita
Hugmyndaflug hans virtist
þar hneigjast ákveðið til
tjáningar á hinu frumstæða,
óræða og upprunalega í takt við
súrrealisma og ef litið er yfir
feril listamannsins, þá er eins
og um sífellda togstreitu milli
þess viðhorfs og
konstrúkífisma sé að ræða í
verkum hans, en hið síðar-
nefnda byggist á mun rökrænni
og meðvitaðri myndhugsun. 1
bestu verkum hans fara saman
þessar tvær tilhneigingar,
t.a.m. í mynd eins og Draumi
Súsönnu hér á sýningunni þar
sem aðaláherslur eru stífar,
lóðréttar og láréttar, og
tengjast á rökréttan hátt innan
verksins, en inn í þá „beina-
grind“ koma svo frjálsleg og
óvænt tilbrigði, undirstrikuð
með breyttum lit. A stríðs-
árunum var Jacobsen síðan í
nánum tengslum við þá Cobra
menn, Mortensen, Jörn og
Svavar Guðnason, enda höfðu
þeir svipuð áhugamál og af-
stöðu til listsköpunar. Fram að
þeim tíma höfðu verk Jacob-
sens öll verið með hlutlægu
yfirbragði, en árið 1941 gerði
hann sinn fyrsta afstrakt-
skúlptúr og örvaði Jean Arp
hann til frekari dáða á því
sviði. Árið 1947 flutti Jacobsen
til Parísar, en sú dvöl skipti
sköpum á listamannsferli hans,
því þar komst hann í samband
við afstrakthreyfingu þá sem
blómstraði i kringum gallerí
Denise René.
Rökrétt jórn
Þar var mest áhersla lögð á
einskonar konstrúktífisma í
list, með þeim einkennum sem
ég gat um hér að ofan og þá er
það sem Jacobsen hóf fyrir
alvöru að vinna með járn,
uppáhaldsmiðil konstrúktifra
myndhöggvara. Þeir Naum
Gabo og Pevsner voru þar
fremstir í flokki þeirra sem
notuðu járn á hárnákvæman og
rökréttan hátt, en það er
augljóst að Jacobsen hneigðist
fremur til þeirra listamanna
sem notað höfðu járn á ljóð-
rænni og frjálsari veg, þ.e.
þeirra Píkassós og landa hans
Julio Gonzalez. Verk hans
næstu árin grundvallast af sam-
spili rúms og kúbísk-ættaðra
forma, en síðan hóf Jacobsen í
ríkara mæli að nýta járnarusl
sem hann sauð saman í alls-
konar furðulegar standandi
verur, allforneskjulegar sumar
en þó kímilegar, — ef til vill
viðbrögð hans við „art brut“
málverkum Dubucfets, en sam-
svöruðu fyllilega þeim mark-
miðum sem Jacobsen og Kóbra
félagar hans höfðu lengi haft.
Segja má að í verkum eins og
Ökyrrð (1968) og Endur-
minning um stein (1971-72)
örli enn á þeim ærslafullu en
þó hnitmiðuðu vinnubrögðum.
Stefnubreyting
Eftir 1960 er eins og þessi
ærsl víki aftur fyrir
konstrúktífisma þar sem form
eru skeytt saman hreinlega og
hornrétt og mikið ber á and-
stæðum hvelfdra og beinna bita
innan I opnum járnsam-
setningum. Jafnframt er
járnið málað einum eða tveim-
ur litum. Það eru þessar
tilhneigingar sem setja mestan
svip á þau verk sem á sýning-
unni eru, — en þó er sterkur
súrrealískur undirtónn á henni
allri, einkarlega í nýjustu
verkunum, sem virðast boða
meiri háttar stefnubreytingu.
Nr. 7, Jean de Billancourt 1975-
Langflest verka Jacobsens hafa
verið standmyndir þar sem
leynt eða Ijóst hefur verið
vitnað í uppréttan manns-
líkamann eða alltént miðað við
að áhorfandinn nálgaðist verk-1
in og skoðaði uppréttur. Þetta
er einkennið á Endurminningu,
Draumi Súsönnu, Opus Mingus
(eitt besta verkið á
sýningunni) og Jean de
Billancourt. í nýjustu verkun-
um sem höfundur af augljósum
ástæðum nefnir „phallokr-
atisk“, er sjónhorni breytt
þannig að áhorfandi horfir
jafnan ofan á þau og í stað
opinna grindverka skapar
Jacobsen hálflokuð umhverfi
eða svið með þremur veggjum
og nokkrum gluggaborum.
Völsaveldi
Innan þessara veggja standa
svo eða liggja lóðréttar eining-
ar sem Jacobsen hefur sorfið á
ýmsa vegu í rennibekk og soðið
á. Myndhöggvarinn virðist því
vera að leita aftur til frum-
súrealisma, þar sem ýmiss kon-
ar ólíkum gripum er raðað
saman innan ákveðinna marka
og með innbyrðis tengslum
þeirra skapast sambönd, nýr
myndveruleiki. Giacometti var
einna fyrstur til að nýta þessa
hugmynd í mótuðum „sviðs-
verkum" eins og Höllinni kl. 4
um nótt, árið 1932 og lengi vel
stundaði bandaríski mynd-
höggvarinn David Smith mynd-
gerð af þessu tagi. Formlega
séð virðast hugmyndir Jacob-
sens koma úr annarri átt, þ.e.
frá amerísku listakonunni
Louisé Nevelson sem einmitt
stundaði að raða saman fallega
renndum trésívalningum innan
i ramma. En þetta allt skiptir
minna máli en notkun Jacob-
sens á þessari hefð og þar sakna
ég þess fjölbreytileika sem
finna má í bestu samsetningum
af þessari gerð, því málmstauta
hans skortir mótvægi innan
verkanna — þeir eru of likir
innbyrðis og því breytast til-
finningar manns ansi lítið frá
verki til verks.
Um tvíeðli
mannsins
Jacobsen virðist hinsvegar
vera að færa sig upp á skaftlð i
þessari myndgerð með þvi að
hlaða „sviðunum" ofan á hvert
annað eins og i Sculptur trip-
tique frá 1976 og er hann þá
aftur kominn í námunda við hið
upprétta mótíf. Það verður
nógu gaman að fá að fylgjast
með þvi hvernig framhaldið
verður.
Samtímis járnverkunum
hefur Jacobsen gert töluvert af
grafík- og vatnslitamyndum og
virðist afstaða hans breytileg
eftir því hver tæknin er. í sáld-
þrykkinu ber mjög á
konstrúktífum tilhneigingum,
— sterklegum formum er raðað
ofan á skæra, stundum skreyti-
kennda litfleti, en lit-
ætingunum og vatnslitamynd-
unum laétur Jacobsen hins veg-
ar gamminn geysa óbeislaðan,
— stundum einum of. Hefur
hann tekið það ráð að „teikna“
með logsuðutæki beint á kopar-
plöturnar til að geta gripið
hugmyndir sínar á lofti, rétt
eins og hann teiknaði forðum
með járnstöngum í rúmið. En
grafíkin er hliðarspor á óvenju
víðfeðmum myndhöggvaraferli
Roberts Jacobsen þar sem tví-
eðli mannsins, Apolló og
Dionýsios, hafa sífellt barist
um völdin.
SGangstéttasteypa — Mojd
Steypum gangstéttir og
heimkeyrslur.
Útvegum góða mold.
Vélaleiga Símonar Símonarsonar
sími 74422
STraktorsgrafa
Ný Case
traktorsgrafa til
leigu í öll
verk.
Vélaleiga
Símonar Símonarsonar sími 74422.