Sunnudagur fylgirit Þjóðviljans - 16.04.1939, Page 3

SUNNUDAGUR
3
Bjarnasonakvæði og
þáttur Jóns drottningar
Mönnum eru ferskar í huga
þær mótsetningar, sem voru milli
rómantísks skilnings og raunsæ-
is um flest mannleg efni á öldinni
sem leið. Menn minnast þess,
hvernig Matthías, sem var fu’l-
trúi hinnar rómantísku stefnu,
gerði Gesti Pálssyni, sem var fu!l-
trúi raunsæisstefnunnar, upp orð
og skoðanir:
Humbug er himinn, hómó api,
salin fosfór, sæla draumur,
frelsi flónska, fiðrildi er ást,
Guð tóm grýla o. s. frv.
Ellegar þegar Gröndal leitaði
uppi fyrirmynd raunsæis Hannes-
ar Hafsteins í fornum kveðskap:
Bersi brunarassi
beit geit fyrir Herjúlfi,
en Herjúlfur hokinrassi
hefndi geitar á Bersa.
Sá mismunandi skilningur á
allri tilverunni í þessum tveim
stefnum, sem fengu sín nöfn og
afmörkun í hugtökum á öldinni
sem leið, er engan veginn nýr.
Þannig voru þessar mótsetningar
ef til vill engu síður rikar hér á
landi á 13. öld en þeirri 19. Þessu
til sönnunar skal hér birt kvæði
og frásögn um sama atburð, ee
gerðist í Noregi 1206 (eða 1207),
vig Jóns drottningar og tildrög til
þess.
Kvæðið heitir Bjarnasonakvæöi
og má telja það í flokki með hin-
um rómantísku riddarakvæðum
um ástir og hetjubrögð, er flæddu
yfir öll lönd Evrópu á krossferða-
tímunum. Mikill hluti danskra og
sænskra „þjóðkvæða” (Folkeviser,
folkvisor) eru þvílk riddarakvæði,
og eru mörg þeirra einmitt um at-
burði kring um 1200, og má af
því ráða um aldur þeirra. Þvílík
kvæði eru hinsvegar sjaldgæf í
norskri og íslenzkri leifð, og virð-
ist hafa komið í stað þeirra í Nor-
egi kappakvæði og tröllakvæði, en
á Islandi rímur, og má auðveld-
lega rekja saman ættir þeirra
skáldskapargreina.
Til eru þó nokkur riddarakvæði
í norskri og íslenzkri leifð og ekki
annarsstaðar. Meðal þeirra kvæða
er Bjarnasonakvæðið, sem ekki
er þekkt nema á íslenzku og í ís-
lenzkum handritum. Mætti af því
ætla, að það kvæði væri íslenzkt
og að sá útlendi hreimur, se.n
sumstaðar kennir í málfarinu, sé
fyrir áhrif af samskonar kveð-
skap erlendum, og hafi þeirra á-
hrifa gætt fyrir það, að þessi
kveðskapur hafi aldrei fest djúpa
rót hér á landi. Annars g æ t i
kvæðið verið norskt, og hefðu Is-
lendingar lært það og geymt.
Frásögnin í óbundnu máli er úr
sögu Hákonar Sverrissonar, GuG-
orms Sigurðssonar og Inga Bárð-
arsonar og er 8. kafli þeirrar
sögu. Mönnum skal bent á, hví-
líkur regin munur er á skilningi
kvæðis og sögu á ástum Jóns cg
Rannfríðar, „rikismannsins rétti”
rétti eiginmannsins (sbr. þau hin
svörtu svín), helgi kirkjunnar o.fl.
Bjarnasonakvacdí
Herra Jón og Rannfríður
töluðu sér gaman,
uppi í liægu loftinu
sváfu þau bæði sarnan.
— Svo fóru dýrir drengir.
SofnaSi hún Rannfríður.
Illa hún lét.
Vakti hana herra Jón
og spurði, hvað hún grét.
„Mig dreymdi í dúrnum
þá ina rauðu sól.
Ekki muntu, herra Jón,
lifa önnur jól.
Mig dreymdi í dúrnum
þann inn rauða eld,
ekki muntu, herra Jón
lifa annað kveld.
Mig dreymdi í dúrnum
þau nistin sjau
íyrir mínu hrjóstinu,
sprengd voru þau.
Mig dreymdi í dúrnum
þau in svörtu svín,
þau rótuðu upp moldinni
með rönunum sín.
Staltu nú upp, herra Jón,
og kkrddu þig skjótt,
hér koma þeir Bjarnasynir
alhrynjaðir í nótt”.
„HvaS mun ég upp slanda
og klæSa mig skjótt?
Hvorki er í loftinu
hogi minn né spjót”.
„Upp máttu standa
og klæSa þig skjótt,
hæSi er í loftinu
hogi þinn og spjót”.
Upp stóS hann herra Jón
og var þó deigur,
liann fann það á fótunum,
aS hann.var feigur.
Herra Jón hann lagði sig
fyrir allariS niSur:
Sjálfur guS í himinríki
gefi mér góSan sigur!
Út gekk lnmn lierra Jón
um kirkjunnar dyr.
Par stóðu þeir Bjarnasynir
albrynjaðir fyr.
„Þrándur”, segir hann,
„Bjarnason,
gef þú mér grið!
líg hef engan bóndason
bcðiS þess t'yrr”.
„Eins skaltu, herra Jón,
griSunum ná
og þú lézt hana RannfríSi
sæmdirnar fá”.
„Hvernig mátti hún Rann-
fríður
meiri sæmdir fá
en að eiga sjálfan mig
og allt það ég á”.
Lágan gerðu þeir Bjarna-
synir
ríkismannsins rétt:
hjuggu þeir af honum höfuSið
við kirkjustétt.
Framh. á 6. síðui