Helgarpósturinn - 12.12.1996, Page 6

6
FIMMTUDAGUR12. DESEMBER1996
r^^iS
Islenskar
sjavarafuröir
Isleriskar sjávara
íceland Seafood International olc
Af ellefu manna sveit sem ís-
lenskar sjávarafurðir
sendu til Kamtsjatka fyrir réttu
ári til að sjá um skrifstofuhlið-
ina á útgerðarverkefni sem ÍS
tók að sér fyrir rússneska fyrir-
tækið UTRF eru nú átta komnir
heim. Sumir voru nánast rekn-
ir, fórnað til að hafa Rússana
góða. Aðrir fóru vegna bull-
andi óánægju með aðstæður
og þó ekki síður vegna niður-
lægjandi framkomu forráða-
manna íslenskra sjávarafurða
gagnvart starfsfólkinu á Kamt-
sjatka. Þó mun síst ofmælt að
íslendingarnir hafi unnið mikið
þrekvirki á Kamtsjatka. Þeim
tókst að skila þessu verkefni
þrátt fyrir erfiðar aðstæður að
sigla þannig milli skers og báru
í samskiptum við rússnesku yf-
irmennina að dæmið gekk upp
og þetta „ævintýri" skilaði
verulegum hagnaði.
íslenskar sjávarafurðir hafa
strax á fyrsta ári haft gífurleg-
an hagnað af Kamtsjatkaævin-
týrinu. 300 milljónir mun frem-
ur varlega áætluð tala. Til sam-
anburðar hagnaðartölunum
má nefna að hagnaður ÍS hefur
undanfarin ár verið um eða
innan við 100 milljónir á ári.
Heildarvelta útgerðarinnar á
Kamtsjatka var um fjórir millj-
arðar á þessu fyrsta ári. Það
svarar til um fimmtungsaukn-
ingar á veltu. Kamtsjatkaút-
gerðin gerir hins vegar betur
en að þrefalda hagnaðinn
þannig að orðið „stórgróðafyr-
irtæki“ virðist eiga ágætlega
við í þessu sambandi. Verð-
gildi hlutabréfa í íslenskum
sjávarafurðum hefur líka
hækkað í allgóðu samræmi við
þetta. Á síðasta ári, 1995, áður
en samningurinn við rúss-
nesku útgerðina var undirrit-
aður, seldust hlutabréf í ís-
lenskum sjávarafurðum nokk-
uð yfir nafnverði, gengið í árs-
byrjun var t.d. 1,25, en eru nú
komin upp í fimmfalt nafnverð,
hafa sem sagt um það bil fjór-
faldast í verði.
Auschwitz-fæði
Islenskar sjávarafurðir
sendu starfsfólk til Kamt-
sjatkaskaga í nóvember á síð-
asta ári. Samstarf tókst milli ÍS
og útgerðarfyrirtækis að nafni
UTRF, sem mátti heita komið á
vonarvöl og var í sárri þörf fyr-
ir bæði rekstrarfé og þekkingu.
ÍS lagði fram nauðsynlegt fé til
að halda rekstri fyrirtækisins
gangandi, kaupa olíu á skipin,
greiða starfsfólki laun o.s.frv.,
en fékk greitt með hlutdeild í
aflanum. ÍS sendi auk þess um
30 manns til Kamtsjatka, flestir
þessara starfsmanna unnu úti
á sjó og höfðu umsjón með úr-
vinnslu aflans en ellefu störf-
uðu í landi og gegndu þar ýms-
um stjórnunarstörfum.
En hér er þó ekki nema hálf
sagan sögð. Hin hliðin á mál-
inu, mannlega hliðin, hefur
ekki verið til umfjöllunar í fjöl-
miðlum. Helgarpósturinn hefur
rætt við allnokkra þeirra sem í
fyrra voru valdir úr hópi 300
manns og fóru til starfa á veg-
um íslenskra sjávarafurða á
Kamtsjatka. Þeim ber saman
um að flestar aðstæður þarna
séu um margt verri en unnt sé
að gera sér í hugarlund. Fæð-
inu um borð í skipum rúss-
nesku útgerðarinnar mátti
stundum best lýsa sem Au-
schwitz-fæði. íslendingarnir
léttust flestir til að byrja með,
sumir jafnvel um allt að 10-15
kíló. Það virtust vera til þrjár
uppskriftir að súpum. Ein
þeirra var þannig útíits að það
var fullkomið álitamál hvort
verið væri að fullnýta gólf-
þvottavatnið.
Enginn þejrra fyrrverandi
starfsmanna ÍS sem HP ræddi
við vildi koma fram undir
nafni. I þessu sambandi báru
menn ýmsu við, sumir töldu að
trúnaðarákvæði í ráðningar-
samningi kynni að mega túlka
svo vítt að það næði yfir sumt
af því sem þeir annars sáu
enga ástæðu til að láta liggja í
þagnargildi. Á öðrum mátti
líka heyra að þeir teldu sig
þurfa að hugsa um starfsferil
sinn og frama og álitu ekki
heppilegt að láta nafns síns
getið af þeim sökum.
Upphafið lofaði góðu
Islenskar sjávarafurðir aug-
lýstu í október í fyrra eftir
starfsfólki til starfa á Kamt-
sjatka, bæði á sjó og í landi.
Alls bárust um 300 umsóknir
eða frá tífalt fleira fólki en þörf
var fyrir. ÍS mun hafa lagt sig í
framkróka til að velja úr þess-
um hópi þá sem líklegastir
þættu til að standast álagið
sem fyrirsjáanlegt þótti þarna
austur frá. Af hálfu fyrirtækis-
ins virtust menn þannig í upp-
hafi gera sér fulla grein fyrir að
vissir erfiðleikar yrðu óhjá-
kvæmilega á vegi starfsfólks-
ins. Áður en hópurinn fór utan
var hann sendur austur að
Flúðum yfir helgi þar sem Pét-
ur Guðjónsson (fyrrverandi
formaður í Flokki mannsins)
kenndi hópefli og bjó fólk und-
ir hið sálræna álag sem reikn-
að var með að biði þess austur
á Kamtsjatka.
I upphafi var um það talað
að starfsfólkið sem ráðið var
til Kamtsjatka yrði ekki austur
frá nema að hámarki þrjá mán-
uði í einu en fengi mánaðarfrí á
milli. í þessu sambandi má
vitna í viðtal við Jens Valdi-
marsson sem HP birti í sumar.
Jens er sá maður sem lengsta
reynslu hefur af viðskiptum og
störfum á þessu svæði. Hann
segir í viðtalinu „... en þetta er
ekki staður þar sem fólk dvelur
lengi. Tveir og hálfur til þrír
mánuðir eru hámark. Svo eiga
menn að fara í frí“.
Loforð um frí stóðust ekki
En hugmyndin um mánaðar-
frí eftir þriggja mánaða vinnu á
Kamtsjatka stóðst engan veg-
inn. Þvert á móti voru dæmi
þess að starfsfólk ÍS væri milli
fimm og sex mánuði úti á sjó
án þess að koma nokkurn tíma
í land. Þetta má svo bera sam-
an við fréttir að undanförnu
um dapurlegt sálarástand
manna sem verið hafa upp í
tvo mánuði að veiðum í Smug-
unni.
Það mun raunar hafa komið í
ljós fljótlega að sú hugmynd að
senda fólk heim á þriggja mán-
aða fresti væri illframkvæman-
leg í flestum tilvikum og þeim
sem unnu á sjónum og ekki
komust í frí var boðin launa-
uppbót sem svaraði til sparn-
arðar ÍS í ferðakostnaði og ríf-
lega það. Landfólkinu voru
ekki boðin slík kjör, en dæmi
voru um allt að sex mánaða
samfellda dvöi á Kamtsjatka.
Á sjónum var eins og gengur
mismikið að gera. Á þessum
slóðum stendur aðalvertíðin
yfir frá því í desember og fram
í miðjan maí. Framan af vertíð-
inni var veiði fremur dræm en
afli glæddist mjög þegar kom
fram í miðjan mars og þá var
unnið á vöktum allan sólar-
hringinn til vertíðarloka, allt
fram í miðjan maí.
í iandi áttu íslendingarnir
heldur sjaldan frí. Meira að
segja á jóladag og nýársdag
mættu þeir í vinnuna því aldrei
var að vita nema einhver boð
hefðu borist sem bregðast
þyrfti við. Það var ekki fyrr en í
lok janúar sem landmennirnir
tóku sér frí heilan dag og fóru
út úr Petropavlovsk. Sú ferð
fannst flestum þeirra vera á
við vikufrí.
„í kulda og trekki“
Á Kamtsjatka er að finna
heitt vatn í jörðu rétt eins og á
íslandi. Fram að þessu hefur
það þó ekki verið nýtt til hús-
hitunar heldur er vatn hitað í
kola- eða olíukyntum verum og
síðan leitt í húsin. í Rússlandi
gildir það þó á þessu sviöi eins
og svo mörgum öðrum að fáu
er að treysta. Orkuverin eru
kostuð af sveitarfélaginu og
ganga ekki nema viðkomandi
sveitarfélag hafi efni á að
kaupa kol eða olíu.
íslendingarnir á Kamtsjatka
urðu af þessum sökum oft
langtímum saman að notast
við rafmagnsofna til að halda á
sér hita. Raunar brást raf-
magnið stundum líka en þó
sjaldnast marga daga í einu.
Rússarnir stálu launa-
greiðslunum
Samkvæmt samningnum
sem í gildi var milli rússneska
útgerðarfyrirtækisins UTRF og
Islenskra sjávarafurða síðasta
ár tók ÍS að sér að sjá um rekst-
ur útgerðarinnar. ÍS tók í upp-
hafi 4,5 milljóna dollara rekstr-
arlán og síðan afurðalán í hlut-
falli við verðmæti framleiðsl-
unnar og sá um allar rekstrar-
greiðslur frá og með 1. des-
ember á síðasta ári. ÍS sá jafn-
framt um sölu afurðanna og
tekjur af þeim voru lagðar inn
á reikning ÍS á íslandi en af
þeim reikningi greiddi ÍS aftur
Rússunum þeirra hlut af sölu-
tekjum. Rússneska fyrirtækið
var orðið mjög skuldsett og
hafði m.a. á undangengnum ár-
um neyðst til að selja allstóran
hluta kvóta síns. Engu að síður
á fyrirtækið eftir nokkuð á ann-
að hundrað þúsund tonna
kvóta.
Meðal annars rekstrarkostn-
aðar sem ÍS tók að sér að sjá
um voru launagreiðslur til sjó-
manna UTRF. Það reyndist þó
ekki vandaiaust að koma laun-
um rússneska starfsfólksins til
skila. Ákveðið var að nota til
þess Iaunakerfi rússneska fyr-
irtækisins, sem hvort eð var
hafði allt starfsfólkið á launa-
skrá. Launin voru því einfald-
lega lögð inn á reikning UTRF,
sem síðan átti að koma þeim
áfram. UTRF gerði sér hins
vegar lítið fyrir og tók þessa
peninga iðulega til annarra
nota. Starfsmenn ÍS á Kamt-
sjatka stöðvuðu þessar launa-
greiðslur um tíma þar til tryggt
þótti að þær bærust réttum að-
ilum, sem sagt starfsfólkinu.
Togstreita milli íslendiing-
anna
Samskiplin miíii islendinga
og Rússa voru að sumu leyti
nokkuð stirð. Þetta gilti bæði á
sjó og landi. Sjaldnast er unnt
að gera samninga svo vel úr
garði að hvergi verði eftir nein
túlkunaratriði. íslendingar sem
störfuðu úti á sjó urðu fljótt
varir við að túlkun Rússa var
mjög einhliða. Þeir fundu held-
ur ekki mikið fyrir stuðningi að
heiman og hið sama gilti raun-
ar einnig um íslendingana í
landi. Sjófólkið hafði leyfi til að
hringja um „gervihnattasíma“
heim til íslands einn hálftíma í
mánuði.
I landi þrýstu Rússarnir, og
þá einkum Alexander Ábr-
amov, sífellt á íslendingana að
greiða þetta og greiða hitt,
gamlar skuldir sem íslenskar
sjávarafurðir báru enga
ábyrgð á. Það kom einkum i
hlut Haraldar Jónssonar verk-
efnisstjóra, æðsta yfirmanns ÍS
á Kamtsjatka, og Gunnlaugs
Júlíussonar fjármálastjóra að
standa gegn þessum þrýstingi.
Þótt þeir og aðrir islenskir
starfsmenn gætu vísað í skýr
samningsákvæði til að rök-
styðja neitun sína skapaði
þessi sífelldi þrýstingur Rúss-
anna leiðindi á vinnustaðnum.
Hér er raunar einungis átt við
rússnesku ^yfirmennina, því
samskipti íslendinganna og
lægra settra rússneskra starfs-
manna UTRF gengu undan-
tekningarlítið með miklum
ágætum og í sumum tilvikum
tókust náin vináttutengsl miili
þeirra.
íslendingarnir urðu líka fljót-
lega varir við að Rússarnir,
með Abramov í broddi fylking-
ar, vildu láta óánægju sína
bitna á þeim persónulega og
kvörtuðu undan því við for-
ráðamenn ÍS að sumir íslend-
inganna væru ekki hæfir tii
samstarfs. Á þessu virðist þó
hafa verið ein mikilvæg undan-
tekning. Fljótlega munu hafa
komist á ágæt samskipti milli
Rússanna og Ólafs Magnús-
sonar útgerðarstjóra, en náin
tengsl mynduðust milli hans
og aðstoðarforstjóra UTRF,
konu að nafni Tamara. Að
sama skapi myndaðist ákveðin
togstreita milli Ólafs og sumra
annarra í íslenska hópnum.
Allt það sem hér hefur verið
lýst orsakaði að sjálfsögðu gíf-
urlegt andlegt álag. En aðstæð-
ur á vinnustað og í híbýlum og
framkoma Rússanna voru þó
einungis hluti af erfiðleikun-
um. Það var innbyrðis tog-
streita milli íslendinganna og
baktjaldamakk ásamt sér-
kennilegri framkomu íslenskra
sjávarafurða í garð einstakra
starfsmanna sem gerði útslag-
ið og er meginorsök þess að nú
eru einungis þrír eftir af þeim
ellefu landmönnum sem fóru
til Kamtsjatka í fyrra.
Bókhaldsvandi á báðum
stöðum
Bæði á sjó og í landi ráku ís-
lendingarnir sig fljótlega á ým-
is vandamál. Sum telja þeir að
íslenskar sjávarafurðir hefðu
átt að sjá fyrir, sérstaklega
með tilliti til þess að fyrirtækið
hafði haft tvo menn á Kamt-
sjatka undangengnar fjórar
vertíðir og hefði því átt að geta
gert sér nokkuð glögga grein
fyrir ástandinu. í öðrum tilvik-
um var allt of seint brugðist
við í höfuðstöðvum ÍS heima á
íslandi.
Á skrifstofunum austur á
Kamtsjatka lentu menn strax í
erfiðleikum með bókhaldið.
Hluti tölvukerfisins virkaði illa
framan af og framleiðslu- og
birgðabókhald alls ekki. Nýr
tölvumaður var loks sendur
frá íslandi þegar komið var
fram í apríl og komust tölvu-