Vísbending - 16.03.2001, Blaðsíða 1

V V i k u ÍSBENDING ‘“1 rit ura viðskipti og efnahagsmál 19.árgangur
] <Creppustafur
Undanfarið hafa áhyggjur hag-
fræðinga dýpkað í sameiginlegri
niðursveiflu með bandaríska
hagkerfínu. Landsframleiðslan heldur
þó áfram að aukast þó að hagvöxturinn
hafi minnkað verulega frá því að hann
var í hæstu hæðum. Hins vegar fjölgar
vísbendingunum um að samdráttur, þ.e.
að landsframleiðsla dragist saman a.m.k.
tvo ársfjórðunga í röð, sé nær óum-
flýjanlegur. Spurningin er einungis
hvernig slíkt samdráttarskeið mun líta
út, hvort það verði stutt eða langt,
grunnt eða djúpt.
Stafsetning
að eru til nokkrar leiðir til þess að
lýsa samdráttarskeiðum. Ein þeirra
leiða er að lýsa þeim með bókstöfum
sem líkjast því hvemig sveiflan lítur út
þegar dregin er upp mynd af henni.
Stundum hefur verið gerður greinar-
munur á þremur slíkum niðursveiflum
sem er gjarnan lýst með þremur ólíkum
bókstöfúm, V—fýrir snarpa niðursveiflu
sem fljótlega jafhar sig, U - fyrir niður-
sveiflu sem þráast örlítið við en eftir
stutt tímabil lægðar rís efnahagskerfið
á ný og loks L - fyrir efnahagslægð sem
enginn sér fyrir endann á.
Þó að hagfræðingar hafí stundum
slegið fram þessum „kreppustöfum“ þá
er ekki til nein almenn skilgreining á því
hvað hver táknar í lengd, þ.e. fjölda
mánaða sem samdráttarskeiðið stendur,
og dýpt, þ.e. hversu mikið landsfram-
leiðslan dregst saman og hversu mikið
atvinnuleysið er. I meðfylgjandi töflu er
hins vegar reynt að stafsetja þau sam-
dráttarskeið sem hafa orðið í Banda-
ríkjunum á tuttugustu öldinni. V er hér
notað fyrir samdráttarskeið sem standa
skemur en eitt ár og þá er hástafur
notaður fyrir mjög djúpa lægð en lág-
stafur fyrir grunna lægð. U er hér notað
yfír samdráttarskeið sem stendur lengur
en ár en er þó hvorki eins langt eða djúpt
eins og þær þrjár kreppur sem standa
upp úr í sögu samdráttarskeiða Banda-
ríkjanna. Eins og áður er lágstafur notað-
ur fyrir tiltölulega grunna lægð. Að
lokum stendur L fyrir djúpa og langa
kreppu þar sem kreppan mikla frá 1929
til 1933 er hvað mest áberandi. Slíkar
kreppur hafa jafnan haft það í for með
sér að varla nokkur eygði von um að sjá
fyrir endann á þeim.
VeðaU
f könnun hefði verið gerð í byrjun
mars á meðal hagfræðinga og
fjármálasérfræðinga um það ástand sem
bandaríska hagkerfíð stendur frammi
fyrir er næsta víst að mikill meirihluti
þeirra hefði talið að þróun hagvaxtar
yrði V-laga. Nú snýst umræðan hins
vegar í auknum rnæli um að samdráttar-
skeið sé í vændum. Áfram aðhyllast þeir
þó V-kenninguna, að niðursveiflan sé
einungis tímabundin leiðrétting sem
muni vara mjög stutt, varla út árið. Og
ef samdráttur verði þá verði hann af v-
tegundinni.
Þessir aðilar hafa ofurtrú á að pen-
ingamálastjórnun sé komin það langt á
veg að auðveldlega megi laga bresti
markaðarins með viðeigandi aðgerðum.
Vaxtalækkanir seðlabanka eiga að vera
nægilegar til þess að fá efnahagshjólin
til að snúast á ný. Bandaríski seðlabank-
inn hefur þegar lækkað vexti um 1% í
janúar og flestir búast við 0,5-1,0%
lækkun nú í mars.
Þó að flestir voni að niðursveiflan
verði V-laga eru margir farnir að óttast
að það kunni að vera óskhyggja. U-
sveifla (eða u-sveifla) kann að vera í
spilunum þar sem bandaríska efnahags-
kerfíð hefur ekki enn tekið við sér sem
skyldi. Áfranihaldandi lækkanir á hluta-
bréfamörkuðum styðja þessa tilgátu,
slakinn í framleiðslugeiranum heldur
áfram, tölvu- og hugbúnaðargeirinn eru
að fara í gegnum erfítt tímabil, upp-
sögnum fjölgar stöðugt (þó er atvinnu-
leysi enn tiltölulega lítið, 4,2%), skulda-
staða iýrirtækja og einstaklinga er slæm
og síðast en ekki síst þá er taugaspennan
á markaðinum farin að breyta bjartsýni
fyrirtækja og einstaklinga í svartsýni.
Og þá er ijandinn laus.
L
áir vilja hugsa þá hugsun til enda að
niðursveiflan verði viðvarandi og
sannkallað kreppuástand myndist. I
Bandaríkjunumhafaeinungisþrjárslíkar
verið mældar frá byrjun tuttugustu
aldarinnar. Sú frægasta og illskeyttasta,
sem kölluð hefur verið kreppan mikla,
stóð í 43 mánuði frá 1929 til 1933, VLF
lækkaði um 32,6% og atvinnuleysi
mældist um 24,9%.
Óttinn við L-laga kreppur er óveru-
legur þar sem fáir vilja trúa að svo illa
geti farið. Engu að síður er rétt að minn-
ast þess að Japan
hefur verið í lang-
varandi niðursveiflu
allt frá byrjun tíunda
áratugarins, sem
virðist ætla að taka
djúpa dýfu um þess-
ar mundir.
Mánudagurinn
12. mars ýtti undir
þann ótta að ástand-
ið eigi enn eftir að
versna nokkuð áður
en það getur batnað.
Bæði Nasdaq og
Dow Jones hrundu
með miklum látum,
Nasdaq um 6,3% og
Dow Jones um 4,3%
(Framhald á sídit 4)
Efiuiluigslœgáir í Bandaríkjunum á 20. öldinni
merktar eftir lengd og dýpl
Tlmabil efnahagslægðar Fjöldi mán. VLF á timab. % Atvinnu- leysi % Tegund
jan 1920-júli 1921 18 óþ. 11,9 L
mal 1923-júlí 1924 14 -4,1 5,5 U
okt. 1926-nóv. 1927 13 -2,0 4,4 u
ág. 1929-mars 1933 43 -32,6 24,9 L
mai 1937 - júni 1938 13 -18,2 20,0 L
nóv. 1948-okt. 1949 11 -1,5 7,9 V
júll 1953 -maí 1954 10 -3,2 6,1 U
ág. 1957 - april 1958 8 -3,3 7,5 V
apríl 1960 - feb. 1961 10 -1,2 7,1 V
des. 1969 -nóv. 1970 11 -1,0 6,1 V
nóv. 1973-mars 1975 16 -4,9 9,0 u
jan. 1980-júlí 1980 6 -2,5 7,8 V
júlí 1981 - nóv. 1982 16 -2,6 10,8 u
júlí 1990-mars 1991 8 -1,2 6,9 V
Auknar áhyggjur eru af ^ Markaðsverðmæti ^ Þorvaldur Gylfason pró- j áttum sem styðja það að'
I því á meðaí hagfræðinga 1 íslands er óþekkt stærð en i fessor ijallar um gengi /| gengi krónunnar hefur
J. að kreppan verði lengri og jL* hugsanlega nokkuð minni íslensku krónunnar. Hann "X hvergi nærri náð botninum
dýpri en áður var haldið. en flesta dreymir. dregur fram rök úr ýmsurn þó hún hafí fallið mikið.