Vísbending - 02.07.2004, Qupperneq 1

ISBENDING
2. júli 2004
27. tölublað
V i k u
rit
u m
v i ð s k i p t i
og efnahagsmál
22. árgangur
Uppbygging Iraks
Hinn 30. júní síðastliðinn fékk frak
fullveldi eftir að hafa verið her-
numiðafBandaríkjunumogBret-
landi fyrir rúmu ári síðan. Mjög óljóst er
hvað tekur nú við en eftir nær stanslausar
skærur síðastliðið ár virðist ekki ástæða
til mikillar bjartsýni. Hið sögufræga ríki
hét eitt sinn Mesópótamía og var vagga
menningar heimsins og sem hluti af
hinum frjósama hálfmána var írak senni-
lega uppspretta landbúnaðar og matar-
framleiðslu í heiminum fyrir um það bil
níu þúsund árum síðan. Það sem nú
virðist rjúkandi rústirnar einar líkist því
frekar endi en upphafi á glæstri sögu.
Langvarandi kynni
Erfitt er að átta sig á hvort að saga
íraks síðastliðið ár hefur verið gleði-
eða sorgarsaga. 1 maí í fyrra var hrósað
sigri í stríðinu gegn Saddam Hussein
sem var einn harðsvíraðasti einvaldur
tuttugustu aldarinnar. Fagnaðarlætin
stóðu þó stutt. Þótt að innrásinni væri
formlega lokið þá hefur stríðið haldið
áfram. Innrásin gekk hratt og greiðlega
fyrir sig en forleikurinn var ekki upp á
marga fiska, anað út í stríð með hraði en
af lítilli aðgæslu - af því að mátturinn og
dýrðin buðu svo. Eftirleikurinn virðist
ætla að verða enn síðri. Eftir rúmt ár af
stanslausum vandræðagangi og bar-
áttu við skæruliða fer lítið fyrir umbótun-
um. Það tókst vel að brjóta niður land og
lýð en það hefur ekki tekist að byggja
það upp á nýtt. Ef hugmynd Bandaríkja-
manna átti að verða einnar nætur gaman,
að koma og fara í skjóli nætur, þá hefur
það ekki heldur lánast því ekki er annað
að sjá en að Irak verði baggi á Bandaríkj-
unum um langa tíð. En samband þessara
tveggja ríkja er á báða bóga ástlaust.
írakar vilja vera lausir við Bandaríkja-
menn, en þurfa á styrkveitingu þeirra að
halda, og Bandaríkjamenn vilja helst af
öllu kalla hermenn sína heim, en geta
ekki leyft sér að hverfa sporlaust frá
vandamálunum. Sambandið heldur því
velli af illri nauðsyn frekar en gagn-
kværnu trausti og aðdáun.
Þó er ekki þar með sagt að þetta
samband eigi ekki eftir að bera ávöxt
þegar fram líða stundir. Uppbygging í
Irak, þar sem tryggt yrði að einhvers
konar lýðræði réði ríkjum og að efna-
hagur Iraka yrði sjálfstæður og sterkur,
yrði ekki einungis mikilvægt framfara-
skref fyrir Irak og rós í hnappagat
Bandaríkjamanna heldur stórt skref fyrir
heimsbyggðina alla.
Uppbygging
rangurinn af uppbyggingunni í Irak
er ekki sjáanlegur enn sem komið
er. Framboð af rafmagni og aðgengi að
hreinu vatni er verra nú en það var fyrir
innrásina. Fyrir stríð voru framleidd
4.400 megavött af raforku en nú eru um
4.320 megavöttframleidd,markmiðið var
6.000 vött. Vatnsframboðið er einungis
um 65% af því sent það var fyrir inn-
rásina. Olíuframleiðslunni hefur heldur
ekki verið náð á strik. Fyrir innrásina var
framleiðslan 2,5 milljón tunnur á dag, nú
er hún um 2 milljón tunnur. Innrásin átti
líka að leiða til friðsældar og betra lífs en
þvert á móti hefur ófriðurinn sjaldan
verið meiri en eftir innrásina. Það er líka
ófriðurinn sem útskýrir að miklu leyti af
hverju uppbyggingin hefur ekki gengið
hraðar fyrir sig. Horfið var frá hug-
mynduin um stórfellda einkavæðingu
ríkisfyrirtækja vegna andstöðu Iraka.
Heimsbankinn hefur áætlað að
kostnaðurinn við uppbygginguna gæti
numið 55 milljörðum bandaríkjadala en
einungis hefur verið lagt í fjárfestingar
fyrir um 6 milljarða. Um 21 ntilljarður
kemur frá Bandaríkjunum en alls hefur
bandaríska þingið samþykkt að leggja
til 123 milljarða til innrásarinnar. Heild-
arreikningurinn gæti farið yfir fimm-
hundruð milljarða.
Fjárhagslegt sjálfstæði
Ymislegt hefur tekist vel í upp-
byggingunni þó að vandamálin hafi
ekki verið með öllu leyst. Bankakerfið
hefur verið reist úr rústunum eftir að
almenningur tæmdi hirslur bankanna í
kjölfar falls Saddams Husseins. Fyrir
innrásina voru gjaldmiðlarnir tveir en
nú er búið að koma nýjum gjaldmiðli í
gagnið og koma seðlabankanum aftur í
starfsemi. Vandamálið er að ríkisbank-
arnir sex, sem ráða yfir um 95% af eignum
bankakerfisins, eru meira eða minna
gjaldþrota eftir þá hentistefnu sem rekin
var í tíð Husseins. Sautján aðrir einka-
reknir bankar ráða hinum 5% og eru
betur stæðir en hafa ekki náð almenni-
legri fótfestu. Markaðurinn ætti þó að
vera til staðar þar sem áætlað er að eignir
bankanna séu einungis um 2 milljarðar
bandaríkjadala eða 10% af landsfram-
leiðslu. Til samanburðar má geta þess
að eignir banka á Islandi eru um 182%
af landsframleiðslu. Hagkerfið er því að
langmestu leyti rekið fram hjá banka-
kerfinu í Irak.
Vandamál bankakerfisins er þó ein-
ungis angi af stærra vandamáli sem er
skuldastaða íraks við útlönd. Þrátt fyrir
að bætur og kröfur vegna flóabardagans
fyrri séu ekki teknar með í reikninginn er
áætlað að skuldir fraka nemi um 120 millj-
örðum bandaríkjadala. írak kemur aldrei
til með að geta greitt upp þessar skuldir
og afskrifa verður bróðurpart þeirra ef
landið á að eiga einhverja von um að
byggja upp efnahagslífið á ný. Enn er
þó langt í land að hægt sé að horfa til
efnahagslegs sjálfstæðis og því erfitt
að sjá hvernig Irak getur lifað án þeirra
styrkja sem landið fær nú frá Banda-
ríkjunum og víðar að. Allar vonir eru
byggðar á því að olíuframleiðslan kom-
ist á skrið á ný.
Fararheill
ppbygging íraks eftir fall Saddams
hefur ekki verið árangursrík. Hvort
að írökum sjálfunt tekst betur til ræðst
af því hvort það lukkast að skapa frið og
ekki síst bjartsýni og trú á nýja framtíð
á meðal Iraka. Það var táknrænt að gamli
harðstjórinn kom fyrir dóm deginum eftir
að írakar fengu fullveldið. Hann var þó
hvergi banginn og reifst og skammaðist.
Saddam Hussein var þó einungis
skuggamynd þess manns sent ríkti yfir
landinu í tuttugu og fjögur ár og afveg-
leiddi þjóðina. Saddam tilheyrir þeirri
fortíð sem er best gleymd og grafin. írak
þarf aftur á móti að fínna sér framtíð.
Írakarfengufullveldiílok Stundum er heldur frjáls- ^ Varðhundurinn og flug- i þrýstingurástjórnirvirðist
I júníenuppbyggingineftir ) lega farið með tölur sem 2 maðurinn eru tveir pólar /\ hafa gert þær líkari varð-
_L fall Saddams Husseins ^ staðreyndir og túlkun sem geta lýst stjórnum <"T hundi en flugmanni, sem
hefur gengið hægt. þeirra er mismunandi. fyrirtækja ágætlega. Mikill kann að vera ókostur.