Dagblaðið - 20.10.1981, Blaðsíða 13

DAGBLAÐIÐ. ÞRIÐJUDAGUR 20. OKTÓBER 1981.
13
Stjómarfarslegt og efnahagslegt
sjálfstæði okkar er órjúfanlega
tengt samstarfi við vestrænar þjóðir
verja land okkar. Með varnar- og
eftirlitsstöðinni á Keflavíkurflugvelli
eru þeir þó fyrst og fremst að gæta
eigin öryggishagsmuna. En vissulega
sprettur öryggi okkar af herstyrk
þeirra. Ísland er fyrir Bandaríkin eins
konar ósökkvandi flugmóðurskip í
miðju Atlanzhafi. Héðan er þeim
kleift með AWACS-flugvélum sínum
að skyggna norðurhöfin jafnt ofan-
sjávar sem í djúpunum. Eftirlit þetta
þjónar sama tilgangi og síminn milli
Kreml og Hvíta hússins. Stórveldi
grátt fyrir jámum er sýnu háska-
legra, ef það veit ekki, hvað raun-
vemlegur eða ímyndaður and-
stæðingur þess er að aðhafast. Vitn-
eskjan eykur öryggistilfinninguna og
dregur úr hættu á því, að í gikk verði
grípið i felmtri og fáti.
Hvfta húsið og
Pentagon aru ekki
einráð í bandariskum
utanrfkismáium
Náin tengsl okkar við Bandaríkin
eiga sér rót 1 þeirri staðreynd, að
báðar þjóðirnar eru mjög háðar hvor
annarri, hvort sem mönnum líkar
betur eða verr. Vandi ráðamanna
beggja þjóða er því að halda þeim
tengslum i hófi gagnkvæms skiinings
og virðingar.
Með báðum þjóðum em sterk öfl,
er vilja breikka bilið, m.a. með því að
bandaríska varnarliðið fari af landi
brott. Ekki aðeins eru herstöðvar-
andstæðingar margir hverjir virkir og
heitir i sannfæringu sinni hér á landi,
heidur eru og einangrunarsinnar á
þjóðþingi og öldungadeild Bandankj-
anna atkvæðamiklir og vilja fækka
herstöðvum erlendis og bæta við-
skiptajöfnuð lands sins út á við.
Sjónarmið Hvita hússins og Penta-
gons kunna að lúta í lægra haldi fyrir
þeim öflum.
í upphafi skyldi
endirinn skoða
Það er því ekki út í hött að gera því
skóna, að bandaríska varnarliðið
muni hverfa af landi brott fyrr eða
síðar, hvað sem líður hernaðarlegu
mikilvægi landsins. Ef Íslendingar
verða til að stíga fyrsta skrefið með
því að segja varnarsamningnum upp,
má leiða getum að viðbrögðum
Bandaríkjamanna.
Með hliðsjón af mikilvægi landsins
munu margir vestra líta á slíka upp-
sögn af okkar hálfu sem fjandskap,
er tefli bandarísku öryggi í tvísýnu.
Eftirliti því, sem nú er haldið úti frá
Keflavíkurflugvelli, verður ekki
gegnt jafntryggilega frá öðrum
löndum. Ef t.d. Bandaríkjamenn
yrðu að flytja sig um set til Skotlands
með allt sitt hafurtask, mundi það
kosta þá milljarða dollara í
auknum útgjöldum auk þess sem
eftirlitið yrði ótryggara. Stjórnin i
Washington mundi freista þess að
gera gott úr hlutunum til að gera ekki
itlt verra, en allt að einu mætti gera
ráð fyrír miklum and-islenzkum
áróðri og kröfum um að gjalda líku
líkt, m.a. frá hendi þeirra, sem vilja
sölsa undir sig freðftskmarkað okkar
vestra. Eftir stækkun landhelginnar i
200 milur eflist nú mjög fiskiðnaður
á strandlengjunni frá Boston og
norður til Nýfundnalands. Auðvitað
leitar bandarískur fiskiðnaður sem
vaxandi þrýstihópur allra ráða, fjár-
málalegra og pólitískra, til að bola ís-
lendingum út af heimamarkaðinum.
Þar á móti kemur hins vegar vinsemd
alríkisstjórnarinnar, sem m.a. á sér
rætur í öryggishagsmunum hér
norðuráíslandi.
Sögum ekki sundur
greinina, sem við
sitjum á
íslenzkt sjálfstæði, stjórnarfarslegt
og éfnahagslegt, er samtvinnað, og
hvorugt stendur traustum fótum i
fallvöltum heimi. Og spörkum við í
vinarþjóðir, sem háðar eru greiða-
semi okkar, getum við ekki vænzt
þess, að allt verði við það sama og
áður. Aftur og aftur sjáum við þess
dæmi á spjöldum sögunnar, að menn
stóru orðanna, sem oftast tala um ást
á þjóð og föðuriandi, verða til þess
að leiða skelfingar yfir hvort tveggja,
af því að þeir egna til fjandskapar og
ófriðar við aðrar þjóðir. Vel að
merkja er þjóðernishyggja ein tegund
kynþáttahyggju, þótt Þjóðviljamenn
vilji annað vera láta.
Tveir menn hafa öðrum fremur
mótað íslenzka utanríkisstefnu
síðasta áratuginn. Það eru þeir Einar
Ágústsson og Ólafur Jóhannesson.
Þeir hafa kunnað að rata meðalhófið
í samskiptum við aðrar þjóðir og
þeim má m.a. þakka, að við
komumst klakklaust um úfinn sjó
þorskastríðsins án þess að manns-
lifum yrði fórnað. Einar Ágústsson
ávann sér vinsældir og virðingu þjóð-
arinnar fyrir einarðlega framkomu
og skorinorð tilsvör. Og Ólafur
Jóhannesson hefur sem utanrikisráð-
herra bæði reynzt raunsær og djúp-
vitur stjórnmálamaður. Á meðan
slikra manna nýtur við, þurfum við
ekki að óttast, að i barnaskap verði
söguð í sundur sú græna grein hins
vestræna meiðs, sem við sitjum á.
Sigurður Gizurarson
sýslumaður.
7
lendingar eiga i hlut, þá koma þeir
ekki aðeins með framtak og fjár-
magn, heldur einnig með hina dýr-
mætu tækniþekkingu og einnig
markaðsaðstöðu. Á tækniþekkingu
veltur svo mikið um afköst og arð-
semi. Þeir sem hvað harðast börðust
gegn álverinu, eru farnir að halda því
fram, að nú gætu íslendingar sjálfir
rekið álver. En hverjum er það að
þakka að hún Gunna flaut? Varla
þeim sem börðust gegn komu Sviss-
lendinganna.
Fjármagnið
Það vantar fjármagn til nýrra
framkvæmda, atvinnutækja, virkj-
ana, já — og til nýrra íbúða. Mér
skilst að innflutningur nýrra skipa og
flugvéla hafi stöðvazt. Hvers vegna
þessi mikli skortur? Ég hefi rætt um
svelginn mikla: tapreksturinn, sem
blasir við á öllum sviðum. Þá er jjað
hin hliðin: framboðið. Hvernig
myndast fjármagnið? Hvaðan kemur
það?
Fjármagnið myndast með tekjuaf-
gangi fyrirtækja. Gróðinn er fjár-
magn, nýtt fjármagn. Þá er og sparn-
aður einstaklinganna nýtt fjármagn,
nýja spariféð. Þetta eru hinar einu
uppsprettur nýs fjármagns, þessar
tvær, ásamt með sjóðsmyndun hjá
opinberum sjóðum eins og atvinnu-
leysistryggingasjóðum og lífeyris-
sjóðum.
Lántökur erlendis eru aðeins
tilfærsla á fjármagni. v'ið þetta má
svo — í vissum skilningi — bæta af-
skriftum, sem að vísu eru ekki nýtt^
fjármagn, en handbært fjármagn"
samt. Eðlilegar afskriftir þýða, að
eign er haldið við, þótt mannvirkið
gangi úr sér. Afskriftirnar eru endur-
nýjunin. En þær eru handbært fjár-
magn, sem flytja má burt úr fyrir-
tækinu, og koma því að sama gagni
annars staðar eins og nýtt fjármagn.
Með því að sökkva afskriftunum í
svelg taprekstrarins, verður þjóðin
fátækari. Og þetta má gera með því
einu, að leyfa ekki hæfilegar afskrift-
ir. Þjóðin er þá að éta eigur sínar. Á
þennan hátt er hægt að éta bæði sem-
entsverksmiðju og áburðarverk-
smiðju. Það er enginn gleðilegur boð-
skapur, að stjórn Sementsverksmiðj-
unnar sé nú að taka stórt erlent lán.
Áburðarverksmiðjan hefir einkarétt
á innflutningi tilbúins áburðar. Þetta
ætti að hjálpa henni til að fljóta. Og
enginn kvartar yfir því, að hún greiði
lágt rafmagnsverð.
Sementsverksmiðjan er ágæt
spegilmynd af opinberum rekstri,
ríkis rekstri, embættismannarekstri.
Eftir aldarfjórðung hefir þjóðin ekki
eignazt meira í verksmiðjunni en það,
að nú þarf hún stórt erlent lán. Um
gróða þarf víst ekki að ræða. Eftir
aldarfjórðung virðist sem ekki séu til
neinir afskriftasjóðir.
Gróði í einkarekstri er hvati fram-
fara. En jafnt í einkarekstri sem
opinberum rekstri er gróði aflgjafi
framfara. Og það er einmitt vegna
framfaranna sem verkamaðurinn fær
hærri laun. Framförunum fylgja
bæði aukin atvinnutækifærí og aukin
framleiðni. Verkamaðurinn fær ekki
hærri raunveruleg laun úr aukinm
krónutölu, heldur úr stærri afurð.
Ein grundvallarhugmynd Marx um
fjármagnið (auðmagnið) er sú, að
það vaxi sjálfkrafa. Það er eins og
snjóbolti, sem hleður á sig niður
fjallshlíð. Lífið sýnir annað. Mann-
legt erfiði er ekkert nýtt, svo að ekki
kemur vöxturinn þaðan. Stundum
spyr ég sjálfan mig: Hvað var i þessu
húsi í fyrra? Verzlun með föt? Nú eru
þar leikföng. Fyrir fáum árum voru
þar bækur. Og hvað um eigendurna?
Og hvernig er með frystihúsin? Hver
á þetta hús i dag? Hver átti það í gær?
Hver byggði það í upphafi? Hvað
varð um hann? Hvað er framleitt I
því? Frystur fiskur? Gaffalbitar?
Tunnur? Eða er það geymsla fyrir
sement? Og hitt húsið? Hvað hefir
það oft skipt um eigendur? Og hvað
hafa margir tengdir þessu húsi, þess-
ari fiskverkunarstöð, þessari verzlun,
þessu skipi — orðið gjaldþrota? Allir
sem hafa opin augun sjá, að í at-
vinnulífinu skiptist sífellt á líf og
dauði, Ný fyrirtæki rísa, önnur
deyja. Vaxi fjármagnið, þá er það
ávöxtur af starfi lifandi manna —
tapið afleiðing þess. Sjálfvirknin er
mestu leyti missýning. Atvinnulífið er
lífrænt, líf — ekkivél.
Það mun rétt, að afkoma ríkis-
sjóðs hafi verið þolanlega hagstæð
hjá núverandi rikisstjórn. Meira er
vist ekki hægt að ætlast til, meðan
foringjar bændanna líta á hvern af-
gangseyri hjá ríkinu sem sitt óskilafé.
Hins vegar eru mörg ríkisfyrirtæki
rekin með risavöxnum halla.
Ofhátt kaupgjald
Hinn almenni taprekstur stafar af
of háu kaupgjaldi. Tapið er kaup á
vöru og þjónustu umfram það af
vöru og þjónustu, sem fyrirtækið
selur. Fyrirtækið tekur til sín meira
en það lætur í té. Heildareftirspurnin
í kerfinu verður meiri en framboðið.
Verðbólga. Þrýstingurinn á verðlagið
leiðir til almennrar verðhækkunar
Krónurnar smækka. Smám saman
verður of hátt kaupgjald eðlilegra við
það að krónurnar smækka. Smám
saman nálgast kaupgjaldið það, að
vera afurð verkamannsins. „Loftið”
fer úr samningunum. „Kjararýrnun-
in” er það, að menn eru smám saman
að komast niður á jörðina aftur.
Enn um
fjármagnið
Er mikið leggjandi upp úr þessu
tali um fjármagnið? Marxistarnir
vilja heldur tala um auðmagnið, sem
er sami hluturinn, — siðan um auð-
vald og auðvaldsskipulag. Þótt sumir
vilji gera lítið úr þýðingu þess, fjár-
magnsins, og heilbrigðri varðveizlu
þess, telji aukaatriði — aðeins bók-
haldsatriði — hvort fyrirtæki græði
eða tapi, þá fá stjórnmálamennimir
við og við góðviðrisdag, dag án þoku
og moldviðris. Þá setja þeir lög um
skyldusparnað, með öllum — eða
flestum — greiddum atkvæðum. Á
því augnabliki sjá þeir og skilja, að
það vantar fjármagn. Og meir en
það, — að það fæst fyrir ráðdeild
einstaklinganna. Tapreksturinn, sem
þeir eru svo duglegir að koma á, og
viðhalda, sér um það, að það vantar
sífellt fjármagn. Skyldusparnaðurinn
er eins konar blóðgjafaskylda, mjög
skynsamleg, úr því sem komið er. En
hvernig væri að stöðva heldur hinn
mikla blóðmissi, nota heldur fjár-
magnið til framfara? Væri það ekki
einhvern veginn skynsamlegra, t.d.
vegna verkamannsins, sem þyrfti n’
geta afkastað stærri afurð, svo u'
hann bæri meira úr býtum, 'ciigi
hærra raunverulegt kaup?
Launþegar
Tapreksturinn blasir alls staðar
við. En ég hefi aöeins rætt um eina
hlið hans, fjármagnshliðina. En þær
eru langtum fleiri. Ein sú alvarlegasta
er atvinnuleysið, sem leiðir af lang-
vinnum taprekstri, stöðnun. önnur
er greiðsluhalli við útlönd og óheil-
brigð skuldasöfnun erlendis. Um
þetta er Pólland nærtækt dæmi, er
sýnir hvert svona þróun stefnir. Vér
höfum jú sams konar fólk við völd
hér á landi og Pólverjar hafa hjá sér,
þótt aðstæður séu auðvitað aðrar.
Hugarfar ofbeldis og ránsskapar er
hið sama hjá báðum, eins og fram
kemur í umræðunum um húsnæðis-
inálin í Reykjavík.
Þar sem kaupgjaldið er of hátt, og
allt mannvit og framtak skortir til að
fara beinustu og hreinustu leiðina, til
£ „Skattpeningarnir, sem ættu aö fara í
brýnar sameiginlegar þarfír, eiga aö fara
í það sem nánast eru pólitískar mútur til verka-
lýösforingjanna. Þetta gera menn kinnroða-
laust.”
þess að færa ástandið í lag — lækka
kaupgjald, ftskverð, búvöruverð og
annað tilheyrandi, þá er ekki um
annað að ræða en hækka allt verðlag
til samræmis við kaupgjaldið — en
laun taka til sin um tvo þriðju þjóð-
arteknanna. Menn hafa fyrir löngu
gefizt upp á millifærsluleiðinni, þar
sem hún verður fljótt óþolandi
sökum tregðu og aukaverkana.
Hækkun verðlagsins næst skjótast
með gengislækkun. Auk þess er
verðhækkunin bráðust, þar sem
hennar er mest þörf: á útflutnings-
vörunni. Verðlagseftirlit, til þess að
hafa heimil á hraða verðhækkananna
innanlands, getur aldrei verið að
gagni, nema sem bráðabirgðaráð-
stöfun. Um styrjaldatima gildir
annað.
Menn eru sífellt að leita að ein-
hverju til að friða hina miklu
ófreskju sem launaþegasamtökin eru
orðin, voldug og ábyrgðarlaus. Þessi
viðleitni verður víst ekki umflúin við
núverandi aðstæður. En auðvitað er
þetta vonlaust verk. Fólk, sem er
óánægt með níföld laun (frá alda-
mótum), það verður alveg eins
óánægt þótt þau verði — með ein-
hverjum óheillavænlegum og skað-
legum ráðstöfunum — tífölduð i
nokkrar vikur eða mánuði, t.d. með
því að halda niðri verði á vörubirgð-
um verziunarinnar, meðan þær
endast, eins og gert hefir verið’, eða
með því að safna skuldum erlendis,
eins og líka hefir verið gert. Ormar
öfundar og ágimdar naga manns-
hjartað daglangt og árlangt hjá fjöld-
anum, á vorum dögum sífellt egndir
af pólitískum lýðskrumurum. Af
fréttaflutningi fjölmiðlanna er aug-
ljóst, að enn einu sinni eiga þær syst-
urnar fáfræði og heimska að vera
ráðgjafarnir. í augnablikinu heyrast
háværar kröfur um hærra kaupgjald!
í þeim vottar ekki fyrir heilbrigðri
hugsun. Hærra kaupgjald í krónum
skapar engan frið, og breytir raun-
verulega engu — nema þá til hins
verra, þar sem afurð verkamannsins
hefir ekki stækkað, framleiðnin
aukist. Hækkunin er aðeins ein rim í
stiganum niður.
Fjárlögin
Mér finnst eitthvað ógeðfellt við
það, að embættismenn tilkynni nú,
að í væntanlegu fjárlagafrumvarpi sé
sett til hliðar ákveðin upphæð skatt-
peninga, sem eigi að greiða út að ráði
foringja launþegasamtakanna, beri
þeir sig eftir upphæðinni með hótun-
um eða verkfölium. Þetta er svona
eins og þegar reynt er að lægja stór-
sjóina með því að hella lifur eða lýsi í
hafið. Skattpeningarnir, sem ættu að
fara í brýnar sameiginlegar þarfir,
eiga að fara í það sem nánast eru
pólitískar mútur til verkalýðsforingj-
anna. Þetta gera menn kinnroða-
laust. En er það nú alveg víst, að
fólkið i landinu standi á þt.ssu
þroskastigi og vilji svona stjórnarfar?
„Lifi fátœktin"
í umræðum um efnahagsmál má
heyra hina furðulegustu hluti, já, og
það á óvæntum stöðum. í Mbl. skrif-
ar SV grein hinn 27.9. um Sadat. „í
stað sósíalisma hefir hann beitt sér
fyrir óheftri einkaneyzlu —.” Getur
það ekki verið að í efnahagsmálum
hafi Sadat hugsað eitthvað svipað og
ég, og margir aðrir hafa gert allt til
þessa: í efnahagsmálum er óvinurinn
fátæktin, þótt ekki sé hún hinn eini.
Nei, eftir allt saman er það velmegun-
in! Sadat vildi augljóslega auka at-
hafnafrelsið. Þaðan vænti hann
framfara og betra lífs. I Ijósi frétt-
anna frá Póllandi og öðrum austan-
tjaldslöndum, þá skynjaði hann
kannski þann sannleik — að auð-
valdsskipulagið er eina skipulagið,
sem gert hefir þjóðirnar ríkar,
bundið enda á alla endanlega ör-
birgð. Velmegunin, sem fylgir þvi, er
nú orðin að árásarefni og uppnefnist
einkaneyzla, skefjalaus einkaneyzla,
sú hin voðalega, og það á siðum Mbl.
Hvað er hægt að forheimska menn
mikið? Loksins sést eitthvað „gott”
við kommúnismann! Það vanta ekki
skefjarnar á einkaneyzluna. En Pól-
verjar eru ófullkomnir og kvarta yfir
fátæktinni.
Á frjálsum markaði — sem er í
raun frjáls vöruskipti sérhæfðra
framleiðenda, og skilyrði fullkom-
innar verkaskiptingar — þar hafa
menn frjálst vöruval og stjórna þvi í
raun framleiðslunni. Þeir kaupa það
sem þeir þurfa. Þarfir þeirra ráða því
hvað framleitt er. Þeir stjórna fram-
leiðslunni. Þetta er hin eina sanna
lýðræðislega stjórnun framleiðslunn-
ar, stjórnun neytandans. Þetta er hið
óttalega í augum kommúnista og
fólks, sem bergmálar áróður þeirra.
Það er frelsið og velmegunin sem þeir
fjandskapast gegn. En það verður að
játa, að Mbl. gerir fleira en birta hrá-
an áróðúr kommaforingjanna. í
sama tölublaði segir Arnór Hanni-
balsson, nýkominn frá Póllandi:
„Allar ríkisverzlanir eru tómar. —
Almenningsvagnakerfi eru i lama-
sessi. — Kreppan er alls staðar.”
Menn eru því án afsökunar. Þarna
vantar ekki skefjar á einkaneyzluna.
Það er þetta sem býr á bak við hið
silkimjúka málfar kommaforingj-
anna: leið sósíalismans, fátækt — og
kúgun. Stólar kommaforingjanna
eru reistir á fjalli, fjalli lyginnar, þess
sem þeir Einar og Brynjólfur komu
sér upp með mikilli ástundun og
slægð. En það fjall er að hrynja,
sumpart hrunið. Hið mikla hrun er
fyrir dyrum. Það er lífsnauðsyn fyrir
íslenzka alþýðu að losa sig úr viðjum
Alþýðubandalagsins.
Dr. Benjamín H.J. Eiríksson.