Vísbending - 03.09.1999, Blaðsíða 4

ISBENDING
(Framhald af síðu 3)
starfaði kaupþing Landsbanka íslands
en fyrirkomulag þess var að mestu sniðið
eftir verðbréfaþinginu í Kaupmanna-
höfn. Á viðreisnarárunum varð nokkur
umræða um að æskilegt væri fyrir
efnahagslífið að koma á fót almennings-
hlutafélögum og eftinnarkaðsvið-
skiptum með verðbréf. Seðlabanki
Islands fékk lagaheimild árið 1961 til að
stofna kaupþing. Á sjöunda áratugnum
voru stofnuð nokkur íslensk hlutafélög
með mörgum hluthöfum og dreifðri
eignaraðild. Verðbréfamarkaður Fjár-
festingarfélags Islands hf. var
stofnaður árið 1978, m.a. til að koma á
viðskiptum með verðbréf. Hann ýtti
undir þróun sýnilegs eftirmarkaðar með
skuldabréf en árangurinn varð lítill með
hlutabréf.
Af hverju ekki fyrr?
Aþeim tímamótum sem urðu í þróun
hlutafjármarkaðarins í lok síðasta
árs má velta þvi fyrir sér hvað tafði
myndun slíks markaðar hér á landi.
Réttar aðstæður voru að ýmsu leyti til
staðar mun fyrr og hér að framan voru
taldir upp nokkrir viðburðir í sögunni
sem flokkast geta sem tilburðir til þess
að koma á fót sýnilegum markaði með
hlutabréf. Skýringamar liggja víða og
em sambland af stj ómmála-, menningar-
og efnahagslegum þáttum. Nefna má
smæð hagkerfisins og hina stuttu
atvinnusögu Islendinga, hefðir í
atvinnurekstri og stefnu stjómvalda,
vaxtastig og ófullkominn fjármagns-
markað, og loks skattkerfið. Hér verður
sjónum einkum beint að ffamboðshlið
markaðarins. Við myndun markaðar er
oft óvist hvort framboðs- eða
eftirspumarþættir eru mikilvægari og má
líkja þeim við hænuna og eggið. Þó má
fullyrða að framboð hlutabréfa á frum-
og eftirmarkaði verður ekki verulegt fyrr
en nokkur fjöldi stórra fyrirtækja sér sér
hag í því að gefa út nýtt hlutafé og skrá
á verðbréfaþingi og fyrirtæki eru
nægilega vel rekin til að almenningur og
fagfjárfestar vilji eignastbréfþeirra. Hér
má telja upp nokkur atriði sem stóðu í
vegi fyrir fr amboði hlutabréfa hér á landi:
• I litlu hagkerfi eins ogþví íslenska,
þar sem atvinnulíf hefur þróast í
skamman tíma, eru stofnuð færri og
smærri fyrirtæki en í stærri hagkerfúm
þar sem atvinnuþróun hefur varað
lengur.
• Stærstur hluti þeirra fyrirtækja sem
stofnaður er á Islandi er fjölskyldu- eða
vinafyrirtæki með fáa hluthafa og lítið
stofhfe. í þeim tilvikum þegar fj ölsky ldu-
fyrirtæki verða almenningshlutafélög
hefur það langan aðdraganda sem oft
nær yfir eina eða fleiri kynslóðir. Fram
að níunda áratugnum voru hömlur á
framsali hluta í samþykktum flestra
stórra hlutafélaga og eignarréttur
hluthafa því f raun takmarkaður. Þessum
fyrirtækjum má líkj a við lokaða kassa og
hvorki árangur né eigendur þeirra voru
í kastljósi almennrar umræðu.
• Sú atvinnustefna sem hefur verið
rekin af stjórnvöldum mestan hluta
þessarar aldar hefúr ekki stutt myndun
opinna hlutafélaga. íslenskt efnahags-
umhverfi hefúr að mörgu leyti ekki verið
hliðhollt fyrirtækj arekstri, sem leitt hefúr
m.a. til lítillararðsemi fyrirtækjaogminni
nýsköpunar en ella.
• „Andrúmsloftið“ var óvinveitt
stórum fyrirtækjum í íslenskri einkaeign.
Flest stór fyrirtæki sem stofhuð voru á
Islandi á fyrstu 70-80 árum aldarinnar
voru í eigu ríkis, sveitarfélaga eða
erlendra aðila eða voru samvinnu- eða
samlagsfélög.
• Raunvextir voru lágir, skattkerfið
hyglaði skuldurum en var óhagstætt
hluthöfúm og hiutaijárútgáfú. Auk þess
var lánsfé stýrt til einstakra fyrirtækja
og atvinnugreina. Á tímabilinu 1960-
1985 voru raunvextir á óverðtryggðum
skuldabréfalánum banka neikvæðir að
meðaltali um 6% og aðeins jákvæðir í
sex ár þar af.
• Dráttur varð á stofnun verðbréfa-
þings.1
• Einkavæðingu skorti og hömlur
voru á fjárfestingu erlendra aðila í
íslensku atvinnulífi.
Núhefúrmikilbreytingorðið áöllum
þeim aðstæðum sem hér hafa verið
nefndar sem helstu dragbítarnir á
myndun hlutatjármarkaðar. Á tiltölulega
skömmum tíma hefur myndast hér
sýnilegur frum- og eftirmarkaður með
hlutabréf, enda er hlutafjármarkaður
víðast mikilvægur hluti þróaðs
fjáiTnagnsmarkaðar.
1 Eftirmarkaöur meö hlutabréf á þó aö geta myndast þrátt fyrir
aö verðbréfaþing vanti og þrátt fyrir mikla verðbólgu og lága
vexti. Fyrirtæki eiga aö geta myndaö hagnað við þessar aöstæöur
og hagnaður ásamt upplausnarvirði fyrirtækis er það sem
viðskipti verða með á hlutafjármarkaði.
Grein þessi er byggð á lokaritgerð höfundar
við viðskipta- og hagfrœðideild H.í í júní
1999.
Aðrir sálmar
Það getur haft veruleg áhrif á
afkomutölur fyrirtækja hvernig
verðbréf eru skráð í ársreikningum.
Hlutabréf tryggingafélaganna eru metin
eftir framreiknuðu kaupverði en ekki
markaðsvirði þeirra. Þetta þýðir t.d. f
tilviki Sjóvá-Almennra að eigið fé
fyrirtækisins væri 4,6 milljarðar króna
(reiknað með yfirverði á hlutabréfum,
útjöfnunarskuld og áætluðum sköttum)
í stað 2,3 milljarða sem það er skv.
ársreikningi. Hagnaðurinn yrði 1.260
milljónirístaðþess að vera460milljónir.
Frankenstein í matinn
Heilbrigðisyfirvöld keppast við að
segja frá hættunni við áfengis-,
tóbaks-, fitu-, kólesterol-, sykur-, koffín-
og lyfjaofneyslu. Flest em þessi sömu
efni hættulítil í litlum skömmtum og oft
nauðsynleg í einhverjum mæli. En hið
margumtalaða upplýsingasamfélag er
ekki upplýstara en svo að einfalt er að
mgla fólk í ríminu. Ein af ástæðunum
fýrir velmegun víða um heim er
rannsóknir og þekking á erfðafræði
plantna og dýra. Með kynbótum hafa
menn náð mun betri uppskem og stærri
og betri dýrum til manneldis en áður.
Framleiðsla hefúr aukist og kostnaður
minnkað. Á sama tíma hefur áburður
orðið mun betri en áður og það hefúr
haft sömu áhrif til aukinnar og ódýrari
framleiðslu. Nú hefur enn ein nýjungin
komið fram, þ.e. nú geta menn breytt
genauppbyggingu plantna og dýra og
náð þannig fram ýmsum æskilegum
eiginleikum. Þetta hafa slúðurblöðin í
Bretlandi uppgötvað og umræðan um
Frankensteinkjöt og breytingar á
sköpunarverkinu heldur blaðasölu uppi
í gúrkutíð. Engar rannsóknir benda til
þess að einstakar genabreytingar hafi
reynst neytendum hættulegar. En það
skiptir ekki máli þegar selja þarf blöð.
Vandinn er sá að með upphlaupi sínu
koma blöðin í veg fyrir að neytendur
geti notið vísindauppgötvana til þess
að bæta hag sinn og jafnvel heilsu.
Danir hafa sérstöðu meðal þjóða á
Vesturlöndum að því leyti að meðalævi
þeirra styttist meðan hún lengist hjá
flestum öðrum þjóðum. Það kemur fáum
á óvart sem sjá hvílík ókjör af mat, bjór
og ekki síst tóbaki Danir innbyrða
daglega. Á öllum þessum sviðum eru
þeir í fremstu röð í Evrópu. Menn geta
sér þó hvergi snúið án þess að sjá
auglýsingar um lífrænt ræktað þetta eða
hitt. Sænskar rannsóknir benda til þess
aðþær séu ekki hollari en aðrar, en nafnið
hljómar vel ogDanir myndu með ánægju
sjúga að sér líffænt tóbak, þrjá pakka á
dag. Matvælaframleiðendur hafa upp-
götvað að lífrænt ræktaðar vörur má
selja um það bil 20% dýrari en aðrar. Þeir
munu ekki ætla að standa í sérstakri
kynningarherferð á áðurnefnduni
rannsóknum.
ÁRitstjórn: Eyþór Ivar Jónsson ritstjóri og'
ábyrgðarmaður, Benedikt Jóhannesson.
Útgefandi: Talnakönnun hf., Borgartúni 23,
105 Reykjavík.
Sími: 561-7575. Myndsendir: 561-8646.
Netfang:visbending@talnakonnun.is.
Málfarsráðgjöf: Málvísindastofnun Há-
skólans.
Prentun: Gutenberg. Upplag: 700 eintök.
Öll réttindi áskilin. © Ritið má ekki afrita án
leyfis útgefanda.
4