Vísbending - 01.02.1996, Blaðsíða 2

ISBENDING
námi loknu vegna þess að þeir sjá hér fá
tækifæri til þess að nýta menntun sína.
Fólksflutningar innanlands
Um fátt eru menn meira sammála á
landsbyggðinni en að Reykjavíkurvaldið
sölsi allt undir sig og að ísland sé óðum
að verða borgríki. Það er því athy glisvert
að hlutfall Reykvíkinga af landsmönnum
er það sama í árslok 1995 og það var árið
1950. Þetta endurspeglar þó ekki sigur
byggðastefnunnar heldur einungis að það
eru nágrannabyggðir Reykjavíkur sem
hafa þotið upp meðan höfuðborgin hefur
ekki vaxið nema í réttu hlutfalli við
heildarfólksfjöldann. Að Suðurnesjum
slepptum láta öll önnur landss væði undan
höfuðborgarsvæðinu. Á Vestfjörðum,
Vesturlandi, Norðurlandi vestraog Aust-
fjörðum er fólki beinlínis að fækka, en á
Suðurlandi og Norðurlandi ey stra stendur
fjöldinn sem næst í stað. I meðfylgjandi
Mæla vísitölur
rétt?
Dr. Pétur H. Blöndal
Einföld, óvísindaleg athugun
leiðir í ljós að lífskjörin hafa
batnað mikið á síðustu 40 til 50
árum. Styttri vinnutími, lengra nám, stór-
auknar utanlandsferðir, stærra húsnæði,
almennari bíla-, sjón varps-, myndbanda-
og tölvueign er staðreynd. I þessari
óvísindalegu athugun er ekki reiknað
með betri lífskjörum vegna tækni-
nýjunga; betri bílum, fullkomnari
heimilistækjum o.s.frv. Þegar litið er til
þróunar launa- og framfærslu vísitölu yfir
sama tíma kemur í ljós að launin hafa
ekki hækkað jafn mikið umfram
framfærsluvísitöluna og óvísindalega at-
hugunin gefur til kynna. Hluti af
skýringunni kann að vera fólginn í
almennari þátttöku kvenna í atvinnulífinu
og meiri skuldsetningu heimilanna. En
fleira kemur til. Hér á eftir ætla ég að
sýna hvemig framfærsluvísitalan gæti
mælt meiri hækkun en sem nemur raun-
verulegri hækkun framfærslunnar
sjálfrar.
Skýringarinnar er að leita í flótta
neytenda frá vöruin, sem hækka í verði,
til vara, sem lækkað hafa í verði. Þegar
fiskur hækkar í verði og pasta lækkar, fer
neytandinn í auknum mæli að borða pasta
í stað fisks. Verð vörukörfunnar, sem
lögðertil grundvallar vísitölunni, hækkar
vegna verðhækkunar fisksins þrátt fyrir
að neytandinn lifi ódýrar.
Vísitölum er ætlað að mæla verðþróun
vissra útgjaldaþátta hjá einstaklingum
töflu er spá Vísbendingar um mann-
fjöldaþróun næstu 10 og 25 árin. Sam-
kvæmt henni verða íbúar á höfuðborgar-
svæðinu orðnir 2/3 hlutar landsmanna
árið 2020, en eru nú rúmlega 59%. Suður-
nes halda sínum hlut samkvæmt spánni,
en í raun er ástæða til þess að ætla að
menn líti æ meiraáþau semhlutaReykja-
víkursvæðisins þannig að flutningar þar
innbyrðis verði ekki til þess að raska at-
vinnuháttum. Allir aðrir hlutar landsins
minnka hlutfallslega.
Norðurland eystra með Akureyri sem
kjarna hefur átt mesta möguleika á að
myndajafnvægi við höfuðborgarsvæðið.
Annars staðar búa svo fáir að atvinnu- og
menningarlíf hefur orðið fábreytt. En
samkvæmt spánni fjölgar íbúum á
svæðinu lítið og verða árið 2020 einungis
8,4% af landsmönnum eða litlu hærra
hlutfall en bjó á Vestfjörðum árið 1950.
Vestfirðingar verða hins vegar aðeins um
2,0% landsmanna og eflaust er það
mörgum umhugsunarefni að á þessu
eða fyrirtækj um. Hver vísitala byggir ætíð
á vörukörfu, sem inniheldur þær vörur,
sem valda útgjöldunum. Þessi vörukarfa
er yfirleitt fundin með neyslukönnun og
hún breytist (hægt) með tímanum. Vísi-
talan er sett á 100 á ákveðnum tíma og
hækkar svo hlutfallslega eins og verð
vörukörfunnar. Öðru hverju er svo gerð
ný neyslukönnun og búin til ný vörukarfa.
Dæmi: Framfærsluvísitölunni erætlað
að mæla þróun útgjalda meðalfjölskyldu
vegna framfærslu hennar. Vörukarfan er
búin til eftir neyslukönnun margra 4-
manna fjölskyldna, hjóna með tvö börn.
Þessi fjölskyldugerð er álitin dæmigerð
fyrir meðalfjölskylduna. Þessar fjöl-
skyldur voru látnar halda nákvæmt bók-
hald yfir útgjöld sín í marga mánuði.
Byggingavísitölunni er á sama hátt
ætlað að mæla þróun útgjalda vegna með-
alíbúðar.
Framfærslu vísitala katta
(ímynduð)!
ímyndum okkur einfalda framfærslu
heimiliskatta. Þeir éta bara fisk og kjöt,
samanlagt 5 kg á mánuði að meðaltali.
Þegar neysla er könnuð í upphafi kemur
í Ijós að kettirnir borða að meðaltali 4 kg
af fiski og 1 kg af kjöti. Verðið á físki er
10 kr./kg og verðið á kjötinu 50 kr./kg.
Framfærslukostnaðurinn var því í upp-
hafi 90 kr./mán. Framfærsl u vísitala katta
(fyrsta) er þá sett 100.
Nú gerist það að verð á fiski hækkar
verulega eða upp í 100 kr./kg en verð á
kjöti helstóbreytl, 50kr./kg. Vörukarfan,
4 kg af fiski og 1 kg af kjöti, hækkar úr
90 kr./mán. í 450 kr./mán. eða fimmfalt.
Framfærslu vísitala katta (fyrsta) hækkar
hlutfallslega jafn mikið eða úr 100 í 500.
landsvæði, sem auðgað hefur íslands-
söguna með svo mörgum minnisverðum
persónum, verða ekki eftir fleiri en svo
að þeir kæmust fyrir í nokkrum Breið-
holtsblokkum.
Hljóðlátbreyting
Allar þessar breytingar eru slíkar að á
einum mannsaldri, eftir stríð og kreppu,
verða hljóð umskipti sem gerbreyta bú-
setu í landinu. Það er athyglisvert að á
byggðastefnuáratugnum, milli 1970 og
1980, náðu stjómvöld að halda sama hlut-
falli í byggðum landsins, en það var ekki
gert nema með mikilli tilfærslu peninga,
oft lánveitingum sem leika þessar byggðir
harðast núna. Ekki var hugað að því að
sá atvinnurekstur sem byggðist upp yrði
að vera arðbær. Það hefur hins vegar verið
að gerast sums staðar á landinu undan-
farin ár. Slíkt er einmitt besta tryggingin
fyrir því að staðir haldist áfram í byggð.
Eigendur kattanna hætta hins vegar að
mestu leyti að kaupa físk og kaupa frekar
kjöt, svo ney slan brey tisl í 1 kg af fiski og
4 kg af kjöti á mánuði að meðaltali. Raun-
veruleg framfærsla katta er 300 kr./mán.
eða töluvert lægri en verð vörukörfunnar
segir til um.
Nefnd um framfærslu katta ákveður
nú að láta fara i'ram neyslukönnun og í
framhaldi af því er búin til ný neyslu-
karfa: 1 kg af fiski og 4 kg af kjöti. Ný
framfærsluvísitala (önnur) katta er sett
100 með tengingu við eldri framfærslu-
vísitölu katta (fyrsta) sem var 500. Nýja
vörukarfan kostar eins og áður sagði kr.
300/mán.
Enn gerast þau ósköp að verð á kjöti
tekur kipp og hækkar úr 50 kr./kg upp í
500 kr./kg. (Niðurgreiðslum var hætt!)
Verð á fiski helst óbreytt 100 kr./kg.
Vörukarfan (nýja) hækkar því úr 300
kr./mán. í 2100 kr./mán. eða sjöfalt. Ný
framfærsluvísitala katta (önnur) hækkar
samsvarandi í 700.
Eigendur kattanna snúa sér aftur að
því að kaupa fisk að mestu leyti og kaupa
síður kjöt, svo neyslan breytist í 4 kg af
fiski og 1 kg af kjöti á mánuði að meðal-
tali eins og hún var upphaflega. Nú kostar
raunveruleg framfærsla katta 900 kr./
mán. eða miklu minna en verð vöru-
körfunnar segir til um.
Ný neyslukönnun leiðir sannleikann í
ljós og nefnd um framfærslu katta
ákveður að búa til nýja neyslukörfu: 4 kg
af fiski og 1 kg af kjöti. Ný framfærslu-
vísitala katta (þriðja) er sett 100 með
tengingu við eldri framfærsluvísitölu
katta (önnur) sem var 700. Nýja vöru-
karfan kostar eins og áður sagði kr. 2100/
mán.
Eftir allar þessar sveiflur í verðlagi á
lífsnauðsynjum katta kemur í ljós að
2