Vísbending - 06.05.1996, Qupperneq 2

V
ISBENDING
félagið miklu fé og nam tapið að meðal-
tali um 15% af tekjum. Þetta tap mátti að
miklu leyti rekja til offjárfestingar. Þar
með féll félagið, sem lengi vel hafði verið
arðbært, í þá gryfju að fara út í rekstur
sem það réði ekki við.
Við hverju er að búast á
næstunni?
Við sjáum að öll árin er afkoma fyrir-
tækj anna á hlutabréfamarkaði miklu betri
en greinarinnar í heild. Þetta bendir ein-
dregið til þess að enn megi mikið hag-
ræða í sjávarútvegi. Vitað er að nokkur
stór fyrirtæki á þessu sviði, sem enn eru
lokuð fyrir utanaðkomandi fjármagni,
hafa náð ágætum árangri í rekstri. Þetta
undirstrikar enn bilið á ntilli stærri og
hagkvæmari fyrirtækja og hinna minni.
A síðastliðnum árunt hafa fleiri sjávar-
útvegsfyrirtæki komið inn á hlutabréfa-
markað og má nefna Arnes, Hraðfrysti-
hús Eskifjarðar og Vinnslustöðina. Of
snemmt er að segja ti 1 um h vað áhrif þetta
hefur á þessi fy rirtæki þó þess sé að vænta
að þau verði jákvæð.
Af línuritunum má ráða að stór hluti
sjávarútvegsfyrirtækjahefur átt í miklum
erfiðleikum. Nærri lætur að afkoman hjá
fyrirtækj unum fimm á hlutabréfamarkaði
Arðsemi Hval-
fjarðarganga
Kristjón Kolbeins
Nú er hafinn undirbúningur að
greftri fyrstu neðansjávar-
ganga á íslandi. Þessi fram-
kvæmd hefir verið umdeild. T vennt þykir
orkatvímælis, annars vegaraðkostnaður
verði samkvæmt áætlun og hins vegar
að takist að koma í veg fyrir hugsanlegan
leka. í þessari grein verður fjallað urn
hin hagrænu rök sem eru fyrir þessari
framkvæmd og gengið út frá því að
kostnaður fari ekki fram út áætlun og
ekki þurfi að glíma við stórfelldan leka.
Samkvæmt skoðanakönnunum virðist
tiltrú almennings á öryggi væntanlegra
ganga vera takmörkuð. Helst er óttast að
sjór muni eiga greiðan aðgang að
göngunum. Sérfræðingar telja að sú
hætta sé ekki fyrir hendi en leki gæti
orðið vegna ferskvatns þar sem fersk-
vatnsæðar liggja ekki síður undir hafs-
botni en á landi.
Þegar göng undir Hvalfjörð verða
opnuðmunu vegalengdirtil Akranessað
sunnan sty ttast um 61 km og leiðir vestur
og norður um land styttast um 45 km.
sé að meðaltali um 5 prósentustigum betri
en hj á hinum. Ef þessi niðurstaða er færð
yfir á heildina þá þýddi hún fjórum til
fimm milljörðum króna betri afkomu fyrir
greinina í heild en verið hefur raunin. En
taprekstur svo margra fyrirtæka hlýtur
að þýða að fleiri munu verða gjaldþrota
og aðstæður skapast til frekari
hagræðingar í greininni.
Agætri loðnu vertíð er nýlokið og mörg
fyrirtæki telja arðbært að festa fé í að-
stöðu til frekari vinnslu á loðnu. Þetta er
eðlilegt útfrá sjónarhóli hvers og eins, en
hætt er við að með aukningu á vinnslu-
getu verði minna eftir fyrir hina. Niður-
staðan gæti orðið óviðunandi útkoma
fyrir marga. Lánastofnanir hafa víðtæka
reynslu af því að fjármagna offjárfestingu
og gerðu vel í því að krefjast mikils eigin-
fjárframlags að þessu sinni. Reyndareru
nokkurútgerðarfyrirtæki ámarkaði búin
að boða hlutafjáraukningu á árinu.
Aukinn þorskkvóti mun bæta stöðu
greinarinnar í heild, en ekki er ólíklegt
að stærstu fyrirtækjunum verði mest úr
hverju viðbótartonni. Þannig mun bilið
milli þeirra og hinna breikka áfram..
En þótt mörg fy rirtæki sjái að hentugra
geti'verið að fá inn nýtt hlutafé en að taka
lán, þá virðast þau samt hika við að taka
skrefið inn áhlutabréfamarkað. Forráða-
menn þeirra virðast telja að því fylgi
hætta.
Þegar litið er til þeirra sem munu njóta
góðs af þessum framkvæmdum hefir fyrst
og fremst verið horft á nú verandi vegfar-
endur. Hreinn ábati þeirra er rnetinn sem
sá sparnaður sem verður vegna minni
eldsneytiseyðslu og lækkun á öðrum
rekstrarkostnaði, að meðtöldu viðhaldi,
viðgerðum, afskriftum ökutækis,
kostnaði vegna slysa og síðast en ekki
síst tíma ökumanns og farþega. Til frá-
dráttar þessum sparnaði kemur veggjald
sem vegfarendur þurfa að inna af hendi
næstu árin uns framkvæmdin hefir verið
greidd upp og fjárfestar hafa fengið arð
af fjárfestingu sinni. Búist er við að þessi
tími verði 25 ár miðað við eðlilegar að-
stæður. Á 17 árum er reiknað með að
eigendur verði búnir að fá greiddan 14%
arð af framlagi sínu en álitið er að á 30
árum skili göngin um 15% arðsemi þegar
tekjur og gjöld eru metin án opinberra
gjalda eins og venja er við vegafram-
kvæmdir. Göngin eru því einhver arð-
bærasta framkvæmd sem völ er á um
þessar mundir svo framarlega að verk-
fræðilegar forsendur um kostnað og leka
standist. Reiknað er með að veggjald
muni nema svipaðri upphæð og sá elds-
neytiskostnaður sem sparast. Nú er ljóst
að spamaður vegfarenda er mismikill eftir
því hvort ferð er heitið til Akraness eða
vestur og norður um land en veggjald
hlýtur að vera óháð áfangastað. Því munu
Er nýtt fjármagn
hættulegt?
Það er athy glisvert hve tortry ggin sum
fyrirtæki eru á það að fá inn nýja hluta-
hafa. Margir virðast telja að starfseminni
sé jafnvel betur borgið í formi bæjarút-
gerðar en að hlutabréf gangi kaupum og
sölum áfrjálsum markaði. Þetta ájafnvel
við um sterkt og gróið fyrirtæki eins og
Útgerðarfélag Akureyringa.Miklu púðri
hefur verið eytt í að finna leiðir til þess að
halda fy rirtækinu í höndumad//a í heima-
byggð þegarbæjarfélagiðselurhlutsinn.
Akureyringar virðast óttast utanbæjar-
menn og peninga þeirra. Á því er enginn
vafi að það væri betra fyrir bæjarfélagið
ef utanaðkomandi fjármagn kæmi inn.
Hins vegar er óttann að rekja til þess að
sumir telja að utanaðkomandi aðilar muni
flytjakvótann úrbyggðarlaginujafnskjótt
og þeirhafi náð undirtökum í fyrirtækinu.
Þetta sjónarmið bendir ekki til mikillar
tiltrúar á fyrirtækinu og hagkvæmni í
rekstri þess. Það undirstrikar hins vegar
enn frekar en áður að fyrirtæki tryggja
stöðugleika sinn og byggðarinnar fyrst
og fremst með því að stefna að hámarks-
hagnaði. Sérhagsmunamál byggðarlags
veikja fyrirtækin þegar til lengdar lætur
og þar með byggðarlögin sjálf.
þeir sem spara sér 61 km akstur m hagnast
meira en þeir sem spara sér aðeins 46
km.
Viðmatárekstrarkostnaði bifreiðaþarf
að taka tillit til ákveðinna staðhátta
annarra en ökuhraða. Þessir þættir eru
yfirborð vegar, beygjur og mishæðir.
Verulegur munur er á rekstrarkostnaði
bifreiða eftir því hvort ekið er á beinum,
láréttum vegi með bundnu, varanlegu
slitlagi eða mishæðóttum og bugðóttum
malarvegi.
Nú er flestum ljóst að eftirspurnarfallið
hallar niður til hægri sem táknar að búast
má við aukinni vörusölu með lækkandi
verði. Annars væri enginn ávinningur
fyrirframleiðendurog seljenduraðlækka
vöruverð með rýmingar- eða útsölum því
verðlækkun hefði þá einvörðungu í för
með sér minnkandi sölu í krónum að
óbreyttu seldu magni. Verðlækkun eykur
því að öllu jöfnu neyslu núverandi kaup-
enda þar sem þeir hafa efni á að veita sér
meira af viðkomandi vöru, og hún er tekin
fram yfir þær vörur sem ekki hafa lækkað
í verði. Tekjuáhrifin eru einnig augljós
þar eðfólk ámeira eftiraf launum sínum
eftir að það hefur keypt venjulegan
skammt af ákveðinni vöru. Nýir neyt-
endurkoma inn á markaðinn, þeir kaupa
nú vöru sem þeir hafa ekki keypt fyrr á
sömu forsendum og aðrir neytendur.
Þegarferð á rnilli tveggja staða verður
2