Helgarpósturinn - 12.12.1996, Blaðsíða 7

FIMMTUDAGUR12. DESEMBER1996
7

mál loks í endanlegt form .þeg-
ar vertíðin var að verða búin.
Það er til marks um ástandið
að um margra mánaða skeið
var haldið utan um meginatriði
bókhaldsins í Excel töflureikni.
Að hluta var bókhald einnig
unnið heima á íslandi í höfuð-
stöðvum ÍS og í upphafi var
gert ráð fyrir öflugu upplýs-
ingastreymi á milli þannig að
menn gætu fylgst grannt með
gangi mála á báðum stöðum.
Starfsmanni fórnað
En í hinu fullkomna tölvuum-
hverfi heima á íslandi gekk
heldur ekki allt sem skyldi.
Bókhaldsdeildin í höfuðstöðv-
um ÍS var ekki beinlínis yfir-
mönnuð áður en fjögurra millj-
arða velta Kamtsjatkaútgerð-
arinnar bættist við. Raunin
varð því sú að ýmsar upplýs-
ingar sem áttu að berast reglu-
Iega frá íslandi til Kamtsjatka
bárust seint og illa, þrátt fyrir
mörg bréf og skeyti þar að lút-
andi. Þetta gerði íslendingun-
um á Kamtsjatka enn erfiðara
fyrir.
Af þessum sökum var varla
von að allar bókhaldsupplýs-
ingar lægju fyrir og búið væri
að stemma af allar tölur þegar
forsvarsmenn ÍS fóru til Kamt-
sjatka í ágústmánuði til að
ganga frá uppgjörsmálum við
rússnesku útgerðina. Það
bætti reyndar síst úr skák að
eftir að tölvukerfið komst í lag
fór að fækka í starfshópnum á
Kamtsjatka. Komið var fram á
vor og flestum orðið mál á að
komast í langþráð frí. Álagið á
þá fáu sem eftir voru jókst að
sama skapi.
Þegar forsvarsmenn ÍS komu
til Kamtsjatka mun hafa komið
upp óánægja meðal Rússanna
vegna þess að frágangi bók-
halds var ekki endanlega lokið.
Jörundi Ragnarssyni, sem séð
hafði um bókhaldsmálin á
Kamtsjatka eftir bestu getu en
á grunni takmarkaðra upplýs-
inga, var tilkynnt að starfs-
samningur við hann yrði ekki
endurnýjaður. Þetta gerðist
tveim dögum áður en Jörund-
ur fór heim til íslands í frí.
Þessi ákvörðun var sögð
byggð á minnisblaði frá Jó-
hanni Magnússyni. Minnis-
blaðið var hins vegar trúnaðar-
mál og Jörundi sjálfum var
meinað að sjá það. Án þess að
nokkrar beinar sannanir liggi
fyrir er það álit a.m.k. sumra
íslendinganna sem voru á
Kamtsjatka að þarna hafi ÍS-
menn ákveðið að gera Jörund
að blóraböggli til að hafa Rúss-
ana góða.
Jóhann Magnússon sem get-
ið er hér að ofan fór nokkrum
sinnum til Kamtsjatka og
gegndi þar eins konar ráðgjaf-
arstarfi fyrir íslenskar sjávaraf-
urðir. Honum var falið að fara
yfir stöðu mála og vinna
skýrslur um frámkvæmdina og
ýmis atriði sem betur mættu
fara. Jóhann er bróðir Ólafs
Magnússonar sem í upphafi
var útgerðarstjóri en er nú
orðinn verkefnisstjóri ÍS á
Kamtsjatka.
Einn fór til SH
Einn þeirra sem voru á
Kamtsjatka í fyrravetur flutti
sig í haust yfir til helsta keppi-
nautarins, Sölumiðstöðvar
hraðfrystihúsanna. Þetta er
Halldór Þorsteinsson sem
starfað hefur hjá ÍS og fyrir-
rennurum þess í aldarfjórð-
ung. Halldór var jafnframt sá
starfsmaður ÍS sem hvað
lengsta reynslu hafði af störf-
um á Kamtsjatka því hann
hafði áður en samstarfsverk-
efnið hófst í fyrrahaust verið
fjórar vertíðir á einum skuttog-
ara UTRF.
Halldór var í fyrrahaust skip-
aður aðstoðarmaður verkefn-
isstjóra á Kamtsjatka en þegar
heim kom í sumar var honum
boðið annað starf hjá fyrirtæk-
inu og gert að sæta talsverðri
launalækkun. Halldór mun þá
hafa gert forráðamönnum ÍS
grein fyrir því að hann myndi
fara að svipast um eftir starfi
annars staðar.
Sagt upp og dregið til
baka
Starfslok Haraldar Jónsson-
ar verkefnisstjóra bar að með
mjög sérkennilegum hætti.
Haraldur var staddur heima á
íslandi í fríi í maí þegar rúss-
neski sjávarútvegsráðherrann
kom hingað til lands í opinbera
heimsókn. Með honum í för
voru m.a. Alexander Abramov,
forstjóri UTRF, og Ólafur
Magnússon útgerðarstjóri, en
Haraldur mun raunar hafa ver-
ið búinn að banna honum að
taka sér frí á þessum tíma þar
sem hann taldi ótækt að verk-
efnisstjórinn og útgerðarstjór-
inn væru báðir fjarverandi á
sama tíma.
Þegar Haraldar fór til íslands
vissu hvorki starfsmenn á
Kamtsjatka né hann sjálfur
annað en hann kæmi aftur að
loknu mánaðarfríi. Því kom
það mönnum í opna skjöldu
þegar fregnir af því tóku að
berast úr ýmsum áttum að
hann kæmi ekki aftur til starfa
á Kamtsjatka.
Meðan á íslandsheimsókn-
inni stóð voru talsverð funda-
höld í höfuðstöðvum ÍS við Sig-
tún í Reykjavík en af einhverj-
um ástæðum var verkefnis-
stjórinn á Kamtsjatka, Harald-
ur Jónsson, ekki kallaður til
þótt hann væri staddur á ís-
landi.
Lyktir málsins urðu þær að
Haraldur fór ekki út aftur,
heldur lauk starfstíma sínum
hjá ÍS heima á íslandi en Ólafur
Magnússon var gerður að
verkefnisstjóra.
Þjófar, mútur og mafía
íslensk fyrirtæki eru í Vcix-
andi mæli tekin að leita út fyrir
landsteinana í von um aukna
arðsemi. í Rússlandi hafa mörg
vestræn fyrirtæki séð mögu-
leika á skjótfengnum gróða á
síðustu árum. Þar hrundi hið
miðstýrða efnahagskerfi sam-
an og fjölmargar atvinnugrein-
ar skortir sárlega fjármagn og
þekkingu. í Rússlandi er þó
ekki bara að finna gull og
græna skóga í viðskiptalegu til-
liti. Rússneska mafían er at-
kvæðamikil og voldug. Emb-
ættismannakerfið er gjörspillt
og mútur eru oft nauðsynlegar
til að fá að njóta sjálfsagðrar
opinberrar þjónustu. Það hef-
ur því gengið upp og ofan hjá
hinum vestrænu fyrirtækjum
sem verið hafa að fjárfesta í
Rússlandi á síðustu árum.
Mörg þeirra hafa neyðst til að
draga sig í hlé. í einstaka tilvik-
um hefur borið við að vestræn-
ir starfsmenn þeirra hafi verið
myrtir.
Islendingarnir sem fóru til
Kamtsjatka í fyrrahaust rákust
fljótlega á þessa spillingu.
Meginboðorðið á þessum slóð-
um virtist vera að koma sér í
aðstöðu til að stela, nota af-
raksturinn til að pota sér upp á
við og nota nýju aðstöðuna til
að stela meiru. Kokkarnir á
skipunum áttu til að stela kost-
inum eða hluta hans og selja.
Því var heldur ekki unnt að
treysta þegar búið var að fylla
á olíugeyma í skipi að skip-
stjórinn seldi ekki olíuna ein-
hverjum öðrum.
Opinberir starfsmenn eru
illa launaðir og jafnvel undir
hælinn lagt hvort þeir fá út-
borgað, enda má heita útilok-
að að fá nokkra opinbera þjón-
ustu án þess að múta viðkom-
andi starfsmanni. Það má jafn-
vel halda því fram með nokkr-
um rétti að þessir opinberu
starfsmenn séu hættir að líta á
sig sem slíka. Þeir veita þjón-
ustu gegn gjaldi rétt eins og
um væri að ræða einkafyrir-
tæki þeirra sjálfra.
40 milljóna mútur eða
þróunaraðstoð?
íslenskar sjávarafurðir fengu
greitt fyrir Kamtsjatkaverkefn-
ið með tvennum hætti. Annars
vegar var föst upphæð 5,3
milljónir dollara eða kringum
350 milljónir íslenskra króna
en hins vegar 7% sölulaun. Af
fjögurra milljarða veitu nema
sölulaunin um 280 milljónum
króna. Hitt er svo óneitanlega
nokkuð sérkennilegt að ÍS fékk
ekki allar þessar 280 milljónir í
sinn hlut. Eitt prósentustig af
söluþóknuninni eða 40 milljón-
ir króna runnu aftur til Rúss-
anna og sem styrkur til þróun-
arverkefna.
Hvað um þessa peninga varð
í raun og veru er ekki vitað
með vissu. Hins vegar má
benda á að það mun fremur
vera regla en undantekning í
viðskiptum vestrænna stórfyr-
irtækja við þróunarlönd að fyr-
irtækin þurfi að greiða mútur
til að landa samningum. Það er
ekki nóg að eiga lægsta tilboð í
verkefni eða sölu varnings
heldur skiptir líka máli hvaða
upphæð verktakinn eða sölu-
aðilinn er tilbúinn að greiða í
mútur til þeirra manna sem
ráða hvaða tilboði verði tekið.
Þegar einn íslendinganna
minntist einhverju sinni á
þessa peninga á fundi með
Rússunum austur á Kamt-
sjatka urðu Rússarnir skrýtnir
á svipinn og viku talinu strcix
að öðru.
Alexander Abramov, for-
stjóri rússneska útgerðarfyrir-
tækisins, er persónulega allvel
stæður, þrátt fyrir vandræði
undangenginna ára í rekstri
fyrirtækisins. Meðal eigna
hans er hús í Seattle í Banda-
ríkjunum.
Margvélegir erfidleikar
- segir Benedikt Sveinsson forstjóri íslenskra sjávarafuröa
Benedikt Sveinsson, for-
stjóri íslenskra sjávaraf-
urða, segir starfsfólk fyrirtæk-
isins á Kamtsjatka almennt
hafa staðið sig mjög vel við erf-
iðar aðstæður. „Þetta fólk var
ráðið með skömmum fyrirvara
eða allt að því fyrirvaralaust
og komst klakklaust í gegnum
mikla erfiðleika eins og til
dæmis mjög langa útivist á
skipum, erfitt veðurlag, vatns-
leysi, kulda og rafmagnsleysi í
landi og margt fleira mætti
telja upp.
Þetta er erfiður og vanda-
samur útflutningur sem við er-
um í,“ segir Benedikt. „Það er
alveg ljóst menn ganga ekki í
þetta eins og að stíga upp í
flugvél til sólarlanda."
Um bókhald og önnur atriði
því tengd telur Benedikt ekki
margt að segja: „Það er auðvit-
að ljóst að við og Rússarnir
færum bókhaldið á mjög óiík-
an hátt og það tók tíma að
samræma það og fá fram sam-
eiginlegt uppgjör sem báðir
aðilar gátu skrifað undir. En í
þetta var gengið og á endanum
gekk það ágætlega upp.“
Benedikt segist sjálfur ekki
hafa stöðugt fylgst með Kamt-
sjatkaverkefninu í smáatrið-
um. „Lengst af sá Guðbrandur
Sigurðsson, framkvæmda-
stjóri þróunarsviðs, um þetta
verkefni en eftir að hann flutti
sig til Útgerðarfélags Akureyr-
inga tók við því Friðrik Sig-
urðsson, sem nú er reyndar
einmitt á leiðinni til Kamt-
sjatka.“
Forstjóri íslenskra sjávaraf-
urða neitar því þó ekki að viss-
ir erfiðleikar hafi komið upp.
„Það væri barnaskapur að
neita því. Auðvitað hafa komið
upp margvíslegir erfiðleikar og
það hefur einmitt verið
stærsta átakið að sigrast á
þeim. En verkefnið hefur geng-
ið vel og menn hafa staðið sig
vel. Ég held að það væri ósann-
gjarnt að halda öðru fram.“
Það að Jörundi Ragnarssyni
hafi verið fórnað til að hafa
Rússana góða segir Benedikt
Sveinsson af og frá. „Við fórn-
uðum hvorki einum né nein-
um. Það kom í hlut Ólafs
Magnússonar, sem við settum
yfir verkefnið, að hafa umsjón
Benedikt Sveinsson: Ég lít ekki svo
á að ég hafi umboð til að veita
upplýsingar um það sem stendur í
samningum sem í raun eru milli-
ríkjasamningar og algert trúnaðar-
mál.
með mannahaldi. Varðandi
það sem Ólafi og Jörundi kann
að hafa farið á milli um starfs-
lok Jörundar verð ég einfald-
lega að vísa til þeirra.“
Ýmislegt af því sem fram
kemur í umfjöllun HP um lífs-
reynslu íslendinganna á Kamt-
sjatka segir Benedikt Sveins-
son algjört trúnaðarmál og
neitar að svara nokkrum
spurningum um þau efni. Þetta
gildir einkum um ýmsar pen-
ingastærðir, svo sem umboðs-
laun. Ef einhver er að leka
upplýsingum úr slíkum samn-
ingum, réttum eða röngum,
eða giska á einhverjar tölur í
þessu sambandi, þá verður sá
hinn sami einfaldlega að
standa fyrir því.“
Það er auðheyrt á forstjóra
íslenskra sjávarafurða að hon-
um er ekki allt of vel við um-
fjöllun HP um þetta mál. „Ég
get sagt það alveg eins og er að
ég ber kvíðboga fyrir því ef
Rússar fá á tilfinninguna að
okkur sé illa treystandi vegna
þess að við hlaupum með allar
upplýsingar í blöð. Það er ekki
rétta leiðin til að ná árangri.
Við erum hér að feta okkur
fyrstu skrefin á nýrri braut
sem í framtíðinni gæti reynst
okkur arðsöm og þá er ég ekki
einungis að tala um fyrirtækið
heldur þjóðarbúið í heild.“
Sagtum
Kamtsjatka
„Ég lít á þetta sem ævintýri. Eftir á að
hyggja er ég alls ekki viss um að ég hefði
viljað missa af þessu. Launin voru góð.
En að mörgu öðru leyti var þetta einna
líkast því að vera kominn til helvítis.“
„Ég heyrði mjög fljótlega sagt að Alex-
ander Abramov geymdi skammbyssu í
skrifborðsskúffunni, en ég sá hana
aldrei sjálfur, — kannski til
allrar hamingju.“
„Af öllu sem ég varð vitni að þarna aust-
ur frá held ég að mér hafi þótt einna
grátlegast að vera þarna á þokkalegasta
kaupi og geta gengið að því vísu að fá út-
borgað en þurfa svo að horfa upp á
Rússana við hliðina á mér hafa verið
kauplausa eða því sem næst jafnvel ár-
um saman. Þarnavoru menn sem áttu
fjölskyldur í landi og börn í skóla. Kon-
urnar þeirra höfðu kannski ekki efni á
láta krakkana fara með nesti í skólann
vegna þess að mennirnir fengu sjaldan
eða aldrei og Iítið eða ekkert útborgað.
Þegar þessir menn áttu svo fáeina daga í
landi horfði maður á þá eyða þessum fáu
dögum á tröppunum utan við skrifstofur
útgerðarinnar ívon um að fá einhverja
aura. Stundum tókst þeim að kría út eitt-
hvert smáræði, stundum ekki. Oft áttu
þeir ekki fyrir sígarettum þegar þeir
voru að fara á sjóinn í margra mánaða
úthald.“
„Ólafur Magnússon? bað er afskaplega
duglegur maður. Meira hef ég ekki um
hann að segja.“