Frjáls verslun - 01.03.1945, Blaðsíða 15

Eigum við oð fara í stríðið?
Mr. STIMSON, hormálaráðhorra Bandaríkjanna,
kom snöggvast til Reykjavíkur í júlíbyrjun 1943.
Hann átti tal viö íslenzka blaðamenn. Einn þeirra
spuröi ráðherrann hvort hánn teldi ekki aö ísland
iieföi mikla þýöingu fyrir úrslit styrjaldarinr.ar.
„Jú,“ svaraði Mr. Stimson. „Þess vegna erum við
liér.“
í þessu fáorða svari ráðherrans er allur sannleik-
urir.n sagöur, bœöi um návist brezks og amerísks
herafla hér á landi. Enginn er bættari, þótt ve:iö
sé aö halda á lofti einhverri sólskinssögu um þaö,
að Brotar og Bandaríkjamenn hafi komið hingað
til þcss cins að vernda ísl.nzku þjóðina. Þeir komu
hingaö vegna þess, að lega landsins gerir þaÖ að til-
völdu eyvirki og vegna þess að þeir þurfíu á þessu
„eyvirki norðursins" að halda sjálfum sér til
verndar.
Þetta er alls ekki sagt í ásökunarskyni. Þótt við
gerðum okkur ekki fyrirfram ljóst, hver áhrif „al-
ger styrjöld" mundi hafa á aðstöðu okkar, er vor-
kunnarlaust að skilja það nú. Og úr því það átti
fyrir okkur að liggja að taka við erlendum herafla,
hefðu sennilega fáir íslendingar kosið aðra aðkomu-
menn fremur en þá sem urðu. Sambúðin hefur veriö
slík, að hvorugur aðili telur sig hafa ástæðu til stór-
felldra umkvartana. Hervaldinu hefur yfirleitt verið
beitt af mikilli lempni, enda hafa íslendingar ekki
gefið tilefni til harðneskjulegra ráðstafana. Þá verð-
ur að telja, að íslenzka þjóðin sætti sig betur við þá
frelsisskerðingu, sem óhjákvæmilega leiðir af hinni
breyttu aðstöðu, fyrir það tvennt, að þær þjóðir,
sem hér hafa herafla, telja sig berjast fyrir þeim
málstað, sem íslendingum er hugstæður, og að því
er treyst, að þessar þjóðir hverfi héðan með herafla
sinn og hernaöartæki að ófriðnum loknum.
★
í stöku brezkum blöðum — og þá einkum þeim,
sem þarlendir útgerðarmenn standa að — hefur
stundum verið fjargviðrast yfir því, hvað íslend-
ingar græddu mikið á stríðinu. Jú, við höfum selt
Bretum fisk fyrir umsamið verð og hagnazt vel á
sölunni. En hver er kominn til að segja, að okkar
hagur á þeim viðskiptum sé meiri en þeirra? Hér
er ekki átt við þann gróða, sem brezkir milliliöir
kunna að hafa fengiö fyrir sína fyrirhöfn, heldur
blátt áfram það, að matvælaástandið þar í landi
hcíur verið slíkt, að þoir liafa ekki mátt án fisksins
vera. Bretar hafa ekki borgað íslendingum meira
fyrir sinn fisk cn brezkum fiskimönnum og öðrum
fyrir sambærilega vöru. Hvaða aðstöðu höföum við
líka — og það undir tvöföldu hernámi — til að kúga
brezka heimsvcldið til að greiða yfirverð fyrir fram-
lei'Csluvöru okkar?
I-Iver mundi neita því, að reikningslega höfum
við bætt hag okkar stórkostlega síðan styrjöldin
hófst, ekki sízt á fisksölu til Bretlands? En hvor
gctu.r sagt um það, hvað miklu af þessum stríðs-
gróða v.rður óhjákvæmilega að verja til þeirrar
uppbyggingar íslenzkra atvinnuvega, sem fyrir ligg-
ur að ófriðnum loknum, ef íslenzka þjóðin á að hafa
nolckra von um að geta haldizt við í landi sínu ?
Þrátt fyrir hina öflugu hervernd, sem við höf-
um búið undir nálega fimm ár, höfum við orðið að
færa miklar fórnir bæði í dýrum verðmætum og
mannslífum. Mesta keppikefli hverrar eyþjóðar, sem
vill vera sjálfstæð, er að þurfa ekki að leita til ann-
arra um siglingar að og frá landinu. Fyrir stríð
vorum við fjarri því að vera sjálfum okkur nógir
í þessu efni, og þó erum við fjær því marki í dag
en við vorum þá. Hvað verður mikið eftir af stríðs-
gróðanum, þegar við erum búnir að koma okkur upp
nægilegum farkosti — skipum og flugvélum ■— til
þess að annast allar flutningaþarfir landsmanna og
allar fiskveiðar; þegar við auk þess erum búnir að
eignast nægilegar vélar og verksmiðjur, sem við
vitum að verða að vera af nýjustu, fullkomnustu
og þá auðvitað dýrustu ■— gerð, ef líkindi eiga að
vera til þess, að við getum haldið velli í samkeppn-
inni við aðrar þjóðir, án þess að slá af þeim lífs-
kröfum, sem við höfum nú tamið okkur? Þótt við
kunnum að vera svo bjartsýnir að ætla, að við fáum
allt, sem við þörfnumst til nauðsynlegs viðhalds og
eflingar framleiðslu okkar, eins ódýrt og greiölega
og hugsast getur, væri mjög óvarlegt að loka aug-
unum fyrir þeim möguleika — að maður ekki segi
þeim líkindum — að talsverðir framleiðslu- og at-
vinnuörðugleikar verði frá því að ófriðnum lýkur,
þar til hin nauðsynlega „nýsköpun" er komin í
FRJALS VEllZLUN
15