Vísbending - 17.02.1994, Qupperneq 1

V
Viku
ISBENDING
rit um viðskipti og efnahagsmál
17.
febrúar
1994
7. tbl. 12. árg.
Hvernig er
staðið að
nýsköpun á
íslandi?
Ein frumforsenda þess að þjóðir
haldi uppi hagvexti og velferð er
sú, að sífellt sé leitað leiða til sköpunar
nýrra tækifæra og betri nýtingar auðlinda.
Efnislegar auðlindir eru takmarkaðar en
mannauðurinn skapar hins vegar sífellt
aukin sóknarfæri. Grundvöllur þeirrar
hagsældar sem hinn vestræni heimurbýr
nú við er fyrst og frernst afrakstur ný-
sköpunarstarfs einstaklinga sem sáu sér
hag í því að brjótast fram með nýjungar
og nýta sér kosti markaðshagkerfisins
tiljjess að koma þeim á framfæri.
Islendingar hafa átt því láni að fagna
að eiga gjöfular auðlindir, fallvötnin og
fiskimiðin, sem lengi vel dugðu einar og
sér lil að skapa og viðhalda efnahagslegri
velferð hjá þjóðinni. Á síðustu árurn
hefur þó orðið æ ljósara að sjávarauð-
lindirnar einar og sér geta ekki staðið
undir stöðugri hagvaxtaraukningu um-
fram fólksfjölgun. 1 þessurn skilningi má
segja að þjóðin standi nú á tímamótum.
Litlu varið tilrannsóknar-
ogþróunarstaifs
Á því leikur enginn vafi
að stærsta verkefnið fram-
undan í íslensku efnahags-
lífi er að skapa arðbær út-
flutningstækifæri og mögu-
leika á betri nýtingu náttúru-
auðlindanna. Til þess að
svo megi verða þarf að
koma til öflugt nýsköpunar-
starf í atvinnuiífinu með
þátttöku allra aðila.
Fram til þessa hefur of
lítil áhersla verið lögð á
rannsóknar- og þróunar-
starf hér á landi og eru Is-
lendingar eftirbátar flestra
annarra ríkja Efnahags- og
framfarastofnunarinnar
hvaðþetta varðar. Einungis
Portúgalar og Grikkir verja
verulega minna hlutfalli af landsfram-
leiðslunni til þessa starfs en við ef miðað
er við „lítir lönd innan OECD, en meðal
þeirra cru öll Norðurlöndin að Svíþjóð
undanskilinni.
Á árinu 1990 vörðu íslendingar um
3,4 milljörðum króna, eðaríflega 1% af
þjóðartekjum, til rannsóknar- og þróunar-
starfa. Af þeirri upphæð lögðu opinberir
aðilar l'ram um 80% en fyrirtæki einungis
20%. HinarNorðurlandaþjóðirnarvörðu
á sama ári 2-3*/2% af þjóðartekjunum til
þessa starfs og þar fjármagna fyrirtækin
55-60% þess.
Hugsanlega liggja tvær skýringar hér
einkum að baki. Annars vegar hafa
gjöfular fiskauðlindir hér á landi, sem
staðið hafa að mestu undir hagvexti,
valdið því að ekki hefur verið lögð
nægjanleg áhersla á að verja með mark-
vissum hætti fjármunum til nýsköpunar-
starfs. Á hinn bóginn eru íslensk fyrir-
tæki mjög lítil í alþjóðlegum samanburði
vegna smæðar hagkerfisins og geta þeirra
til að takast á við fjárfrek nýsköpunar-
verkefni sömuleiðis. Þetta er ekki síst
vegna þess hve stutt er síðan hlutabréfa-
markaður myndaðist hér á landi og þess
að erlent áhættufjármagn hefur ekki átt
greiða leið inn í landið.
Hvað felst í nýsköpun?
í nýsköpun felast í raun allar nýjungar
í vöruþróun, framleiðsluaðferðum og
markaðssetningu sem markaðurinn skynj-
ar og viðurkennir með viðskiptum sínum.
Hugtakið tekur þannig til fleiri þátta en
einungis grunnrannsókna sem leiða af
sér nýjungar.
Innanfyrirtækjaíhinufrjálsamarkaðs-
hagkerfi er í raun stöðugt unnið að ný-
sköpun. Aðöðrumkosti myndu þau ekki
lifa af samkeppni. Hugbúnaðarfyrirtæki
sem svarar kröfum markaðarins urn
ákveðna gerð hugbúnaðar hefur þar með
unnið nýsköpunarstarf. Sarna á við um
sjávarútvegsfyrirtæki sem þróar hag-
kvæmari aðferðir í veiðurn og vinnslu.
Norræn athugun á
mikilvægi nýsköpunar
Á árinu 1991 voru birtar niðurstöður
norrænnar könnunar á því hvernig ný-
sköpun erháttað innan fyrirtækja. Island
sá sér ekki fært að taka þátt í henni vegna
mannaflaskorts en Rannsóknarráð ríkis-
ins gerði síðar sambærilega athugun hér
á landi. 1 töllunni eru niðurstöðurnar
birtar.
Kannanirnar staðfesta ntikilvægi
nýsköpunar í rekstri fyrirtækja á Norður-
löndunum. Við samanburð áNorðurlanda-
þjóðunum kemur í ljós að Islendingar
skera sig að nokkru leyti úr. Fyrirtæki
hér á landi virðast leggja litla áherslu á
samvinnu við háskóla og rannsóknar-
stofnanir og telja meginuppsprettu ný-
sköpunarhugmynda vera hjá stjórnend-
um fyrirtækja fremur en hjá rannsóknar-
ogþróunardeildum innan þeirra. Þátelja
íslensk fyrirtæki að skortur á áhættufé
standi fremur í vegi fyrir nýsköpunar-
starfi en áhættan sjálf.
Stuðningsaðgerðir stjórn-
valda
Víðast hvar í samkeppnislöndunum er
stuðningur við nýsköpun hluti af atvinnu-
stefnu stjórnvalda. I fyrsta lagi hafa
stjórnvöld veitt áhættufé eða beinum
styrkjum til fyrirtækja og atvinnugreina,
annaðhvortíformi peningaeðaívilnana.
I annan stað hefur verið beitt almennum
aðgerðum sem fela t.a.m. í sér rann-
sóknar- og þróunarstarf ýmiskonar á
vegum hins opinbera, kynningarstarf,
mótun atvinnustefnu og sköpun góðra,
almennra samkeppnisskilyrða (t.d. með
því að viðhalda stöðugleika í gengi og
verðlagi).
Margar þjóðir hafa tekið stefnu sína í
• Nýsköpun
• Islenskt, já takk?
• Gengisþróunin
-----------------------------------------------
Uppspretta hugmynda að nýsköpun og hindranir
Tölur í % fsl. Sví. Nor. Dan. Fin.
Uppsprctta:
Yfirstjóm 81 60 51 62 61
Rannsóknir innanli. 53 70 62 55 69
Markaðsstarf 48 61 54 41 70
Viðskiptavinir 46 26 57 54 88
Önnur fyrirtæki 11 41 20 25 35
Háskólar 2 24 19 13 24
Ranns. og þróunarstofn. 5 26 14 12
Hindranir: Áhætta 17 48 52 59 51
Skortur á áhættufé 43 22 38 36 35
Skortur á hæfu starfsf. 21 27 32 35 46
Skortur á mark.upplýs. 58 27 38 36
Löggjöf 11 22 9 9 23
Heimild: Nýsköpunarnel'nd.