Vísbending - 05.03.2004, Side 1

V
V i k u
ISBENDING
rit um viðskipti og efnahagsmál
5. mars 2004
10. tölublað
22. árgangur
Orrustan sem tapaðist
Ibyrjun marsmánaðar var verð á
hráolíu komið yfir 33 bandaríkja-
dollara. Verð á framvirkum samning-
um á hráolíu var komið upp í 37 dollara.
Olíuverð hefur ekki verið svo hátt síðan
rétt fyrir innrásina í Irak fyrir um ári síðan.
Spákaupmönnum hefur verið kennt um
að ýkja sveiflur framvirkra samninga en
Ijárfestingar í olíu og gulli eru varnir
gegn sveiflum á bandaríska dollaranum.
Sérfræðingar hafa hins vegar varað við
því að olíuverð geti átt eftir að verða í
þessum hæðum næstu tvö árin. Ef stríðið
um Irak snérist um olíu þá hafa menn
beðið ósigur í því stríði.
Samsæriskenningin
Þegar Bandaríkjamenn vildu hertaka
írak fyrir rúmu ári komu fram sam-
særiskenningar um að sú innrás snérist
fyrst og fremst um olíu. I ljósi þess að
sögur um gereyðingarvopn voru upp-
spuninn einn þá hljóma þær kenningar
ekki svo vitlausar núna. Einkum voru
það tvær kenningar sem voru hvað
vinsælastar. Annars vegar sú kenning
að Bandaríkjamenn og vinir þeirra
ætluðu að leggja undir sig olíu Iraka og
hins vegar sú kenning að þegar búið
væri að losa Irak og heimsbyggðina við
Saddam Hussein þá myndi flæða frá
landinu ódýr olía.
Það sem gerði þessar kenningar
áhugaverðar er að þetta gat verið leið til
þess að brjóta á bak framleiðslustjómun
OPEC-ríkjanna en það hefur valdið
vestrænum ríkjum óendanlega miklum
kvölum að þurfa að vera háð arabaríkj-
unum um olíu og horfa á þær skrúfa
verðið upp og niður að vild. Þegar horft
er á mikilvægi olíu og áhrifa olíuverðs á
heimshagkerfið þá er þetta heldur ekkeri
lítið hagsmunamál. Alla vega tvær alvar-
legar kreppur í heimshagkerfinu verða
raktar beint til hækkana á olíuverði.
Þar sem Irak býr yfir næststærstu
olíuauðlindum í heimi á eftir Sádí-Arabíu
þá gat innrás í írak verið fýsileg leið til
þess að veikja stoðir OPEC-samráðsins,
lækka olíuverð til frambúðar og skapa
nýja uppsveiflu og vaxandi hagsæld á
Vesturlöndum.
Rökleysa
Vandamálið við hinar annars ágætu
samsæriskenningar var að ólíklegt
var að Íraksolían gæti haft þessi áhrif á
verðlagningu á heimsmarkaði fyrir olíu.
Framleiðslugeta íraks er einungis um
3% af heimsframleiðslunni, eða svipuð
og framleiðslugeta Nígeríu, og jafnvel
þó að áhersla væri lögð á að auka fram-
leiðslugetuna tæki það um áratug að
tvöfalda hana. A sama tíma væri alger-
lega óvíst hvemig ný stjórn í Irak rnyndi
vilja spila úr spilunum, hvort hún væri
líkleg til þess að vilja reyna að ögra
hinum olíuríkjunum. Olíusérfræðingar
voru því fljótir að sjá að þessar sam-
særiskenningar stóðust ekki; enginn
væri svo vitlaus að álpast út í stríð á
jafnvafasamri hugmyndafræði.
Hin opinbera ástæða fyrir innrás-
inni, að uppræta ætti heilu skipsfarmana
af gereyðingarvopnum Iraka, reyndist
þó öllu vitlausari. Þau vopn var hvergi
að finna. Allt bendir reyndar til þess að
það hafi hvorki verið olía né gereyðing-
arvopn sem hafi verið hvatinn að innrás-
inni heldurennþádularfyllri hugmynda-
fræði ef marka má uppljóstranir manna
eins og fyrrverandi fjármálaráðherra
Bandaríkjanna. Hvað sent því líður þá
hefur það líka komið á daginn að vonir
um að yfirráð yfir olíuauðlindum Iraka
myndu breyta markaðinum fyrir hráolíu
hafa reynst gyllivonirnar einar. OPEC
stýrir enn þeim markaði eins og áður.
S
Afram hátt verð
Stjórn OPEC-ríkjanna tilkynnti þann
10. febrúar síðastliðinn að hún hygð-
ist draga úr olíuframleiðslunni þann 1.
apríl næstkomandi til þess að koma í
veg fyrir miklar lækkanir á olíuverði
þegar sumarhitarnir á Vesturlöndum
draga úr olíunotkun. Síðan þá hefur verð
á olíu hækkað um rúm 10%. Olíufurst-
arnir hafa þó gefið í skyn að OPEC-ríkin
gætu hætt við niðurskurðinn ef olíuverð
lækkar ekki í marsmánuði. A sama fundi
var tilkynnt að dregið yrði úr framleiðslu
umfram settan kvóta sem hefur hingað
til að einhverju leyti grafið undan fram-
leiðslustjórnun OPEC. Með öðrum orð-
um þá bendir það og ýmislegt ileira til
þess að OPEC-ráðið sé að styrkjast frekar
en að veikjast. Það dy lst engum að OPEC
getur haft veruleg áhrif á það hvað verðið
er á hráolíu um þessar mundir. Innrásin
í írak hefur ekki breytt neinu þar um
nema þá helst að hún hafi orðið til þess
að þjappa olíuríkjunum meira saman og
auka samráðið.
Sérfræðingar Morgans Stanleys
bentu nýlega á að þó að OPEC-fram-
leiðsluráðið sé sterkt um þessar mundir
þá eru einnig aðrir þættir sem gera það
að verkum að olíuverð á eftir að verða
hátt næstu tvö árin. Annars vegar eru
Kína og Indland að koma í auknunt mæli
inn í heimshagkerfið með vaxandi lands-
framleiðslu. Verulega aukin orkuþörf er
áætluð í þessum löndum sent mun ýta
spurninni eftir olíu upp. A hinn bóginn
er lítill vöxtur í olíuframleiðslu. Vöxtur
framleiðslu í olíun'kjum fyrir utan araba-
löndin hefur rneira og minna stöðvast.
Verulegur skortur á fjárfestingum í olíu-
iðnaðinum undanfarna áratugi stendur
einnig framleiðslunni fyrir dyrum um
þessar mundir. Það bendir því flest til
þess að verð á olíu eigi enn um sinn eftir
að verða hátt.
Stríðið heldur áfram
Olía hefur leikið gríðarlega mikil vægt
hlutverk í heimshagkerfinu alla
síðustu öld. Um miðja tuttugustu öldina
varolíuframleiðslan að miklu leyti kom-
in til Mið-Austurlanda og með tilkomu
OPEC árið 1960 færðust völdin yfir
olíunni smám saman einnig þangað.
Síðustu þrjátíu árin eða allt frá því að
olíuríkin fyrst beittu „olíuvopninu", þ.e.
drógu verulega úr framleiðslu og settu
höft á útflutning á olíu, hafa völdin verið
í höndum arabaríkjanna. Síðan þá hefur
olía haft ótrúleg áhrif á stjórnmálasögu
heimsins. Og allar götur síðan hafa
vestrænir stjórnmálamenn verið að leita
leiða til að losa það tangarhald sem
OPEC hefur á olíuframleiðslunni. Ef inn-
rásin í Irak var til þess gerð þá er ljóst að
hún hefur mistekist. Orrustan tapaðist
en stríðið um olíuna heldur áfram.
1
Verð á olíu er á ný komið
í hæstu hæðir þrátt fyrir
von um lægra verð í kjölfar
innrásarinnar í írak.
2
Evrópsk fyrirtæki hafa ^ Guðjón Rúnarsson, frarn-
mörg hver tvær stjómir á 2 kvæmdastjóri samtaka
meðan bandarísk og bresk *_/ banka og verðbréfafyrir-
fyrirtæki hafa eina stj^ta^-^-^æl<ja fjallar um rekstrar-
4
kostnað íslenska banka.
Hann kemst að þeirri nið-
urstöðu að bankarnir séu
sanngjamir í verðlagninu.