Vísbending - 21.12.1992, Blaðsíða 1

V
V i k u
ISBENDING
r i t um viðskipti og efnahagsmál
21.
desember
1992
50. tbl. 10. árg.
Slakur
fjárhagur
sveitarfélaga
Ulgjöld sveitarfélaga eru um
fimmtungur útgjalda hins opinbera. Að
ýmsu leyti eru aðstæður ríkis og
sveitarfélaga ólíkar. Fjárfestingar hafa
undanfarin ár verið um 30% heildar-
útgjalda sveitarfélaga, en 5-10% hjá
ríkissjóði. Af þessum sökum eru meiri
sveiflur í rekstri sveitarfélaga en hjá
ríkinu. Utgjöld eru stundum mun rneiri
en tekjur, á meðan verið er að ljúka
einhverjum framkvæmdum, en að þeim
loknum má dragamjög saman seglin, án
þess að það komi niðuráþjónustu. Þetta
verklag er raunar mun skynsamlegra en
að draga framkvæmdir á langinn, þannig
að fé liggi lengi í hálfkláruðum
mannvirkjum. A hinn bóginn verða
sveitarfélögin að gæta sín á að ætla sér
ekki um of. Ef aðeins er hugsað fram að
næstu kosningum er hætt við að þau
kollsigli sig með framkvæmdum.
S veitarfélög hafa takmarkaða möguleika
til þess að leggja á nýja skatta og hafa að
þvíleytiminnasvigrúmenríkið. Nokkur
þeirra hafa lent í slíkum erfiðleikum að
félagsmálaráðuneytið hefur svift þau
fjárforræði um tíma á rneðan leyst hefur
verið úr vandanum.
Sveitarfélög eru nú 197. Þauerumjög
misstór og hin smæstu eiga erfilt með að
sinna þeim verkefnum scm þeim eru
falin. Nefnd á vegum félagsmálaráðherra
hefur viðrað hugmyndir um að fækka
þeim í 30-35 og fá þeim fleiri verkefni.
Sameiningin yrði varla sársaukalaus,
ekki síst ef miklu rnunar á fjárhag.
Nefndin leggur til að sveitarfélög á
ákveðnum svæðum verði sameinuð til
reynslu í fjögur ár og þeim falin aukin
verkefni á þeim tíma. Með þessu mód
yrði aflað reynslu sem nýttist þegar
breytingin næði til alls landsins.
Aukin umsvif
Áárunum 1985 til 1987varuppgangur
í íslensku efnahagslífi og tekjur
sveitarfélagajukustafþeim sökum. Um
þetta leyti voru allir skattar sveitarfélaga
innheimtir eftir á, þannig að verðbólga
hafði mikil áhrif á raunvirði þeirra.
Álagningarprósenta lækkaði ekki til
jafns við hjöðnun verðbólgu á þessum
tíma. 1 upphafi 1988 var farið að stað-
greiða útsvar og prósentan lækkaði eins
og eðlilegt var. Utsvar var nú greitl af
öllum skattskyldum tekjum, en áður var
hluti launateknaundanþeginn. Viðþetta
'jukust tekjur sveitarfélaga enn meira en
árin á undan, þrátt fyrir að lands-
framleiðsla drægist saman. Alls jukust
rauntekjur sveitarfélaga um 35% frá
1985 til 1988. Framkvæmdir sveitar-
félaga voru miklar og útgjöldin héldu
áfram að aukast eftir að tekjur höfðu náð
hámarki. Því varð mikill rekstrarhalli
1989. Sveitarstjórnarkosningar voru í
maí 1990 og mikilvægt að geta státað af
miklumframkvæmdumþá. 1 fréttablaði
Vinnuveitenda, Afvettvangi, í desember
1990, segir Olafur Hjálmarsson að
útgjalda- og tekjuþensla sveitarfélaga
sé ógnvænleg. Hann segirmeðal annars:
„Þennan útgjaldaauka er ekki hægt að
skýra með því, að verkefni sveitarfélaga
hafi aukist vegna ákvarðana löggjafans,
eða að verkefni hafi verið færð frá ríki til
sveitarfélaga.“ Sveitarstjórnarmenn
hafa á móti bent á að kostnaður vegna
umhverfismála jókst urn nálega 650
milljónir króna að raungildi 1986-1991.
Þar réðu bæði auknar kröfur alþingis og
almennings. Breyting úr söluskatti í
virðisaukaskatt 1990 kostaði sveitar-
félögin ríflega hálfan milljarð.
Árið 1992 voru ríflega 700 milljónir
króna lagðar á sveitarfélög til þess að
draga úrhalla ríkissjóðs. Á komandi ári
borga þau 500 milljónir í Atvinnuleysis-
tryggingasjóð, en fénu verður varið lil
atvinnubóta.
Sveitarfélög standa misvel
Fjárhagur margra meðalstórra
sveitarfélaga hefur verið bágborinn (sjá
grein eftir Kristófer Oliversson í 2. hefti
Fjármálatíðinda 1991). Ætlast er til að
þau veiti sömu þjónustu og hin stærri, en
kostnaður er meiri vegna smæðarinnar.
Lög um tekjustofna sveitarfélaga, sent
tóku gildi árið 1990, bæta að nokkru
leyti úr þessurn vanda. Þar er hlutverki
Jöfnunarsjóðs sveitarfélaga breytt,
þannigaðhann styðurbeturviðlekjulítil
sveitarfélög en áður. Jafnframt hækkaði
háinarksálagning aðstöðugjalds.
Sveitarfélög hafa nú um helming
rekstrartekna sinna af útsvari, en aðrir
helstu tekjustofnareru aðstöðugjald, sem
er um 15% tekna, og fasteignaskattar,
einnig um 15% tekna. Fjórða inesta
tekjulindin er Jöfnunarsjóður, en þaðan
koma um 7% rekstrartekna sveitarfélaga
árið 1992. Tekjur Jöfnunarsjóðs eru
ríkisframlag, landsútsvar og vextir.
Sjóðurinn styrkir sveitarfélög sem hafa
lágar tekjur eða eiga af öðrum ástæðum
erfitt með að halda uppi þjónustu, en
einnig veitir hann aðstoð vegna
sameiningar sveitarfélaga.
Hámarksútsvar er nú 7,5%, en
meðalálagning er 7,0% árið 1992.
Aðstöðugjald er nú að hámarki 1,3%
veltu í öllunt starfsgreinum, en algengt
er að það sé lægra á sjávarútveg og iðnað
vegna fyrri hámarka. Meðalálagning
1992 er 1,06%. Gjaldið fellur niður um
áramót, en ríkið bætir sveitarfélögum
skaðann á komandi ári. Sveitarfélögum
verðagreidd 80% af álagningu gjaldsins.
Þetta samsvarar innheimtuhlutfallinu í
stærstu sveitarfélögunum en sums staðar
hefur hlutfallið verið annað eins og
gengur. Stefnt erað þvíá komandi ári að
að finna tekjustofn, sem kænti í stað
aðstöðugjalds. Tekjur af aðstöðugjaldi
eru ntjög misjalnar (sjá löllu blaðsíðu 2)
þannig að afar líklegt er að tekjur
einstakra sveitarfélaga eigi eftir að
breytast talsvert. Húsnæðisverð erhærra
í Reykjavík en á landsby ggðinni og hafði
borgin því áður meiri tekjur af
fasteignagjaldi en önnur sveitarfélög.
Árið 1990 hækkaði gjaldslofn
fasteignagjalda á landsbyggðinni og varð
svipaðurog íReykjavík. Meðalálagning
á íbúðarhúsnæði árið 1992 er 0,41%
gjaldstofns, en 1,06% á atvinnuhúsnæði.
• Sveitaifélög
• Frjálslyndi