Vísbending - 18.01.1990, Page 2

VÍSBENDING
sjó. Höfundar þeirra láta það iðulega
á sér skiljast, að þeim þyki slík
viðskipti vera óviðurkvæmileg. Hvað
vakir fyrir þeim? Skiptir það máli í
þessu viðfangi, hvort fiskurinn er
óveiddur í sjónum eða kominn á land?
Auðvitað ekki. Það er alvanalegt
bæði hér heima og erlendis, að til
dæmis verksmiðjuhúsnæði og leyfi til
atvinnurekstrar ganga kaupum og
sölum við verði, sem ræðst af væntan-
legu verðmæti framleiðslunnar meðal
annars. Þarna er að sjálfsögðu verið
að verzla með “óframleidda” vöru og
þjónustu, og þykir engum mikið.
Oveiddur fiskur er með sama hætti
sjálfsögð verzlunarvara ekki síður en
veiddur fiskur.
Hvað sem þessu líður, halda
hagsmunasamtök í sjávarútvegi og
bandamenn þeirra í stjórnmálaflokkun-
um áfram að berjast gegn sölu veiði-
leyfa fyrst og fremst vegna þess, að
útvegsmönnum geðjast ekki að því að
þurfa að greiða fyrir veiðileyfi, sem
þeir hafa fengið afhent ókeypis til
þessa. Enginn stjórnmálaflokkanna
hefur hug til þess að bjóða hags-
munasamtökunum birginn, ekki enn,
þótt almannahagur krefjist þess. Það
er kjami málsins.
Málið er þó ekki alveg svo einfalt.
Það er ekki hægt að horfa fram hjá
því, að hér á Iandi gætir trúlega meiri
tortryggni gagnvart frjálsum búskapar-
háttum yfirleitt en í nokkru öðru landi í
allri Vestur-Evrópu. Það er til dæmis
engin tilviljun, að við íslendingar
búum við minni samkeppni og meiri
ríkisafskipti á búvörumarkaði og
peningamarkaði en aðrar Vestur-
Evrópuþjóðir. Astæðan er einkum sú,
að áhrifamiklir íslenzkir stjórnmála-
menn og voldug hagsmunasamtök hafa
iðulega ennþá meiri trú á ríkisforsjá en
markaðsbúskap, þegar á reynir. Til
gamans má geta þess, að jafnvel
framkvæmdastjóri Verzlunarráðs
íslands hefur lýst sig andvígan auknu
innflutningsfrelsi í búvöruviðskiptum,
eins og fram hefur komið meðal
annars í Bœndablaðinu. Þá er fokið í
flest skjól.
Annars er þessi vantrú á markaðs-
búskap landlæg í öllum stjórnmála-
f'lokkum, og hún er sérstaklega
eftirtektarverð nú, þegar Evrópu-
bandalagsþjóðirnar eru í þann veginn
að efla markaðsviðskipti sín á milli
mjög verulega í því skyni að bæta
lífskjör í álfunni og þegar heilbrigður
markaðsbúskapur virðist loksins vera
í sjónmáli í Austur-Evrópu. Svo virðist
til dæmis sem Pólverjar ætli að verða
fyrri til að veita erlendri samkeppni
inn í bankakerfið þar í landi en við
íslendingar hér heima. Svo virðist líka
sem Pólverjar ætli að verða fyrri til að
afnema gjaldeyrishöft. Jafnvel Rússar
hafa nú í hyggju að opna öflugan
hlutabréfamarkað í Moskvu. Hvenær
skyldu verðbréfaviðskipti og frjáls
viðskipti yfirleitt hætta að vekja óhug
meðal íslenzkra stjórnmálamanna?
RÍKISHAILI,
VEXTIR OG
VIÐSKIPTA-
JÖFNUÐUR
Ólafur ísleifsson
Fyrri hluti
Á síðustu árum hefur hallarekstur
ríkissjóðs færst í aukana hér á landi.
Ríkishallinn gín við á sama tíma og
ríkisstjórnir hafa haft að markmiði að
ná jöfnuði í ríkisfjármálum. Mönnum
mun í fersku minni síðasta tilraun til
að eyða hallanum: fjárlög fyrir árið
1989 kváðu á um afgang á rflcissjóði
en í reynd myndaðist rekstrarhalli, sem
nálgast tífalda fjárhæðina sem afgang-
urinn skyldi nema.
Á alþjóðlegum vettvangi hefur
athygli manna einkum beinst að
ríkishallanum í Bandaríkjunum, enda
þótt ýmis Evrópulönd hafi kljáðst við
halla á ríkissjóði á sama tíma. í upphafi
níunda áratugarins tók að myndast
mikill halli á ríkissjóði Bandaríkjanna,
og hefur hann reynst þrálátur
viðureignar. Oft hefur því verið
haldið fram, að ríkishallinn bandaríski
væri undirrót ýmissa vandamála í
heimsbúskapnum, þ.á.m. hárra raun-
vaxta, hágengis og lággengis dalsins
(eftir aðstæðum hverju sinni), og
óhagstæðum viðskiptajöfnuði Banda-
ríkjanna.
I þessari grein og annairi, sem birtast
mun að viku liðinni, verður leitast við
að gera helstu viðhorfum sem gætir í
þessu efni einhver skil. Ymsar
skoðanir eru uppi um áhrif ríkishalla á
þjóðarbúskapinn, en e.t.v. má greina
þrjá meginstrauma í kenningum
fræðimanna. í fyrsta lagi er hin
nýklassíska kenning, sem svo er nefnd,
og hefur hún að líkindum flesta
áhangendur. Samkvæmt henni hefur
ríkishalli að öðru jöfnu skaðvænleg
áhrif með því að stuðla að hækkun
vaxta, samdrætti í fjárfestingu og minni
hagvexti. I öðru lagi er kenning
keynesverja, en þeir telja að ríkishalli
geti stuðlað að aukinni atvinnu, neyslu
og fjárfestingu. Þriðja kenningin, sem
VERKAMANNAKAUP OG LANDSFRAMLEIÐSLA
Á föstu verölagi
Landsfr./ Landsfr./ Verkam.
1966 1968 1970 1972 1974 1976 1978 1980 1982 1984 1986 1988
Heimildir: Þjóöhagsstofnun, Kjararannsóknarnefnd.
Landsframleiðsla á mann tvöfaldaðist á tímabilinu 1966-1989. Á sama tíma jókst
landsframleiðsla á ársverk um 50%, en heildarlaun verkamanns nánast ekkert.
Landsframleiðsla ársverk vex hægar en landsframleiðsla á mann vegna fjölgunar
útivinnandi kvenna (34% 1960; 72% 1985) og vegna þess að fleiri eru á starfsaldri en
áður (57% 1960; 65% 1987). Ástæður fyrir minni vexti heildarlauna verkamanna eru
m.a. styttri vinnutími og lægra hlutfall verkamanna af heildarvinnuafli.