Vísbending - 18.02.2005, Blaðsíða 3

ISBENDING
r
Styrkleikar og veikleikar Islands
r
febrúar gaf Efnahags- og framfara-
stofnunin (OECD) út skýrslu um
efnahagsástandið á íslandi. Kennirþar
ýmissa grasa og er plaggið í marga staði
áhugavert þó að fátt komi á óvart eða hafi
ekki verið rætt áður. Glöggt er gests augað
ogþað þarf stundum utanaðkomandi aðila
til að koma auga ámikilvægustu atriðin, að
skiljakjamannfráhisminu. Iskýrslunni er
lítil tafla á síðu 28 þar sem dregnir eru ífam
helstu styrkleikar og veikleikar íslenska
hagkerfisins. Það erágæturútgangspunkt-
ur fýrir frekari umræður.
Styrkleikar
Sérfræðingar OECD telja fram fimm
atriði sem þeir meta sem styrkleika
íslenska hagkerfisins, þ.e. umgjörð pen-
ingamálastefnunnar, tiltölulegar litlar
skuldirhinsopinbera,sveigjanleganvinnu-
markað, góðar aðstæður fyrir frumkvöðla
og aukna samkeppni.
Sérfræðingar OECD líta umgjörð
penirgamálastefnunnar mjögjákvæðum
augum og benda á að hún hafi orðið til þess
að lækka verðbólgu og verðbólguvænting-
ar og ætti að stuðla að því að viðhalda
stöðugleika í þeim stóriðjuframkvæmdum
sem eiga sér stað. Það verður að segjast að
fall hefur reynst fararheill í peningastefnu
þjóðarinnar þar sem upphafið á sjálfstæði
Seðlabankans ogbreytingunni í verðbólgu-
markmið reyndist ekki heillavænleg fyrir
gengi krónunnar. A hinn bóginn hefur
ræst úr þessu fyrirkomulagi og allt aðrar
aðstæður eru nú í peningamálum en áður
þegar geðþóttaákvarðanir stjórnmála-
manna gátu hleypt öllu í bál og brand.
Sérfræðingar OECD benda þó á að enn
vanti talsvert upp á trúverðugleika hins
nýja fyrirkomulags þegar verðbólgan fer
yfir sett efri verðbólguþolmörk bankans.
Lágarskuldirhins opinbera gera það
að verkum að þrýstingur á hið opinbera
er minni en ella og svigrúm er til að nýta
frekari lántökur í opinberri stjómsýslu.
Það var mikið heillaspor þegar ákveðið
var að leggja áherslu á að lækka skuldir
ríkisins. Staða hagkerfisins væri nú öllu
verri ef ríkið hefði, rétt eins og heimi 1 i og
fyrirtæki landsins, haldið áfram að safna
skuldum á tíunda áratuginum og í byrjun
tuttugustu og fyrstu aldarinnar.
Sveigjanlegur vinnumarkaður hefúr
gert það að verkum að aðlögun vinnu-
markaðarins í takt við breytingar í eftia-
hagskerfinu hefur gengið vel fyrir sig, að
mati sérfræðinga OECD. Sveigjanleikinn
felst í mun færrireglum varðandi vinnu-
markaðinn en annars staðar gilda í löndum
OECD. Sennilega eru áhrifþessa sveigjan-
leika á vinnumarkaðinum vanmetin hér á
landi enda má sjá að það er hegðun verka-
lýðsfélaga og vinnumarkaðarins á þeim
efnahagslegu umbrotatímum síðastliðna
tvo áratugi sem hefur leikið lykilhlutverk
í framþróun hagkerfisins. Oftar en einu
sinni hefúr samstillt átak á vinnumarkaði
orðið til þess að koma í veg fyrir að víxl-
verkun launa og verðlags næði að spóla
upp verðbólgunni.
A ðstœðurfrumkvöðla hafa farið batn-
andi með auknu frelsi á fjánnálamarkaði,
einkavæðingu og minna reglukerfi en
áður. Að mati sérfræðinga OECD hefur
það ýtt undir aukna frumkvöðlastarfsemi
og nýsköpun hér á landi og kynt undir
vaxtargreinum og aukinni framleiðni á
síðustu árum. íslenskir frumkvöðlar hafa
eflst og eru orðnir verulega áhættusæknir
og það er mikið til auknu fjármagni sem
er á boðstólum að þakka. Sennilegt er
þó að byltingin sé hugarfarsbreyting þar
sem sögur af ótrúlegum árangri nokkurra
frumkvöðla hafa orðið mörgum hvatning
til ffekari aðgerða. Núereinstaklingsffam-
takið allsráðandi.
Aukin samkeppni stafar að vissu leyti
af þátttöku íslands í Evrópska efnahags-
svæðinu. Þær reglur sem hafa verið
innleiddar og það skipulag sem hefur
verið komið upp í samkeppnismálum
hefur ýtt undir aukna samkeppni, að
mati sérfræðinga OECD, sem hefur haft
áhrif á efnahagslegan árangur þj óðarinnar.
Eins konarmarkaðsskiptakerfi einkenndi
ísland allt þangað til fyrir nokkrum misser-
um og það varð til þess að atvinnulífið var
meira og minna niðumeglt og lítill áhugi
var á breytingum. Ahugi á samkeppni
hafði mikil áhrifáaðnúmásjásamkeppni
í greinum eins og flugsamgöngum, skipa-
flutningum og jafnvel olíusölu en hún
þekktist ekki fyrir nokkmm missemm.
Samþjöppunin hefur þó einungis breytt
um fonn og því er mikil vægt að hafa vökult
auga með kapítalismanum hvað varðar
einokunartilburði eins og Friedrich von
Hayek benti á.
Veikleikar
érfræðingar OECD telja fram fjögur
atriði sem veikleika íslenska hag-
kerfisins, þ.e. efnahagslegt ójafnvægi,
miklar skuldir einkageirans, hætta á
bólumyndun og hætta á mistökum við
efnahagsstjóm.
Efnahagslegt ójafnvœgi má sj á á þvi að
viðskiptahallinn er að nálgast þær stærðir
sem hann náði síðla á tíunda áratuginum
þegar hann var kominn í 10% af vergri
landsframleiðslu og krónan lét undan.
Þá er verðbólgan farin yfir efri þolmörk
Seðlabankans, sem em 4%. Síðast þegar
þetta gerðist tókst að lenda hagkerfinu
tiltölulega mjúklega. Þó að ýmsir hafi
verið iðnir við að benda á að hagkerfið
stendur traustari fótum nú en þá er Ijóst
að eignatengsl em flóknari nú en þá og
skuldsetning meiri og það gerir marga
viðkvæmari fýrir miklum áföllum.
Skuldir einkageirans eru rnjög miklar
í alþjóðlegum samanburði og erlendar
skuldir með því mesta sem gerist í heim-
inum. Það eykur hættuna á að gengis-
skellur geti haft alvarlegar afleiðingar
og gefur minna svigrúm til mistaka við
efriahagsstjóm en ella, að mati sérfræðinga
OECD. Fjármálaráðherra varaði nýlega
við því að almenningur færi of geyst við
lántökurtil húsnæðiskaupa en lægri vextir
og aukið skuldahlutfall hafa ýtt verulega
undir skuldsetningu heimilanna. Stór hluti
af þessu nýj a fjámiagni virðist fara í aukna
neyslu eða lúxusfjárfestingar. Hætt er við
að alvarlegur brotsjór geti dregið marga
á hyldýpi.
Hætta á bólumyndun virðist vera æ
augljósari eftir því sem hlutabréfaverð og
húsnæðisverð hækkarmeira. Sérfræðing-
ar OECD vara við snarpri leiðréttingu
sem gæti haft alvarlegar afleiðingar fýrir
heimili og fýrirtæki í landinu. Það er oft
einkenni bólumyndunar að réttlætingin
og útskýringamar á hækkununum verða
ijarstæðukenndari en áður. Allir vilja þá
græða sem mest á ævintýrinu sem gerir
það venjulega að verkum að hvellurinn
verður þeim mun meiri þegar stungið er
á bóluna.
Hœtta á mistökum við efnahagsstjórn
stafar af því að ríkið hefur í gegnum
tíðina, að undanskildu stuttu tímabili á
tíunda áratuginum, haft tilhneigingu til
að eyða of iniklu og þannig hafa ríkis-
fjánnálin ekki verið nýtt sem skyldi sem
stjómtækis í efnahagsmálum. Þetta flækir
notkun ríkisfjármála sem stjómtæki í el'na-
hagsmálum að mati sérffæðinga OECD.
Það er mikið til í þessu enda hafa Seðla-
bankamenn ósjaldan séð ástæðu til þess
að kvarta yfir framgangi stjórnvalda og
framlagi þeirra til efnahagsstjómunar í
landinu. Þetta er sérstaklega hættulegt á
tímum þegar ójafnvægi einkennir hag-
kerfið og lítið má út af bera svo ekki fari
illa. Hlutverk ríkisins í þessu tilviki er
föðurleg umhyggja við að reyna að draga
úr ofdrykkju í gleðinni. Ríkið þarf að taka
þátt í því með Seðlabankanum að forða
púnsskálinni þegar gleðin stendur sem
hæst eins og fýrrverandi seðlabankastjóri
Bandaríkjanna lýsti hlutverki bankans á
sínum tíma.
3