Vísbending - 13.07.1992, Blaðsíða 3

þjóðfélagshópa. Með þessu er þó
auðvitað ekki verið að gefa það í skyn,
að fullkominn jöfnuður sé forsenda örs
hagvaxtar. Nei, þvert á móti virðist
reynsla margra þjóða benda til þess, að
of mikil rikisafskipti í því skyni aðjafna
skiptingu auðs og tekna geti truflað
efnahagsstarfsemina og slævt hagvöxt.
Hér er einungis verið að benda á það, að
inikið þjóðfélagsmisrétti geturdregið úr
hagvexti.
Auði fylgir vald
Þetta leiðir hugann hingað heim.
Ókeypis afhending framseljanlegra
veiðiréttinda til hlutfallslega fárra
útvegsmanna í skjóli núverandi
sjávarútvegsstefnu felur að mínurn dómi
í sér svo gríðarlega tilfærslu eigna og
skulda og svo mikla mismunun á milli
þjóðfélagsþegna, að hún fullnægir ekki
þeim lágmarksréttlætiskröfum, sem mér
finnst eðlilegt að gera til stjórnvalda og
til þjóðfélagsins í heild. Hvað sem því
liður, er ég lfka þeirrar skoðunar, að
mikill hluti þjóðarinnar muni ekki sætta
sig við þessa skipan mála, þegar á rey ni r.
Ég lít svo á, að stjórnvöld séu að leika sér
að logandi glóð með því að halda
núverandi stefnu til streitu. Misréttið,
sem leiðir af óbreyttu ástandi, býður
alvarlegri hættu heim: það getur valdið
svo megnri óánægju og úlfúð meðal
al mennings, að af því hljótist harðvítugri
átök um skiptingu auðs og tekna í
þjóðfélaginu en við höfum kynnzt áður.
Þvílík átök gætu dregið þrótt úr
efnahagslífi þjóðarinnarogjafnvel hleypt
þvf í bál og brand.
Það kann að vísu að villa sumum sýn,
að viðtakendur verðmætra aflakvóta hafa
hingað til notað sölutekjur af kvótum
fyrst og fremst til að greiða niður skuldir
í stað þess að byggja upp eignir. En
tilfærslan er söm fyrir því. Gríðarleg
skuldasöfnun í sjávarútvegi á liðnum
árum er til marks um óhagkvæman
rekstur margra fyrirtækja, þótt ýmis
önnur útvegsfyrirtæki séu prýðilega vel
rekin sem betur fer. Skuldir útvegsins
nema nú um tvöföldum árstekjum í
greininni að meðaltali. Enginn atvinnu-
vegur getur borið slíka skuldabyrði til
lengdar. Eigendur fyrirtækjanna ættu að
réttu lagi að sæta fullri ábyrgð á þessum
skuldum, sem þeir hafa sjálfir stofnað
til. Þeim er þó hlíft við því, að svo miklu
leyti sem ríkið greiðir skuldirnar fyrir þá
óbeint með því að afhenda þeim ókeypis
aðgang að fiskimiðum, sem eru
almenningseignsamkvæmtlögum. Með
þessu móli spillir ríkisvaldið fyrir
hagræðingu og eigendaskiptum, sem eru
forsenda nauðsynlegrar nýsköpunar í
rekstri sjávarútvegsfyrirtækja.
Það getur verið hættulegt að afhenda
tiltölulega fámennum hópi mikinn auð í
skjóli forréttinda, því að óréttmætum
auði fylgir yfirleitt óréttmætt vald yfir
öðrum. Eisenhower Bandaríkjaforseti
skildi þetta. Hann varaði almenning og
stjórnvöld þar vestra við því á sinni tíð
að hlaða um of undir hergagna-
framleiðendurílandinu,þareðofurveldi
þeirra gæti ógnað almannahag. Ég sakna
þess, að sambærileg varnaðarorð skuli
ekki heyrast úr Stjórnarráðshúsinu við
Lækjartorg. Nú þegar er farið að votta
fyrir þvf, að nýríkir útvegsmenn búist til
að hasla sér völt í stjórnmálum til að
try ggja hagsmuni sína beint eða óbeint á
þeim vettvangi.Þettaerumhugsunarverl
í ljósi þess, að kosningabarátta
stjórnmálaflokkanna fyrir síðustu
Alþingiskosningar kostaði þá á annað
hundrað milljónir króna samtals. Samt
liggur engin kvöð á flokkunum um að
gera almenningi grein fyrir fjárreiðum
sínum. Um þetta gilda engar reglur.
Flokkarnir gætu þess vegna jtegið allt
kosningafé sitt af hagsmunasamtökum.
Þennan brunn þarf að byrgja.
Hagsmunir almennings
Lýðræðisþroska þjóðfélags er hægt
að ráða að miklu leyti af því, hversu vel
stjórnvöld gæta hagsmuna almennings
gagnvart kröfuhörðum sérhagsmuna-
hópum. Einn höfuðkostur lýðræðis
yfirhöfuð er einmitt sá, að iöggjafar-
valdið tryggir hag almennings gagnvart
þröngum sérhagsmunum. Þetta blasir
við, þegar við hugsum um lög og rétt.
Einn aðaltilgangur lagasetningar er að
vernda jyjóðfélagsþegnana hvern fyrir
öðrum og ekki sízt að vernda þá, sem
minnst mega sín, gagnvart hinum sterku.
V íðtæk velferðarlöggjöf íVestur-Evrópu
og Norður-Ameríku og víðar um heim
hvílir á þessari hugsun. Samkeppnis-
löggjöf jtjónar svipuðum tilgangi, svo
að annað dæmi sé tekið: henni er ætlað
að vernda almenning gagnvart
afleiðingum einokunar. Það er einn helzti
kostur frjálss og heilbrigðs markaðs-
búskapar í lýðræðisríki, að hagsmunir
neytenda sitja f fyrirrúmi.
Valdhafar f fyrrverandi einræðisríkjum
kommúnista í Austur-Evrópu sneru
þessu við: þar var hlaðið undir
sérhagsmuni valdastéttarinnar á kostnað
almennings, og hagsmunir neytenda
voru látnir víkja fyrir hagsmunum
framleiðenda,endavarríkiðyfirleitteini
framleiðandinn á „ntarkaðnum", ef
markað skyldi kalla. Afleiðing þessarar
stefnu blasir nú við: framleiðslukerfi
þessara landa er stórskaddað í þeim
skilningi, að vörurnar, sem verk-
smiðjurnar hafa að bjóða, eru
illseljanlegar eða jafnvel óseljanlegar á
heimsmarkaði.
Islenzk stjórnvöld hafa vanrækt
hagsmuni neytenda á liðnum árunt af
ÍSBENDING
illa grundaðri tillitssemi við fram-
leiðendur. Landbúnaðarstefna
stjórnvalda er skýrt dæmi um þetta.
Kostnaðurinn, sent núverandi
landbúnaðarstefna leggur á skatt-
greiðendur og neytendur, nemur nálægt
250.000 krónum á hverja fjögurra manna
fjölskyldu í landinu á hverju ári. Þessi
fjárhæðjafngildirnúum 400.000 krónum
á mánuði á hvert bændabýli í landinu.
Að sjálfsögðu skilarallt þettafésérekki
til bænda, heldur er þvf sóað á altari
óhagkvæmra búskaparhátta að austur-
evrópskri fyrirmynd. Þessi sóun er
sannkölluð vitfirring á sama tíma og
stjórnvöld stefna bæði heilbrigðis- og
menntakerfi þjóðarinnar í háska með
harkalegum og handahófskenndum
niðurskurði fjárveitinga. Landbúnaðar-
stefna Evrópubandalagsins kostar
bandalagsþjóðirnar miklu rninna fé á
hvert heimili í álfunni, en þó ríkir
almennur skilningur á því meðal
þarlendra stjórnvalda, að núverandi
stefnaerkomin íþrot. Islenzk stjórnvöld
sýna hins vegar engin merki þess enn,
að þau hafi skilning á þeim skaða, sem
ríkjandi landbúnaðarstefna hefur valdið
hér heima og veldur enn. Þau eiga eftir
að biðjast afsökunar.
Það er ráðgáta og verðugt rannsóknar-
efni, hvemig það hefur getað gerzt, að
svo mikil sóun, sem raun ber vitni um,
skuli hafa verið látin viðgangast í
þjóðfélagi, sem hefur rambað á barmi
hengiflugs með reglulegu millibili á
undanförnum árum og áratugum og
stundum farið fram af vegna átaka um
kaup og kjör vinnandi fólks. Vissulega
á misvægi atkvæðisréttar í skjóli ójafnrar
kjördæmaskiptingar mikinn þátt í þessu,
en mér virðist fleira hafa lagzt á sömu
sveif. Lýðveldi okkar íslendinga er ungt
og óþroskað að ýmsu leyti í samanburði
við langa lýðræðishefð flestra nálægra
þjóða. Afleiðingar þessa teygja anga
sína víða. Hér er ekki rúm til að rekja
það, en mér sýnist til dæmis, að óeðlilegt
veldi stjómmálaflokkanna á mörgum
sviðum þjóðlífsins hér langt umfram
það, sem tíðkast í nálægum löndum,
eigi einnig verulegan þátt í því, livernig
stjórn völd hér hafa fórnað dreifðum hag
almennings á altari fámennra, en
harðsnúinna hagsntunahópa. Þessu
ofurveldi er nú smám santan að linna,
eins og ráða má af þvf, að stjórnmála-
flokkarnir eru smátt og smátt að missa
tökin á fjölmiðlum, bönkurn og sjóðum,
jafnvel þótt formaður og framkvæmda-
stjóri tveggja stærstu stjómmálaflokka
landsins hafi nýlega tekið sæti f
bankaráði stærsta ríkisbankans líkt og í
kveðjuskyni. Mér sýnist rnargt benda til
þess, að stjórnmálaflokkarnir muni
neyðast til þess að láta undan kröfum
almennings um aukna valddreifingu og
víðtækari, heilbrigðari og markvissari
markaðsbúskap í landinu á næstu árunt
í samræmi við öra þróun efnahagsmála
3