Vísbending - 21.12.1992, Blaðsíða 1

ISBENDING
rit um viðskipti og efnahagsmál
21.
desember
1992
50. tbl. 10. árg.
Slakur
fjárhagur
sveitarfélaga
Útgjöld sveitarfélaga eru um
fimmtungur útgjalda hins opinbera. Að
ýmsu leyti eru aðstæður ríkis og
sveitarfélaga ólíkar. Fjárfestingar hafa
undanfarin ár verið um 30% heildar-
útgjalda sveitarfélaga, en 5-10% hjá
ríkissjóði. Af þessum sökum eru meiri
sveiflur í rekstri sveitarfélaga en hjá
rfkinu. Útgjöld eru stundum mun meiri
en tekjur, á meðan verið er að ljúka
einhverjum framkvæmdum, en að þeim
loknum má draga mjög saman seglin, án
þessaðþaðkominiðuráþjónustu. Þetta
verklag er raunar mun skynsamlegra en
aðdragaframkvæmdirálanginn,þannig
að fé Hggi lengi í hálfkláruðum
mannvirkjum. Á hinn bóginn verða
sveitarfélögin að gæta sín á að ætla sér
ekki um of. Ef aðeins er hugsað fram að
næstu kosningum er hætt við að þau
kollsigli sig með framkvæmdum.
S veitarfélög hafa takmarkaða möguleika
lil þess að leggja á nýja skatta og hafa að
þvíleyti minna svigrúm en ríkið. Nokkur
þeirra hafa lent í slíkum erfiðleikum að
félagsmálaráðuneytið hefur svift þau
fjárforræði um tíma á meðan leyst hefur
verið úr vandanum.
Sveitarfélögerunú 197. Þauerumjög
misstóroghinsmæstueigaerfittmeðað
sinna þeim verkefnum sem þeim eru
falin. Nefnd ávegum félagsmálaráðherra
hefur viðrað hugmyndir um að fækka
þeim í 30-35 og fá þeim fleiri verkefni.
Sameiningin yrði varla sársaukalaus,
ekki síst ef miklu munar á fjárhag.
Nefndin leggur til að sveitarfélög á
ákveðnum svæðum verði sameinuð til
reynslu í fjögur ár og þeim falin aukin
verkefni á þeim tíma. Með þessu móti
yrði aflað reynslu sem nýttist þegar
breytingin næði til alls landsins.
Aukin umsvif
Áárunum 1985 til 1987 varuppgangur
í íslcnsku efnahagslífi og tekjur
sveitarfélagajukust afþeim sökum. Um
þettaleytivoruallirskattarsveitarfélaga
innheimtir eftir á, þannig að verðbólga
hafði mikil áhrif á raunvirði þeirra.
Rekstur sveitarfélaga 1980-1992
milljónir króna á verðlagi 1992
J5.i
JC.O00
25.
20.000
15.000
10.000
5.000
0
(5.000)
1982 19B4
¦*¦ Tekjur — Gjöld
Afkoma
Heimild: Þjóðhagsstofnun, 1992áætlun.
Alagningarprósenta lækkaði ekki til
jafns við hjöðnun verðbólgu á þessum
tíma. I upphafi 1988 var farið að stað-
greiða útsvar og prósentan Iækkaði eins
og eðlilegt var. Utsvar var nú greitt af
öllum skattskyldum tekjum, en áður var
hluli launatekna undanþeginn. Viðþetta
"jukust tekjur sveitarfélaga enn meira en
árin á undan, þrátt fyrir að lands-
framleiðsla drægist saman. Allsjukust
rauntekjur sveitarfélaga um 35% frá
1985 til 1988. Framkvæmdir sveitar-
félaga voru miklar og útgjöldin héldu
áfram að aukast eftir að tekjur höfðu náð
hámarki. Því varð mikill rekstrarhalli
1989. Sveitarstjórnarkosningar voru í
maí 1990 og mikilvægt að geta státað af
miklum framkvæmdum þá. I fréttablaði
Vinnuveitenda.A/veífvangí)ídesember
1990, segir Ólafur Hjálmarsson að
útgjalda- og tekjuþensla sveitarfélaga
séógnvænleg. Hannsegirmeðalannars:
„Þennan útgjaldaauka er ekki hægt að
skýiameð því, að verkefni sveitarfélaga
hafi aukisl vegna ákvarðana löggjafans,
eða að verkefni hafi verið færð frá ríki til
sveitarfélaga." Sveitarstjórnarmenn
hafa á móti bent á að kostnaður vegna
umhverfismála jókst um nálega 650
milljónir króna að raungildi 1986-1991.
Þar réðu bæði auknar kröfur alþingis og
almennings. Breyting úr söluskatti í
virðisaukaskatt 1990 kostaði sveitar-
félögin ríflega hálfan milljarð.
Arið 1992 voru ríflega 700 milljónir
króna lagðar á sveitarfélög til þess að
dragaúrhallarfkissjóðs. Akomandi ári
borga þau 500 milljónir í Atvinnuleysis-
tryggingasjóð, en fénu verður varið til
atvinnubóta.
Sveitarfélög standa misvel
Fjárhagur margra meðalstórra
sveitarfélaga hefur verið bágborinn (sjá
grein eftir Kristófer Oliversson í 2. hefti
Fjármálatíðinda 1991). Ætlast er til að
þau veiti sömu þjónustu og hin stærri, en
kostnaður er meiri vegna smæðarinnar.
Lög um tekjustofna sveitarfélaga, sem
tóku gildi árið 1990, bæta að nokkru
leyti úr þessum vanda. Þar er hlutverki
Jöfnunarsjóðs sveitarfélaga breytt,
þannigaðhannstyðurbeturviðlekjulítil
sveitarfélög en áður. Jafnframt hækkaði
hámarksálagning aðstöðugjalds.
Sveitarfélög hafa nú um helming
rekstrartekna sinna af útsvari, en aðrir
helstu tekjustofnareru aðstöðugjald, sem
er um 15% tekna, og fasteignaskattar,
einnig um 15% tekna. Fjórða mesta
tekjulindin er Jöfnunarsjóður, en þaðan
koma um 7% rekstrartekna sveitarfélaga
árið 1992. Tekjur Jöfnunarsjóðs eru
ríkisframlag, landsútsvar og vextir.
Sjóðurinn styrkir sveitarfélög sem hafa
lágar tekjur eða eiga af öðrum ástæðum
erfitt með að halda uppi þjónustu, en
einnig veitir hann aðstoð vegna
sameiningar sveitarfélaga.
Hámarksútsvar er nú 7,5%, en
meðalálagning er 7,0% árið 1992.
Aðslöðugjald er nú að hámarki 1,3%
veltu í öllum starfsgreinum, en algengt
er að það sé lægra á sjávarútveg og iðnað
vegna fyrri hámarka. Meðalálagning
1992 er 1,06%. Gjaldið fellur niður um
áramót, en rfkið bætir sveitarfélögum
skaðann á komandi ári. Sveitarfélögum
verðagreidd80%afálagningugjaldsins.
Þetta samsvarar innheimtuhlutfallinu í
stærstu sveitarfélögunum en sums staðar
hefur hlutfallið verið annað eins og
gengur. Stefnteraðþvíákomandi ári að
að finna tekjustofn, sem kæmi í stað
aðstöðugjalds. Tekjur af aðstöðugjaldi
eru mjög misjafnar (sjá töflu blaðsíðu 2)
þannig að afar líklegt er að tekjur
einstakra sveitarfélaga eigi eftir að
breytasttalsvert. Húsnæðisverðerhærra
í Reykjav ík en á landsbyggðinni og hafði
borgin því áður meiri tekjur af
fasteignagjaldi en önnur sveitarfélög.
Árið 1990 hækkaði gjaldstofn
fasteignagjalda á landsbyggðinni og varð
svipaðurog íReykjavík. Meðalálagning
á fbúðarhúsnæði árið 1992 er 0,41%
gjaldstofns,en l,06%áatvinnuhúsnæði.
Sveitarfélög
Frjálslyndi