Vísbending - 16.08.1990, Page 3

VÍSBENDING
ákvæði þess efnis að höfuðstóll og/
eða vextir séu bundnir gengi erlends
gjaldeyris.”
Seðíabankinn selur spariskírteini og
ríkisvíxla í umboði fjármála-
ráðuneytis. Telja verður að best færi á
því að þessir aðilar samræmdu
aðgerðir sínar betur en verið hefur og
að bankinn stundi kaup og sölu
verðbréfa í hagstjórnarskyni. Þetta yrði
t.d. nauðsynlegt ef Island gerðisl aðili
að Evrópska myntsamstarfinu (EMS),
því að stjórn peningamála með þessum
hætti er forsenda þess að unnt sé að
framfylgja trúverðugri fastgengis-
stefnu.
Hafa raunvextir jafnast út
milli landa ?
í einföldum hagfræðilíkönum
hverfur munur á raunvöxlum milli
landa við jafnvægisskilyrði og
fullkomið frelsi á öllum mörkuðum.
Það sem felst í slíku jafnvægi á
fjármagnsmarkaði er tvennt. Annars
vegar telja fjárfestar að samsetning
innlendra eigna, svo sem spariskírteina,
hlutabréfa, fastafjármuna og peninga,
sé sú ákjósanlegasta frá þeirra
sjónarmiði og ávöxtunarkjör á hinum
ýmsu eignum séu þau sömu að teknu
tilliti til áhættu. Hins vegar telja
fjárfestar að vannýttir möguleikar til
að flytja fé milli landa séu ekki fyrir
hendi að teknu tilliti til vaxtakjara,
gengis og áhættu. Rétt er að bæta því
við að væntingar hafa mikið að segja
í þessu sambandi og gerðar eru kröfur
um að þær samrýmist jafnvægis-
skilyrðunum.
Athuganir hafa verið gerðar á því
hvort reynslan staðfesti þessar
kenningar. Þær gefa hvorki til kynna
jöfnun nafnvaxta né raunvaxta milli
landa í kjölfar aukins frelsis til
fjármagnsflutninga nema á svonefndum
framvirkum mörkuðum [3].
Mismunur á nafnvöxtum landa í milli
kemur ekki á óvart en hann má
auðveldlega skýra með mismunandi
verðbólgu og væntingum. Lægri,
jafnari og stöðugri verðbólga síðustu
6 - 7 árin ætli að hafa drcgið úr mun
nafnvaxta milli landa en staðreyndir
tala öðru máli, sbr. 1. mynd.
Nafnvextir hafa lækkað - en
mismikið þó - í öllum löndunum á
myndinni nema Noregi. Hlutfallslegur
munur milli landa er greinilega mikill
eftir sem áður.
Á 2. mynd eru sýndir væntanlegir
raunvextir að meðaltali 1979 -1982 og
1983 -1987 í nokkrum löndum.
(Miðað er við svonefnda þriggja
mánaða Eurovexti og liíteknar
forsendur um hvað er í vændum en
það skiptir máli en ekki fortíðin, sbr.
[3]). Einungis í Vestur - Þýskalandi
urðu raunvextir lægri 1983 - 1987 en
1979 -1982.
Ég treysti mér ekki til að finna
sambærilegar tölur af viti fyrir Island
þar sem vextir voru ekki ákveðnir hér
af markaðnum fyrr en á allra síðuslu
árum.
En hver er skýringin á því að
raunvextir jafnast úl milli landa á
framvirkum mörkuðum?
Á framvirkum mörkuðum er áhættu
útrýmt ef svo mætti segja. þar sem unnt
að kaupa og selja á ákveðnu gengi
fram í tímann. Þar með er áhættumat
jafnað út. Betri upplýsingar og minni
kostnaður í slíkum viðskiptunr gæti
auk þess liafa stuðlað að jöfnun
raunvaxta milli landa á þessum
markaði.
Svigrúmið til hagstjórnar
Fyrrgreindar athuganir sýna að frelsi
í fjármagnshreyfingunt rnilli landa er
ekki nægilegt skilyrði fyrir því að
vextir verði þeir sömu. Þó verður að
ætla að svigrúmið til sjálfstæðrar
vaxtastjórnunar þrengist með meira
frelsi að þessu leyti og auknu samstarfi
á sviði gengismála, a.m.k í þeim
skilningi að tiltekinn vaxtamunur
standist ekki jafnlengi og að viðskipti
færist meira til milli landa en ella. Til
þess að komast að raun um þetta þyrfti
að kanna umfang viðskipta og hegðun
fjárfesta við breytingar á vaxtamun.
Einsýnt er að tiltekinn vaxtamunur
getur fremur haldist í litlu landi með
gjaldmiðil sem er lítið notaður í
viðskiplum og sent varasjóðsmynt á
alþjóðavettvangi.
Þátttaka í Evrópska myntsamstarfinu
(EMS) gæti stuðlað að minni
verðbólgu og lækkun bæði nafnvaxta
og raunvaxta hérlendis. Lækkun
nafnvaxta fylgdi i kjölfar minni
verðbólgu. Trúverðug gengisstefna,
frelsi í fjármálaviðskiptum og aukin
santkeppni gæti sluðlað að lækkun
raunvaxta. Eftir sem áður er unnt að
styrkja gjaldmiðilinn - a.m.k. um hríð
- með háum vöxtum og traustvekjandi
stel'nu í ríkisfjármálum.
[1] Sbr. “Raunvextir erlendra lána”,
Vísbending, 21. desember 1989.
[2] Sbr. Bjarni Bragi Jónsson,
“Samanburður fjármagnskostnaðar af
erlendum lánum og innlendum”,
Fjármálatíðindi nr. 1, Í989.
[3] Hér er stuðst við A.J. Isachsen
og D.E. Heier, “Om rentepolitikk”,
Bedriftsökonomisk Institutt, 1990.
KAUP OG
KJÖR:
KENNARAR
HAFA
VINNINGINN
í ÞRÓUN
HEILDAR-
LAUNA
Nú hefur rfkið fellt úr kjarasamningi
sínum við BHMR ákvæði um að
háskólamenn fái meiri kauphækkanir en
aðrar stéttir. Það er ekki einsdæmi að
ríkið breyti kjarasamningi sem það
hefur sjálft gert. I október 1977 t'engu
opinberir starfsmenn miklar kaup-
hækkanir eftir hálfsmánaðarverkfall.
Orfáum mánuðunt síðar, eða í febrúar
1978, voru sett lög um alla kjara-
samninga, þar sem verðbætur voru
skornar niður um helming. Sú
spurning hlýtur að vakna hvað menn
hafi að gera við verkfallsrétt þegar
viðsemjandinn getur upp á sitt eindæmi
afnumið það sem samið var um.
Hefði BHMR ekki betur sparað sér
sex vikna verkfall í fyrra? Nú hefur
líka komið í ljós, að þótt ríkið kunni
hugsanlega að vera reiðubúið að láta
starfsmenn sína fá launahækkanir
umfram aðra, þá unna önnur
stétlarfélög þeim þess ekki. Hyggist
opinberir starfsmenn semja um meiri
kjarabætur en aðrir fá, verður það að
verða með öðrum hætti en beinum
kauphækkununt. Til dæmis heldur
BHMR einni kjarabót sem samið var
um í fyrra. Það er “rannsókna-og
endurmenntunarsjóður” sem greitt er í
sem svarar 1,5% af föstum launum.
Sums staðar hefur þessum sjóði verið
skipt milli allra félagsntanna, þannig að
úr verður hrein kauphækkun. Einnig
má minna á að kennarar hafa samið
um “aukinn undirbúningstíma”, án
þess að vinnuálag hafi aukisl. Greitt er
fyrir þann tíma sem varið er til
undirbúnings svo að kaupið eykst við
þetta. Með þessum hætti hel'ur verið