Vísbending - 06.02.2004, Blaðsíða 3

ISBENDING
Sigmar Þormar
framkvæmdastjóri
Er þögn, þegjandaháttur eða þá
innihaldslaus samtöl starfsfólks
skaðvaldur í íslenskum fyrirtækj-
um? Getur verið að þögn starfsmanna
komi niður á bæði rekstrarárangri og
öryggi á vinnustað?
íslendingar og samræður
Islendingar eru um margt sérstakir í
háttum og framkomu. HalldórLaxness
gerir sér í skáldsögum sínum mat úr
sérkennilegri samræðulist okkar. í bók-
inni Sjálfslæll fólk þegir aðalsöguhetjan,
Bjartur í Sumarhúsum, um að kona hans,
Rósa, sé látin þegar hann kemur á æsku-
heimili hennar. Eftir langar samræður
um tíðarfar, skepnuhald o.fl. tekst loks
að toga harmafregnina upp úr honum.
íslendingar, ekki síst karlmenn, virð-
ast aldir upp í þeirri hugmynd að „láta
verkin tala“, að skilja eftir sig afrakstur
góðs vinnudags, frekar en að vera sjálfír
mikið að „kjafta í vinnunni“ eins og það
er orðað. En hér þarf að hafa varann á;
samræður á nútímavinnustöðum eru
mikilvægar og gildi þeirra virðist aukast
fremur en hitt við nýjar kröfur alþjóða-
væðingar. Fornar hugmyndir um mann-
kosti hins sterka og þögla einstaklings
eru kannski úreltar. Greiðar og liðlegar
samræður á vinnustað geta eflt rekstur-
inn að mati erlendra vísindamanna.
Vinnuþekking
Avinnustað erdaglegaglímtviðýmis
viðfangsefni. Reynsla og þekking
verður til meðal starfsmanna í tengslum
við vinnuna. Talað er um svokallaða
vinnuþekkingu en hún felur í sér hæfni
til að leysa vandamál, koma með nýjar
hugmyndir og auka kannski öryggi á
vinnustað. Vinnuþekkingu má finna
skráða í skjölum, hana er vissuiega að
finna í t.d. gæðakerfum vinnustaðar, en
einnigerhennioftmiðlaðmeðsamtölum
og þá jafnt á formlegum fundum sem
óformlegum samtölum starfsmanna í erli
vinnudagsins.
Með sanitölum er komið á framfæri
upplýsingum og reynslu af samskiptum
við til dæmis viðskiptavini og birgja.
Með samtölum og nærveru eldri starfs-
mannaerkomiðáframfæritilhinnayngri
leiðbeiningum um til dæmis öryggis-
atriði, hættur á vinnustað og svo mætti
lengi telja. Vinnuþekking er sérstakt
viðfangsefni þekkingarstjórnunar.
Drepurþögnin?
í „ríki þagnarinnar“
Ef starfsfólk kýs að þegja miðlar það
væntanlega ekki miklu, hvorki
vinnuþekkingu né öðru. Þögn á vinnu-
stað er rannsóknarefni bandarískra
vísindamanna og birtust niðurstöður
nýlega í grein Leslies A. Perlows í
Harvard Business Review (maíhefti
2003). Greinarhöfundur talar um fjöl-
margar ástæður þess að starfsfólk kýs
að „þegja frekar en segja“, að fólk forð-
ast að tjá sig, hikar við að láta í ljós að
það sé ósammála og forðast samræður
sem það telur stuðla að ágreiningi. Þá
tjá sumir sig ekki nema til að vera „sam-
mála síðasta ræðumanni“, þ.e. forðast
að leggja nokkuð nýtt til málanna.
Niðurstöður Perlows má draga
saman með eftirfarandi hætti. Þögn eða
„samstaða um að þegja“ orsakast af:
- Starfsmaður ákveður að velta ekki upp
málefni sem hann telur að geti valdið
ágreiningi.
- Starfsmenn óttast refsingu ef þeir eru
of berorðir.
- Starfsmaður telur það einfaldlega ekki
borga sig að láta skoðun sína í Ijós.
- Starfsmaður telur að það sé betra að
forðastalltsemgæti valdiðágreiningi.
Afleiðingar af þessurn þegjanda-
hætti og hræðslu við að tjá skoðanir á
vinnustað eru skv. Perlow eftirfarandi:
- Fyrirtækið er rænt markvissri stefnu-
mótunarvinnu.
- Innihaldslausir fundir.
- Fjölgun árekstra milli starfsmanna sem
ekki geta rætt ágreining sinn.
Hætta er á vinnumenningu þar sem
engin gagnrýni fær þrifist. Hver vill t.d.
hugarflæðisfundi þar sem allir eru sam-
mála? Hugmyndaflæði, nýjar lausnir,
gagnrýni, hefur allt saman gildi til að
miðla vinnuþekkingu í dagsins önn.
Vinnuslys
En getuin við bent á dæmi eða tölur
um að þögn á íslenskum vinnu-
stöðum valdi skaða? Er unnt að finna
dæmi um veika niiðlun vinnuþekkingar
á íslenskum vinnustöðum?
Vinnuslys meðal karlmanna á Is-
landi eru mun algengari en meðal
kvenna, enda vinna karlmenn væntan-
lega hættulegri störf en konur. Það er
hins vegar sérkennilegra að vinnuslysin
hjá karlmönnunum eru mjög aldurs-
skipt. Hjá kvenfólki eru vinnuslys nokk-
urn veginn jafntíð á milli aldurshópa,
þ.e. svipaðar líkur er á að tvítug kona
lendi í vinnuslysi og sextug kynsystir
hennar. Hins vegar eru slys injög aldurs-
skipt meðal karhnanna og um helmingur
af öllum slysum á sér stað hjá aldurs-
flokkum undir 34 ára þó þessir flokkar
séu aðeins um 37%afheildarfjölda karla
á vinnumarkaði.
Skýringar á slysunum
En hvers vegna eru ungir karlmenn-
mun líklegri til að lenda í slysum en
eldri karlmenn. Vinnueftirlit ríkisins
tæpir aðeins á skýringu og segir að ungir
karlmenn séu að margra dómi ekki var-
færir. Togaraskipstjóri, kunningi minn,
segir „fíflagang og unggæðingshátt“
algengan hjá ungum mönnum á meðan
hinir eldri „komi sér einfaldlega bara að
vinnu“. Ungum mönnum sé því hættara
við slysum vegna agaleysis.
Þessar vangaveltur eru í sjálfu sér
góðar og gildar en spuming hvort þær
skýra nægilega vel þessa hræðilega háu
vinnuslysatíðni meðal ungra karlmanna.
Einnig rná benda á þessum skýringum
til mótvægis að vinnustaðir eru ávallt
að vissu marki undir ákveðnum vinnu-
aga. Stjórnendur eiga að geta haft tölu-
verð áhrif á og dregið úr þáttum sem
sagðir eru valda slysum; unggæðings-
hætti, fíflagangi eða hvað við viljum
kalla það. Stjórnendum er í raun í lófa
lagið að grípa til aðgerða gegn þessu,
t.d. með námskeiðum og starfsþjálfun.
Slysavarnarskóli sjómanna hefur til
dæmis skilað góðu starfi og væntanlega
dregið úr slysum.
Síðan er stór spurning hvort eldri
starfsmenn eru hvattir til að skýra og
leiðbeina, tala um vinnuna við þá yngri,
vara þá við hættum. Er greið rniðlun
vinnuþekkingar til staðar eða ríkir þögn?
Þögn er dyggð?
Þögn og þegjandaháttur geta því
verið böl á nútímavinnustöðum.
Þögn hefur um aldir verið talin dyggð
hér á landi. Hin fornu kvæði Hávamál
leggja fólki lífsreglurnar, þar segir t.d.:
Ósnotur maður
er með aldir kemur,
það er best að hann þegi.
Engi það veit
að hann ekki kann,
nerna hann mæli til margt.
Með öðruni orðum: Óvandaður
maður á að þegja þegar hann er innan
um sér vitrari menn. Fólk kemst síður að
því hve lítið hann kann ef hann hefur vit
á að þegja. Semsagt þessi merka forna
lífspeki hvetur til þagnar, hvetur menn
til að segj a frekar minna en meira, þannig
segi þeir síður vitleysu og komi ekki
upp um fáfræði sína. Þetta er sennilega
reginmisskilningur.
Heimild: Vinnueftirlit Ríkissins (ársskýrsla 2002).
3