Vísbending - 05.04.2002, Síða 4

(Framhald af síðu 3)
hlutabréf henti þeim mjög vel. Ef þeir
taka húsbréf fram yfir hlutabréf, af um-
hyggju fyrir fbúðakaupendum, kemur
það niður á ávöxtun sjóðanna til langs
tíma. Þá eiga fijálsir sj óðir meira af erlend-
um verðbréfum en hinir. Þetta kann að
stafa af áhuga stjórnenda skyldusjóð-
anna á a) íbúðakaupum sjóðfélaga og
b) atvinnusköpun og hagvexti hér á
landi. Mikilvægt er að dreifa fjárfesting-
aráhættunni og þess vegna má reikna
með því að erlendar fjárfestingar séu
sjóðfélögum í hag. Ef fjárfest er erlendis
má bæta ávöxtunarvon án þess að auka
áhættuna. Aðeins tvennt mælir með því
að meira sé fjárfest hér á landi en nemur
hlut landsins í heimsframleiðslunni: 1)
gjaldeyrisáhætta í erlendum fjárfesting-
um og 2) sjóðsstjórar þekkja betur til
fjárfestingarkosta hér á landi en annars
staðar. Þegar krónan tók að falla árið
2000 kom fram sú skýring að kaup
lífeyrissjóðanna á erlendum verðbréfum
ættu þátt í fallinu. Síðan hafa þeir mjög
dregið úr þessum kaupum, þó að ljóst
virðist að sjóðfélagar hafi ótvíræðan
hag af þeim. Álit sjóðanna í þjóðfélaginu
virðist hér vega þyngra en velferð
sjóðfélaga á efri árum.
Ársreikningar fyrir árið 2001 eru ekki
allir komnir fram, svo að ekki er vitað
hvort frjálsir sjóðir hafa farið öðruvísi
að ráði sínu en skyldusjóðirnir, en ljóst
er þó að sumir frjálsu sjóðanna héldu
áfram að kaupa erlend verðbréf á liðnu
ári.
Ávöxtun frjálsra sjóða og hinna sem
eru með skylduaðild var nijög svipuð á
árunum 1996-2000, en skyldusjóðirnir
ávöxtuðust þó ívið betur. Hér að framan
hefur ýmislegt verið tínt til sem ætti að
stuðla að betri ávöxtun frjálsu sjóðanna
þegar fram í sækir. Líkast til er það þó
áratugi að koma fram.
Frelsi að leiðarljósi?
Lífeyrisiðgjöld ungs fólks eiga yfir-
leitt eftir að ávaxtast lengi í sjóðun-
um og eru þess vegna miklu meira virði
en greiðslur þeirra sem eru að komast á
lífeyrisaldur. Miðað við 3% raunávöxtun
og að lífeyrir sé fyrst tekinn við 67 ára
aldur má ætla að iðgjöld þeirra sem eru
25 ára séu unt það bil 2Vi sinnum meira
virði en jafnhá iðgjöld fólks um sextugt.
Umhyggja fyrir gömlum félögum, sem
ekki áttu þess kost að greiða í lífeyrissjóð
frá unga aldri, kann að hafa ráðið því að
inngreiðslur ungra og gamalla voru
metnar jafnmikils þegar sjóðunum var
komiðáfótí kringum 1970. Nú megaþau
rök sín minna en áður, eins og sést til
dæmis á því að af 45 lífeyrissjóðum sem
tóku á móti iðgjöldum í árslok 2000 buðu
12 aldurstengd réttindi. Vera kann þó
að vilji sé fyrir því að lífeyrisiðgjöldin
jafni kjör greiðenda að einhverju leyti.
Þá vaknar sú spurning hvort ekki sé
ISBENDING
eðlilegt að skipta iðgjöldunum í tvennt.
Annars vegar yrði skattur, sem stæði
undir lágmarkslífeyri (sem yrði ákveðin
krónutala). Hins vegaryrði launamönn-
um gert að kaupa sér Iífeyristryggingu
að eigin vali hjá sjóði, sem stæðist sett
skilyrði.
Þeir hafa nokkuð til síns máls sem
halda því fram að kostnaður við kynn-
ingu, bókhald og innheimtu myndi
aukast ef menn gætu valið um lífeyris-
sjóði. En í sjálfu sér má nota sömu rök
gegn valfrelsi um margt annað. Ymiss
kostnaður myndi sparast ef hér væri
aðeins einn banki, eitt tryggingafélag,
ein verslanakeðja. Á þessum sviðum
hefur frelsið þó orðið ofan á.
Margir telja að fyrirtækjarekstur hér
á landi hafi batnað eftir að hlutabréfa-
markaður varð til. Áður var oft talið nóg
að reksturinn væri „réttum megin við
strikið". Meginmarkmiðið virtist stund-
um vera mikil velta fremur en hagnaður.
En skyndilega áttu fyrirtæki í hörku-
samkeppni um fé. Nú skipti mestu að
halda niðri kostnaði og finna þau fjár-
festingarfæri sem mest gæfu af sér. Fyrir
vikið eru fyrirtækin betur rekin en áður.
Myndi eitthvað svipað gerast í rekstri
lífeyrissjóða ef þeir þyrftu að keppa um
fjárfesta?
„Verzlunarfrelsi kenndi mönnum
bezt að vanda vöru sína, eins á Islandi
og í öðrum löndum," sagði Jón Sigurðs-
son forscti,3 sem barðist fyrir frjálsri
verslun á öllum sviðum. Fljótt á litið
virðist ekki fara saman að aðhyllast
verslunarfrelsialmennt, enteljaþaðekki
eiga við um þjónustu lífeyrissjóða.
Urskurður EFTÁ-dómstólsins kann að
flýta þróuninni og verða til þess að fólki
gefist fyrr en ella kostur á að velja sér
lífeyrissjóð að eigin smekk.
1. Dómurinn er á heimasíðu Alþýðusam-
bandsins, www.asi.is, 22. mars 2002: ,,EFTA
dómstóUinn staðfestir skilning ASI".
2. Sjá heimasíðu Alþýðusambandsins, mars
2001.
3. Af blöðum Jóns forseta, Sverrir Jakobsson
ritstjóri, Almenna bókafélagið, Reykjavík
1994, bls. 200 (hér úr bók Þorvalds Gylfa-
sonar: Viðskiptin efla alla dáð, 1999, bls.
16).
Vísbendingin
Að undanlörnu hefur ímynd tveggja
mestu goðsagna í nútímastjórnun,
hvort sínum megin Atlantsála, beðið
hnekki. Percy Barnevik, fyrrum ABB-
maður, þótti taka sér óhóflegar eftir-
launagreiðsluruppá 13,8 milljarðakróna
en hann var neyddur til að skila helm-
ingnum til baka. Jack Welch, fyrrum GE-
maður, gleymdi eigin ráðurn og fór að
halda við ritstjóra Harvard Business
Review (sem er kona), sem mun líklega
leiða til eins dýrasta hjónaskilnaðar
sögunnar. Svo bregðast krosstré.
Hún amma mín það sagði
mér
Sagt er að sumir íslendingar hafi átt
erfitt með að fóta sig í stjórnmálum
eftir að sigur vannst í sjálfstæðisbar-
áttunni við Dani. Allt í einu hættu stjóm-
málin að snúast um það með hvaða hætti
haga ætti baráttunni og samningavið-
ræðunum. Stjórnmálaflokkarnir voru
orðnir tilgangslausir þegar settu marki
var náð. Satnherjar í sjálfstæðismálinu
áttu alls ekki samleið þegar stjórnmálin
fóru að snúast um eignarhald á atvinnu-
rekstri og frelsi einstaklingsins á móti
fyrirhyggju ríkisins. Gömlu hugmynd-
irnar hjálpuðu ekkert í nýjum veruleika.
Sumir náðu alls ekki að fóta sig á nýjum
átakavelli og nýir foringjar tóku við.
Allan þann tíma sem kommúnistar
réðu yfir Rússlandi börðust menn með
eða móti ríkisforsjá. Eftir fall múrsins
stóðu menn aftur með hendur í vösum
og vissu ekki um hvað ætti að slást.
Gömlu kommarnir reyndu að finna sér
ný mál, t.d. umhverfismál, sem ekki
myndu vekja upp endurminningar um
gjaldþrota hugmyndakerfi. En þeir sem
barist höfðu fyrir einstaklingsfrelsinu
lentu líka í vissum vanda því að þeir
höfðu enga að kljást við lengur. Það
verður tilbreytingarlaust að slást við
sandpoka lengi. Nú er í Vestur-Evrópu
runninn upp nýr veruleiki, þar sem þjóðir
verða að velja milli þess hvort þær vilja
skipa sér í heild eða standa einar. Mark-
miðið er að búa til efnahagsheild án
hindrana innan svæðisins. Af því leiðir
að margar almennar leikreglur þurfa að
vera eins. Islendingar hafa kynnst þessu
og njóta margra kosta Evrópusamb-
andsins án þess að taka þátt f pólitísku
samstarfi eða hafa áhrif á gang mála.
Mikilvægt er að um þetta mál skapist
vitræn umræða. En hún má ekki mótast
af falsrökum eða stýrast af ástandinu
eins og það var fyrir fimmtíu árum.
Greinilegt er að gjá hefur myndast milli
stjórnmálamanna og viðskiptalífsins.
Stjórnmál virðast vera að fjarlægjast
þann veruleika sem fyrirtækin starfa í.
Fjarri fer því að sjálfgefið sé að íslend-
ingar eigi að ganga í Evrópusambandið.
Það yrði þó mesta ógæfa þjóðarinnar ef
ákvörðunin byggðist á rökum sem ekki
eiga við í samtímanum. - bj
'v_____________________________________
íRitstjórn: Eyþór ívar Jónsson ritstjóri oc,
ábyrgðarmaður og Benedikt Jóhannesson.
Útgefandi: Heimur hf., Borgartúni 23, 105
Reykjavík.
Sími: 512-7575. Myndsendir: 561-8646.
Netfang: visbending@talnakonnun.is.
Málfarsráðgjöf: Málvísindastofnun Há-
skólans.
Prentun: Gutenberg. Upplag: 700 eintök.
Öll róttindi áskilin. © Ritið má ekki afrita án
leyfis útgefanda.
4