Helgarpósturinn - 12.12.1996, Page 11

FIMMTUDAGUR12. DESEMBER1996
11
V
Hvers vegna eykst tekju- og
1 aunamunur?
Bjargráð tyrir skuldug heimili
Stjórnmá
Hörður Bergmann
skrifar
Við eigum eftir að átta okkur
almennilega á því hvernig
íslenskt samfélag er að slitna
sundur með efnahagslegu kyn-
slóðabili. Alltaf er þó að skýrast
myndin af vanda ungra fjöl-
skyldna með börn sem eru að
reyna að tryggja sér húsnæði.
Varla líður vika án nýrra fregna
af vaxandi skuldabyrði heimila,
auknum vanskilum og vaxandi
tekju- og eignamun í þjóðfélag-
inu. Jafnt og þétt breikkar bilið
milli þess fimmtungs þjóðarinn-
ar sem á mest og þess fimmt-
ungs sem á minnst. Það segja
niðurstöður Þjóðhagsstofnunar
af úttekt á skattaframtölum. Út-
tektin hefur líka leitt í ljós að á
íslandi skulda heimilin stærra
hlutfall af ráðstöfunartekjum
sínum en gerist hjá ríkum þjóð-
um. Ástandið versnar jafnt og
þétt. Árið 1988 skulduðu 11 þús-
und framteljendur meira en
þeir áttu en 1995 voru þeir
orðnir 20 þúsund. Þetta eru að
vonum einkum skuldir ungra
fjölskyldna með börn. Hvað
veldur svo varasamri þjóðfé-
lagsþróun?
Hin viðsjárverða vaxta-
maskína
Mestu valda öflugar svikam-
yllur sem flytja jafnt og þétt fé
frá þeim sem skulda og ekkert
eiga til hinna sem hafa meira en
þeir þurfa á að halda, fjár-
magnseigendanna. í rúm fimm-
tán ár hefur verið byggt upp á
íslandi öflugasta kerfi af þessu
tagi sem þekkist á norðurhveli
jarðar: hæstu vextirnir og verð-
trygging að auki. Ekkert siðað
samfélag ógnar tilverugrunni
sínum með því að ætla uppvax-
andi kynslóð að ráða bæði við
háa raunvexti og verðtryggingu
ofan á það. í sæmilega réttlátu
samfélagi er reynt að halda sem
bestu jafnvægi í lífskjörum milli
kynslóða, grafa ekki undan
þeim sem landið erfa.
Háir vextir píska þá eigna-
lausu og skuldugu áfram og
auka ójöfnuð milli þeirra sem
eru að hefja ævistarf og reyna
að sjá fjölskyldu sinni fyrir
frumþörfum og hinna sem hafa
sitt á þurru. Háir vextir gera
einnig nýrri atvinnustarfsemi
og fyrirtækjum, sem vilja færa
út kvíarnar, erfitt fyrir og draga
því úr spurn eftir vinnuafli. Það
bitnar einkum á ungu fólki.
Vextirnir, sem ríkið greiðir af sí-
hækkandi skuldum sínum, gera
opinberan rekstur erfiðari og
vanmáttugri með hverju ári
sem líður. Vaxtamaskínan vinn-
ur jafnt og þétt dag og nótt við
að auka tekjumun, gera þá ríku
ríkari og fátæku fátækari. Hún
er stillt á sjálfvirka hraðaaukn-
ingu, vandræðin aukast með
Vcixandi hraða frá ári til árs.
Viðbrögð á vettvangi stjórn-
málanna eru enn í skötulíki. Enn
þykir gott og gilt að bjóða þeim
sem reyna að eignast húsnæði
ráðgjöf og úrræði sem felast í
því að lengja í hengingarólinni.
Bjóða t.d. óráð eins og það að
lengja lánstíma úr 25 árum í 40.
Að breyta láni í húsbréfakerfinu
úr 25 ára endurgreiðslutíma yfir
í 40 ár er ótrúlega dýrkeypt. Sé
lánið 3 milljónir hefur það í för
með sér að vaxtagreiðslurnar
hækka úr tæpum 2,3 milljónum
króna í rúmlega 4 milijónir.
„Björgunin" kostar í þessu til-
viki 1,7 milljónir séu vextirnir
5,1% eins og tíðkast hefur í hús-
bréfakerfinu. Hver græðir á því
að mánaðarleg greiðslubyrði sé
létt með þessum hætti um inn-
an við þrjú þúsund krónur?
Fjármagnseigendur eða félitlir
húsnæðiskaupendur?
Félagslega húsnæðiskerfið á
að hjálpa þeim fátæku en býður
nú orðið of dýrar lausnir þannig
að um helmingur af ráðstöfun-
artekjum ungs láglaunafólks,
sem slær lán fyrir kaupunum,
fer í húsnæðiskostnaðinn. Og
stríðið stendur í 43 ár! Vaxta-
bætur vega ekki upp á móti fast-
eignagjöldum og því sem fer í
rafmagn, hita og viðhald. Ber-
um þetta saman við kjör valda-
kynslóðarinnar í landinu sem
hvorki þurfti að greiða raun-
vexti né verðtryggingu og leysti
húsnæðismál sín á 8-10 árum.
Frá þeim snauðu — til
hinna fjársterku
En fleiri svikamyllur vinna
jafnt og þétt í eignatilfærslunni
sem grefur undan lífskjörum
þeirra sem eru að reyna að
komast inn í samfélagið. Og
þeim fjölgar jafnt og þétt. Al-
þingi og ríkisvaldið bera ábyrgð
á meira og minna duldu launa-
kerfi og skattalögum sem færa
jafnt og þétt meira til þeirra
sem hafa mest. Ríkið greiðir
þeim fyrir óunna yfirvinnu, fyrir
ýmsa vinnu og viðvik auk fastra
launa, bílastyrki og háa dagpen-
inga á ferðalögum sem reynast
búbót fyrir þá sem hafa mest og
eru sjaldnast við! Óréttlætið er
svo teygt fram í rauðan dauð-
ann með hæstu eftirlaunum
þeirra sem höfðu mest og
greiðslum fyrir alls konar sér-
verkefni ofan á þau. Nýtt sam-
komulag ríkisstarfsmanna og
fjármálaráðherra og frumvarp
flutt í framhaldi af því felur í sér
að heildarlaunin, sporslurnar,
geta gilt sem viðmiðun eftir að
komið er á eftirlaun ef hlutað-
eigandi velur þann kost. Og
framlag ríkisins á að hækka úr
6% af grunnlaunum í 11,5% af
heildarlaunum. í stað þess að
snúa sér að æpandi úrlausnar-
efnum fyrir unga fólkið er verið
að taka aukið fé í lífeyrisgreiðsl-
ur. Á unga kynslóðin enga mál-
svara á þingi eða í hagsmuna-
samtökum launafólks?
Enn má nefna nýleg og rang-
lát lög um fjármagnstekjuskatt
sem léttir skattgreiðslur þeirra
sem hafa arð af hlutabréfum og
húsaleigutekjur. Lögunum, sem
gefa þeim sem kaupa hlutabréf
afslátt af tekjuskatti, ætlar að
reynast erfitt að breyta þótt
engin ástæða sé lengur til að
örva hlutabréfakaup með
skattaafslætti. Verðbréfasalarn-
ir virðast hálfsmeykir við gífur-
lega hækkun flestra hlutabréfa í
seinni tíð! Eitt tekjuskattþrep er
líka dæmi um kerfi sem hlífir
þeim sem hafa úr mestu að
spila.
En þeir ungu og eignalausu
sitja eftir með sárt ennið og vax-
andi skuldabyrði. Hvað þarf að
breytast?
Það sem þarf að gera
Til margra ráða þarf að grípa
þegar ráðist er gegn þessum
vanda. Bregðast þarf við með
breyttum lögum um skatta og
afnámi verðtryggingar; með því
að taka á málinu i kjarsamning-
um; innan bankakerfisins — og
einnig er full þörf á því að ungt
fólk átti sig betur á hvað það
kostar að taka lán. Minni spurn
eftir lánum lækkar vexti.
Von er á tillögum frá nefnd
sem fjármálaráðherra hefur
skipað til að glíma við þau jað-
aráhrif skattalaga sem gera
barnafjölskyldum örðugt að
vinna sig út úr vandanum. Ferli
þeirra yfir í lög þarf að flýta.
Stjórnmálamenn jafnt í stjórn
og stjórnarandstöðu hljóta að
hafa áhuga á endurkjöri. Varla
verður af því hjá þeim sem ekki
tekst að greina rétt alvarlegustu
vandamál samfélagsins og
bregðast við í tæka tíð.
Ríki og sveitarstjórnir verða
að hafa ódýrari íbúðir í boði
innan félagslega húsnæðiskerf-
isins og bjóða fleiri valkosti en
tíðkast hefur. Hugmyndir Páls
Péturssonar félagsmálaráð-
herra um að veita þeim sem
eiga nú rétt á viðskiptum við fé-
lagslegt húsnæðiskerfi hliðstæð
lán til að kaupa á frjálsum mark-
aði þarf að skoða í því sam-
bandi. Allur rekstur félagslegs
húsnæðiskerfis þarf að miðast
við að hjálpa félitlu fólki. Ekkert
má miðast við að skapa sem
mesta atvinnu við nýbyggingar
eða leiða til óþarfa kostnaðar
við rekstur kerfisins. Loks er
brýnt að kjósendur knýi allar
sveitarstjórnir til að bjóða húsa-
leigubætur. Það hlýtur að telj-
ast réttlætismál að alls staðar á
landinu sé létt undir með þeim
sem ekki geta keypt húsnæði
eða vilja ekki gera það.
Samtök launafólks verða líka
að gera sitt til að bæta stöðu
yngri kynslóðarinnar. Sú skipan
að hækka fólk í launum eftir því
sem það eldist og hefur minna
við peninga að gera getur ekki
talist haldbær nú á dögum. Þeir
sem standa í ströngu uppeldis-
hlutverki með þungar skulda-
byrðar á herðum eiga að hafa
hæstu ráðstöfunartekjurnar sé
gætt réttlætis og hagsmunir
barna hafðir í huga. Barátta fyr-
ir hærri skattleysismörkum
gagnast þeim ekki og er út í hött
vegna þrenginganna í samneysl-
unni. Hún viðheldur einu skatt-
þrepi. Nær væri að huga að rétt-
látum skattþrepum. T.d. 20%
tekjuskatti á tekjur á bilinu 40-
100 þúsund, 40% á bilið upp að
150 þúsundum og 60% þar yfir.
Útreikningar eru auðveldir á
tölvutímum. Og barnabætur á
ekki að skoða sem ölmusu. Það
bætir úr skák að breyta þeim
hreinlega í hálfan persónuaf-
slátt.
Evrópubam í GrLkklandi
„Ógna hvað?
Þið gerið ekki annað en
að herða okkur í þeirri trú að okkar menning
sé ein sú ríkasta í heimi. Þið hafið enga burði í að
ógna okkur. Þið sem flykkist hingað að því er virðist
í engum tilgangi eruð, hvort sem þið gerið
ykkur grein fyrir því eða ekki,
að leita upprunans.“
Seifur er fallinn. Hér í Aþenu
er annar guð við völd og sá
heitir Díonýsos. Lærisveinar
hans eru óþreytandi við að út-
breiða fagnaðarerindið: „Et,
drekk og ver glaðr.“ Ekki síst á
þessum tíma árs þegar geispar
veitingamannanna bergmála
milli veggja í auðum veitinga-
sölum um alla borgina. Sandal-
ar í þúsundatali rykfalla í
minjagripaverslunum ásamt
litlum gifsafsteypum af guðun-
um af Olympusarhæð og ódýr-
um dýrlingamyndum á kross-
viðarplötum. Nær helmingur
borgarbúa hefur lifibrauð sitt
af þeim átta milljónum ferða-
manna sem sækja landið heim
á hverju ári. Margir vinna að-
eins yfir sex heitustu mánuð-
ina við störf tengd ferða-
mannaiðnaði og mæla svo göt-
urnar þess á milli, en aðrir
ganga um auð gólf í verslunun-
um sínum með fjaðrakústinn á
lofti og bíða eftir betri tíð. Veit-
ingahúsaeigendur í miðborg-
inni sitja fyrir þeim reytingi
ferðamanna sem fer hjá og því
sem næst draga fólk inn fyrir.
Ótrúlegustu fortölum er beitt:
„Sjáðu, þetta er venjulega
verðið á rétti dagsins!“ segja
þeir og benda ákafir á matseð-
Bréf frá Aþenu
Eva Pálsdóttir
skrifar
ilinn. „En fyrir þig... tuttugu
prósenta afsláttur af því að
það er svo gott veður í dag og
þú ert örugglega búin að ganga
mikið og verðskuldar góða
máltíð. Við gerum besta gríska
salatið í allri Aþenu! Ég gef þér
glas af víni með matnum. Nei?
Gerðu það, einn kaffibolla!"
Gjaldeyrisgræðgi
Það er því undarlegt og
stundum örlítið lýjandi að vera
að flækjast hér, í landi sem
liggur í vetrardvala hálft árið.
En því fylgja einnig sérstök for-
réttindi sem felast í því að nú
hefur fólkið allan heimsins
tíma og flestir eru meira en
viljugir til að spjalla. Helsta
umræðuefnið er verðlagið, því
verðbólgan hér er óskapleg.
Það er ekki svo langt síðan ég
heyrði talað um hvað hér væri
ódýrt að lifa, en Parísarprís-
arnir á fjölförnustu stöðum
borgarinnar hafa nú þaggað
niður í þeim röddum. Hver hef-
ur svo sína skoðun á ástæðum
þess að verðið æðir upp fyrir
öll skynsemismörk. Mæðuleg-
ur barþjónn sagði við mig um
leið og hann rétti mér kaffiboll-
ann: „Mig langar ekkert að
rukka þig um 500 drökmur fyr-
ir einn kaffibolla, fyrir tíu árum
hefði hann ekki kostað nema
sextíu.“ Og á meðan hann var í
óða önn að útskýra fyrir mér
að allt væri þetta Karamanlis
að kenna, sem svo hetjulega
sveiflaði þjóðinni inn í EB
skömmu fyrir lok valdatíma
síns (1981), fór sessunautur
minn við barinn að ókyrrast í
sætinu. Að lokum barði hann í
borð og bað mæðulega bar-
þjóninn vinsamlegast að fara
ekki með þessa vitleysu fram-
an í ungar og auðtrúa stúlkur.
Öllum ætti að vera ljóst að
skaðvaldurinn mikli væri
græðgin í erlendan gjaldeyri;
allt snerist um að hagnast sem
mest á ferðamönnunum.
Mengun og mannlíf
Víst er borgin jafnskítug og
ég hafði búist við og jafnyfirfull
af fólki og bílum. Yfir henni
liggur alltaf grábrúnt ský sem
er til komið vegna olíuhreins-
unarstöðva, málmverksmiðja
og útblásturs bílaflotans sem
er svo stór að ekki er leyfilegt
að aka nema annan hvern dag.
(Miðað er við númeraplöturn-
ar, oddatölur í dag og sléttar á
morgun.) Og á hverjum degi
streymir fleira fólk inn í borg-
ina í leit að tækifærum. Fyrst
og fremst frá Albaníu, Tyrk-
landi og Búlgaríu en einnig
ungt fólk úr sveitunum og frá
eyjunum. Það er því engum
gefið að fóta sig hér, setið er
um öll störf og húsnæði er dýrt
og illfáanlegt. En ókostirnir
falla í skuggann af því sem
meira máli skiptir, fallegu
mannlífi. Ekki kemur til greina
annað en að bera virðingu fyrir
meðfæddri gestrisni fólksins,
því ólíkt svo mörgum sem öðr-
um fremur hafa þurft að þola
átroðning útlendinga (og þá á
ég við okkur sjálfumglöðu túr-
istana sem áratugum saman
höfum herjað á land og þjóð)
er viðmót þeirra laust við allan
biturleik. Þau hreykja sér ekki í
píslarvættishlutverki fátæku
þjóðarinnar sem selt hefur sál
sína og menningu fyrir peninga
úr vasa ferðamannsins, heldur
ljóma af heilbrigðu stolti yfir
því að allir vilja sækja þau
heim. Hér ríkir nokkurs konar
menningarleg aristókrasía.
Óhjákvæmilega eru höfuð
stundum hrist góðlátlega yfir
þessum ferðalöngum sem virð-
ast alltaf rammvilltir og vita
ekkert í sinn haus og hlegið er
að barnslegum ákafa þeirra og
áhuga fyrir hversdagslegustu
hlutum. En framkoma heima-
manna er nær undantekningar-
laust hlýleg og hjálpsemin fer
langt fram úr því sem maður
annars getur átt von á í svo
stórri borg. Eins og konan í
bakaríinu sagði þegar ég
spurði hana hvort hún hefði
ekki áhyggjur af því að þessi
flaumur útlendinga ógnaði
menningu hennar: „Ógna
hvað? Þið gerið ekki annað en
að herða okkur í þeirri trú að
okkar menning sé ein sú rík-
asta í heimi. Þið hafið enga
burði í að ógna okkur. Þið sem
flykkist hingað að því er virðist
í engum tilgangi eruð, hvort
sem þið gerið ykkur grein fyrir
því eða ekki, að leita upprun-
ans. Gleymið ekki að það var
ég sem vaggaði ykkur og gaf
ykkur allt sem þið eigið. Hér
liggja dýpstu rætur ykkar,
kæra Evrópubarn,“ sagði hún
hógværlega og ég gekk upp-
ljómuð og ný út úr bakaríinu
hennar og steingleymdi brauð-
inu sem ég var að enda við að
kaupa.