Vísbending - 01.11.2002, Side 2

V
ISBENDING
Þunglyndi neytenda
VæntingavístölurfBandaríkjunum
og á Islandi féllu mikið í október.
Væntingavísitala Gallups mæld-
ist 101 stig sem er 12 Vi stigi lægra en í
september þegar hún var 113,5 stig og
í sögulegu hámarki. Væntingavísitala
The Conference Board í Bandaríkjunum
mældist 79,4 stig og lækkaði um 14,3
stig og hefur ekki staðið lægra síðan í
nóvember árið 1993. Spurning er hvaða
þýðingu þessar lækkanir hafi.
Alvarlegtúlkun
Ekki eru allir á sama máli um það hvað
væntingavísitala segi um efnahags-
ástand. Það skiptir augljóslega máli
hvernig neytendur meta stöðu mála þar
sem líklegt er að þeir eyði meiru ef þeir
eru bjartsýnir en haldi fastar um budd-
una ef þeir eru svartsýnir. Nú hefur
væntingavísitalan í Bandaríkjunum
lækkað samfleytt í fjóra mánuði og er nú
komin niður fyrir það gildi sem hún fór
í eftir hryðjuverkin 11. september á
síðasta ári.1 Ef það er trú manna að vænt-
ingavísitalan lýsi ágætlega tilfinningum
neytenda og hafi bein áhrif á hegðun
þeirra þá hljóta þetta að teljast alvarleg
tíðindi. Á því leikur enginn vafi að
bandaríska hagkerfið hefur haldið haus
vegna þess að neytendur hafa haldið
áfram að eyða peningum. Ef þeir fara nú
að taka upp á því að spara í stað þess að
eyða er ekki ólíklegt að bandaríska
hagkerfið taki aðra dýfu með tilheyrandi
braki og brestum. Ef ekki verður upp-
sveifla í Bandaríkjunum er lítil von um
alþjóðlega uppsveiflu og spár fyrir árið
2003 standa því á brauðfótum. Þrátt fyrir
mikla lækkun væntingavísitölunnar hér
á landi þá dregur hún ekki upp eins
svarta mynd og í Bandaríkjunum, en hér
er talan um 100, sem þýðir að fólk er
hvorki svartsýnt né bjartsýnt. Það gæti
þó verið vísbending um að íslenskir
neytendur séu ekki á þeim buxunum að
auka eyðsluna.
Góður vegvísir?
að er hins vegar álitamál hvort hægt
sé að lesa allt þetta út úr væntinga-
vísitölum. Það er reyndar varla hægt að
bera saman væntingavísitölu Gallups
og væntingavísitölu The Conference
Board þar sem einungis fimm spumingar
liggja að baki Gallup-könnuninni en
bandaríska vísitalan byggist á mun
ítarlegri rannsóknum. Þessar tvær kann-
anir eiga það þó sammerkt að það skiptir
verulegu máli hvenær þær eru gerðar.
Þannig var bandaríska könnunin gerð
áður en bandaríski hlutabréfamark-
aðurinn þaut upp fyrir 8.000 stig og því
líklegt að lágt hlutabréfaverð hafi valdið
neytendum áhyggjum. Spámenn þykj-
ast því sjá að vísitalan gæti hækkað í
næstu mælingu. Að sama skapi var
íslenska könnunin gerð rétt eftir að
íslensk erfðagreining tilkynnti fjölda-
uppsagnir sem hefur líklega haft áhrif á
væntingar neytenda um atvinnuhorfur.
Þá er allsendis óvíst að lægri vænt-
ingavísitala komi fram í kauphegðun
neytenda. Vísitalan í Bandaríkjunum er
örlítið lægri nú en hún var eftir 11. sept-
ember 2001 en þá héldu ney tendur áfram
að eyða þvert á flestar spár. Væntinga-
vísitala Gallups stóð í 66,8 stigum í
október á síðasta ári og fór niður í 61,8
stig í nóvember, engu að síður héldu
íslenskir neytendur góð jól. Það er því
ekki borðleggjandi að væntingar neyt-
enda í þessum könnunum endurspegli
hegðun þeirra. En það er hegðunin sem
skiptir öllu máli fyrir hagkerfið; eins og
Vœntingavísitala í Bandaríkjunum
og á Islandi frá mars árið 2001
Heimildir: Gallup á íslandi og The Conference Board.
Bandaríska væntingavísitalan er byggð á viðamikilli könnun á 5.000
bandarískum heimilum. Gallup-vísitalan er byggð á 400 svörum við
fimm spurningum. Vísitölumar eru ekki sambærilegar hvað tölugildi
eða dýpt sveifina varðar þar sem undirliggjandi hugmyndafræði er
mismunandi. Þær lýsa þó báðar breytingum á væntingum neytenda.
ágætur sérfræðingur orðaði það: „Ef
neytandinn fyllir innkaupakörfuna til
hálfs skiptir litlu máli hvort hann segir
að hún sé hálffull eða hálftóm."
Væntingavísitala Bandaríkjanna
getur þó varla talist marklaus mæling
þar sem sýnt hefur verið fram á að hún
hefur oft og tíðum verið betri vísbending
um þróun efnahagsmála en hlutabréfa-
vísitölur. Þannig var væntingavísitalan
t.d. ágæt vísbending um tvöfalda dýfu
bandaríska hagkerfisins árið 1981 þegar
flestir héldu að niðursveiflan væri
yfirstaðin. Það er því varasamt að útiloka
væntingavísitöluna sem vegvísi hag-
sveiflunnar.
Þær tala sínu máli
æntingavísitalan er hins vegar ein-
ungis könnun og því ekki byggð á
þeim „hörðu“ staðreyndum sem hag-
fræðingar vilja helst nota. Þannig vilja
hagfræðingar frekar horfa til fjárstreym-
is hjá neytendum til að meta hvort þeir
séu líklegir til þess að auka eða draga úr
neyslu. Þannig hefur kaupmáttur neyt-
enda stöðugt verið að aukast, bæði hér
á landi og í Bandaríkjunum. Nýjustu
fréttir frá Kjararannsóknanefnd sýndu
að kaupmátturinn hér á landi hefur
aukist um 0,1% frá því á sama tíma í
fyrra. Laun B andaríkjamanna eftir skatta
hafa hækkað um 2,3% í lok september
frá sama tíma á síðasta ári. Bandarískir
neytendur hafa líka haldið áfram að eyða
vel á þriðja ársfjórðungi þessa árs,
fjárfest í fasteignum vegna hagstæðra
lána og í bílum þar sem lán til bílakaupa
hafa verið með 0% vöxtum. Þannig kemur
það ekkert sérstaklega á óvart að verg
landsframleiðsla á þriðja ársfjórðungi í
Bandaríkjunum hafi aukist um 3,1%.
Út frá tölum um fjárstreymi og kaup-
mátt er því ekki líklegt að neytendur fari
að draga eitthvað úr eyðslu. Sumir hag-
fræðingar hafa líka bent á að með batn-
andi lánakjörum hafi neytendur getað
endurskipulagt og létt nokkuð á lána-
byrðinni og losað um fjármagn. Á móti
kemur hins vegar að sparnaður neyt-
enda hefur verið hverfandi á undan-
förnum misserum og skuldastaðan hefur
versnað. Erfitt er að ímynda sér annað
en að á þessu eigi eftir að verða breyting
sem muni þá koma niður á neyslunni,
spurningin er bara hvenær. Neytendur
hafa verið að eyða um efni fram og það
geta þeir ekki gert endalaust. Samdráttur
í verslun í síðasta mánuði hjá stórkaup-
mönnum eins og Wal-Mart gefur vís-
bendingar um að neytendur gætu verið
farnir að hugsa sig um. Það er því ljóst
að staðreyndirnar tala sínu máli en úr
því er hægt að lesa á marga vegu.
Réttmætar áhy ggj ur ?
Spurningunni um hvort fjárfestar og
stjómendur fyrirtækja ættu að hafa
áhyggjur af lækkandi væntingavísi-
tölum er því eiginlega ósvarað. Þær hafa
vissulega gildi sem vísbendingar sem
nauðsynlegt er að túlka með hliðsjón af
öðrum mælikvörðum. Hitt er þó góð
spurning, hvort að neytendur ættu ekki
réttilega að hafa áhyggjur. Næsta ár
verður fyrirtækjum erfitt þar sem þrýst
er á að þau sýni betri afkomu og mörg
þeirra neyðast til að bregðast við þeirri
kröfu með því að beita niðurskurðar-
hnífnum af meiri krafti en áður. Því er
hætt við að ekki muni birta yfir atvinnu-
ástandinu í bráð. En það kann einmitt að
verða aukið atvinnuleysi sem ntun að
lokum skyggja á neyslugleðina.
1. Það eru fieiri væntingavísitölur í Bandaríkjunum cins og t.d.
Michigan’s-vísitalan sem segir þó svipaða sögu og vísitala The
Conference Board.
2