Helgarpósturinn - 12.12.1996, Qupperneq 22

22
RMMTUDAGUR12. DESEMBER1996
Amy Tan
The Hundred Secret Senses
Flamingo 1996
$jöita skilningarvitið
The Hundred Secret Senses er nafn
nýjustu bókar Amy Tan. Áöur hafa komiö
út bækurnar The Joyluck Club og The
Kitchen God's Wife. Fyrri bækur Amy
Tan hafa selst grlóarvel og setift lengi á
vlnsældalistum i Bandaríkjunum. Vin-
sældir Tan koma ekki é ðvart þvi hún er
frábaer rithöfundur.
1 nýjustu bókinni, The Hundred Secr-
et Sensos, segir fré kinversk-bandariskri
fjölskyldu I San Francisco. Aftalpersónan
er Olivia og hefst sagan þegar hún er
afteins flmm ára. Þá deyr faftir henriar
en á banabeftnum skýrlr hann fjölskyldu
slnm frá þvi aft hann eigl dftttur í Klna.
Hans hinsta ósk or aft fjölskyldan hafi
uppi á dötturinni og flytji hana til Banda-
ríkjanna. Móftir Oliviu er ekkert ðfjáft i
aft fá dfttturina en af virftingu vlft mann
sinn hefur hún uppi a fiennl og fær hana
flutta til Bandarlklanna. Koma kfnvcrsku
stúlkunnar. Kwan. umturnar lífi Oliviu
svo þaft verftur aldrei eins og áftur.
Kwan er 17 ára þegar hún kemur tll fjöl-
skyldunnar; hún tekur Ollviu strax undir
sinn verndarvæng og verður Olivia mlkil-
vægasta manneskjan I lifi hennar. Kwan
er skyggn og býr emnig yfir græftandi
mætti. Hún er algjör andstæfta alls sem
Oliwa hefur kynnst og I fyrstu fer ekkert
alltof vel á meft þelm. Lesandinn fylgist
meft samskiptum hálfsystranna I jjrjá
áratugi. Kwan er alltaf tilbúln aft gripa
inn í Iff Oliviu og gefur henni endalaust
ráftleggingar sem Olivia kannski kærlr
sig ekki alttaf um. Þaft er þó alltaf Ijftst
aft eitthvaft melra býr aft baki skyggnilýs-
ingum og ondalausum ráftleggingum
Kwan, nefnilega vel falift leyndarmál fjöl-
skyldunnar. Ekkl er ástæfta tíl þess aft
fara nánar út í söguþráftinn hér.
Amy Tan segir sögu sfna af einstakri
hlýju og innsæi. Persónusköpun er meft
afbrigftum góft en þaft som er best vift
bókina er aft hún er umfram allt
skenuntlleg.
Bókin er 321 sifta. fæst hjá Máli og
menningu og kostar 1.195 krónur.
Lilian Jackson
Braun
The Cat Who Knew
Shakespeare
Headline 1996
Köthirínn sem...
Alls hafa komlft út átján bækur í
bókaflokknum Kötturinn sem... (The
Cat Who...) eftir bandarfsku skáldkon-
una Llllan Jackson Braun. Bökin sem
hér er tii umfjöllunar er sú sjóunda í
röftinnl.
Sagan fjallar um fyrrverandi rann-
sóknarblaftamann, Quilleran aft nafnl,
köttinn stelsjúka Yum Yum og gáfafta
köttinn Koko.
Hér er á ferftlnn! gamaldags glaspa-
saga. Frainvlnda sógunnar er mjög
hæg og þaft er reyndar ekki fyrr en um
miftblk bökarinnar sem lesanda verftur
fullljóst aö um glæp sé aft ræfta.
Qullleran býr ásamt köttunum
tveimur i smábæ, sem er svo litill og
ómerkilegur aft menn hafa gjarna
gieymt aft setja hann Inn á landakort
og oft hefur þaft verift vafamál hvort
hann sé i Kanada efta I Bandarikjun-
um. Fólkift I bænum er hvaft öftru und-
arlegra eins og tlökast meft smábæj-
arfólk. Kastljósinu er þó smám saman
beint aft einni íjðlskyldu þar sem, vlft
nánarl athugun Quillerans, mörg und-
arleg dauftsföll hafa átt sér staft!
gegnum tiftina,
Hlutverk kattarins Koko er ekki eins
stftrt og titlll bftkarinnar gætl gefift til
kynna. Hann er aft vlsu bókhnelgöur
mjóg og afthyllist elngöngu Shakespe-
are í þessari sögu. Hann hefur þann
hátt á aö velta bökum úr hlllum og
vilja þær þá opnast á mlkilvægum
staft. Þegar svo Qullleran ætlar aft
setja þær á sinn staft þá rekst hann
giarna á setningu sem tengist sögunnl
efta gefur vishendlngar um þaft som
koma skai. Þaft má segja aö kötturlnn
vlti sinu vitl.
Hah fólk gaman af hægfara, gamal-
dags glæpasögu þar sem byssur, tölv-
ur efta önnur tækni er víftsfjarri er
þessl bók hln besta lesnlng.
Bókln er 200 slOur, fæst hjá Máll
og menningu og kostar 1.195 krónur.
Hvorugur „höfundanna“
var höfundur
s 1
Fiölmiðlar
Halldór Halldórsson
skrifar
afngreining Sigurðar Más
Jónssonar við grein í
Pressunni fyrir tæpum tveimur
árum um meintan flagara hefur
í Hæstarétti verið dæmd mark-
laus. Þannig fellur úr gildi hér-
aðsdómur, þar sem Sigurður
var dæmdur fyrir meiðyrði.
Mál þetta er að mörgu leyti
mjög athyglisvert og verður
fróðlegt að fylgjast með fram-
haldinu. Mál þetta er áhuga-
vert m.a. vegna þeirrar óreiðu,
sem virðist ríkja um ábyrgð á
rituðu máli í blöðunum þrátt
fyrir mjög skýr lagaákvæði.
Grein þessi og uppsláttur
hennar vakti eftirtekt á sínum
tíma og deildar meiningar voru
um það hvað réttlætti að skrifa
blaðagrein um mann, sem í
fljótu bragði virtist „sprett-
harður kvennamaður" með
meiru.
Þegar umrætt tölublað kom
út var greinin merkt með eftir-
farandi hætti: „Guðrún Krist-
jánsdóttir ásamt Sigurði Má
Jónssyni". Staðreyndin er hins
vegar sú, að höfundur greinar-
innar var ritstjórinn sjálfur,
Karl Birgisson. Enda bar hann
fyrir dómi, að hann bæri sem
ritstjóri ábyrgð á greininni.
Hann gegndi í þessu tilviki ekki
einungis hlutverki ritstjóra,
heldur samdi hann greinina.
Hvorki Sigurður Már né Guð-
rún Kristjánsdóttir sömdu um-
rædda blaðagrein, heldur
lögðu ritstjóranum til efni.
Nöfn þeirra voru notuð án leyf-
is eða samráðs við þau. Grein-
in var ekki merkt höfundi sín-
um, ritstjóranum. Hann var
hins vegar dæmdur í héraði,
ásamt Sigurði Má og Guðrúnu.
Ritstjórinn tók svokallaða
ritstjórnarákvörðun um birt-
ingu nafna blaðamannanna, en
það er harla augljóst, að dóm-
stóll getur ekki og á ekki að
reyna að meta framlag og
ábyrgð starfsmanna blaðsins
vegna greinar, sem ábyrgðar-
maður blaðsins samdi einn.
Ritstjórinn var vissulega ekki
eini aðstandandi greinarinnar.
Á hinn bóginn segja blaða-
mennirnir tveir, að þáttur
þeirra hafi verið lítilvægur og
afmarkaður. Þegar allt kom til
alls reyndust þetta verða dýr
mistök, því kostnaður og bæt-
ur vegna málsins námu rösk-
lega 700 þúsund krónum.
Lögfræði og blaða-
mennska Hæstaréttar
í máli þessu hefur meirihluti
Hæstaréttar ákveðið í sam-
ræmi við prentlögin, að Sigurð-
ur Már verði ekki dreginn til
ábyrgðar vegna meiðandi um-
mæla, sem birtust í greininni,
vegna þess að nafn hans var
notað í leyfisleysi. Hitt er
verra, að Hæstiréttur tekur
jafnframt „ritstjórnarákvörð-
un“og tekur mildandi tillit til
þess, að hann tók „bara“ sam-
an lýsingu á „saka- og gjald-
þrotaferli" meints flagara. Ég
fæ satt að segja ekki séð annað
en að Hæstiréttur rugli saman
tveimur ólíkum vandamálum.
Um leið og rétturinn er búinn
að komast að þeirri niður-
stöðu, að nafngreining Sigurð-
ar Más (og þannig um leið Guð-
rúnar) hafi verið heimildar-
laus, er dómur gegn blaða-
mönnunum tveimur úr gildi
fallinn. Með þessari niður-
stöðu er Hæstiréttur búinn að
„í heild má segja, að
dómurinn í máli Sigurðar
Más sé einkum staðfest-
ing á þeirri ríku ábyrgð,
sem hvílir á herðum rit-
stjóra fjölmiðla."
ákveða um hvað málið snýst:
Nafngreiningu og ábyrgð. í
máli þessu gilda nákvæmlega
sömu rök fyrir Guðrúnu og Sig-
urð Má. Hún bar ekki ábyrgð á
greininni heldur var það rit-
stjórinn, sem féllst reyndar
sjálfur á það fyrir dómi.
Þetta áfrýjunarmál fjallar í
raun ekki um meiðyrði, heldur
um ábyrgð á efni fjölmiðils. í
heild má segja, að dómurinn í
máli Sigurðar Más sé einkum
staðfesting á þeirri ríku
ábyrgð, sem hvílir á herðum
ritstjóra fjölmiðla. Um þetta
gilda lög, s.s. prentlögin frá
1956, þar sem skerpt var á
ábyrgð ritstjóra umfram aðra,
sem koma að útgáfu fjölmiðils.
í lögunum og lagaframkvæmd-
inni voru gerðar mjög strangar
kröfur um nafngreiningu. T.d.
dugði ekki að nota upphafs-
stafi nafns síns til þess, að það
flokkaðist undir næga nafn-
greiningu. Þannig var einn af
ritstjórum Morgunblaðsins tal-
inn sýkn saka í meiðyrðamáli,
þótt öllum væri ljóst, að hann
væri höfundur umrædds texta.
Nafngreining upp á punt
Þegar blaðamenn leggja rit-
stjóra sínum til efni í grein,
sem hann skrifar, en merkir
þeim án leyfis, bera þeir ekki
ábyrgð á greininni heldur rit-
stjórinn sjálfur. í þessu tilviki
tók ritstjórinn mjög mikilvæg-
ar ákvarðanir sjálfur, sem
breyttu allri áferð umræddrar
greinar. Fyrir dómi var haldið
á lofti þeirri skýringu, að nafn-
greining væri þjónusta við les-
endur. Það er rangt. Almennt
er litið á nafngreiningu frétta-
greina sem aðferð til að hvetja
blaðamenn til dáða, efla sam-
keppni og í leiðinni að svala
forvitni lesenda. í huga útgef-
enda hefur nafngreining í tíma
og ótíma í raun ekkert með
ábyrgð á efni að gera, enda
þótt komið hafi upp ágreining-
ur á DV um þvílíkt mál.
Annars mega blaðamenn
ekki missa sjónar á aukinni
áráttu fólks til að höfða meið-
yrðamál, dómagleði dómstóla
auk síhækkandi dómafjár-
hæða. Meiðyrðalöggjöfin er
snargölluð. Dómurinn í þessu
máli er ánægjulegur vegna
leiðréttingar á mistökum hér-
aðsdóms um eðli ábyrgðar.
Sigurður Már átti kröfu til leið-
réttingar og á nákvæmlega
sama hátt á Guðrún Kristjáns-
dóttir rétt á leiðréttingu.
Hvorugt þeirra samdi um-
rædda blaðagrein og nöfn
þeirra voru notuð án leyfis.
Réttlætið hefur sigrað í tilviki
Sigurðar Más. Guðrún á sama
réttlæti inni hjá Hæstarétti.
I
Bókmenntagetraun
Hverorti?
Isíðustu viku birtum við ljóðið Stjáni blái eftir Öm Am-
ar (Magnús Stefánsson). Sólveig M. Magnúsdóttir,
Strandgötu 19 í Hafnarfirði sendi inn rétt svar og fær
hún bókina Reykjavík 101 eftir Hallgrím Helgason. Að
þessu sinni spyrjum við um höfund sem ekki var síður
frægur fyrir stjórnmálastarf. Þeir sem þekkja höfundinn
ættu að senda okkur línu, annaðhvort í pósti; HP, Borg-
artúni 27, 105 Reykjavík, eða á myndrita 552 23 11 fyrir
þriðjudag. Úr réttum lausnum verður dregið og vinn-
ingshafinn fær senda bókina íslandsförin eftir Guðmund
Andra Thorsson, sem nýkomin er út hjá Máli og menn-
ingu.
1-^
Oss vantar menn,
oss vantar menn!
sem andarteppu óp brýzt fram
úr öllu því sem vinna ber.
Það nístir köldum klakahramm
á hvert það brjóst, er lyftir sér,
og hvern sem bogið bak vill rétta,
með bjargsins þunga leggst það á,
sem dauðra hausa hœðnisgretta
það haugum rofnum starir frá:
Orð, orð
innantóm
fylla storð
fölskum róm.
The Truth about
Truth
De-confusing and Re-construct-
ing the Postmodem World
Walter Truett Anderson (ritstj.)
Putnam Books
Póstmódernismi í
bak og fyrir
Póstmódernismi er gríöarvin-
sælt hugtak í listum, vísindum
og menningarumræöu. Minna fer
stundum fyrir þvi aö fólk skilji
hvaö viö er átt meö hugtakinu.
Fræðimenn hafa margir glímt viö
þaö og gert tilraun til aö skil-
greina þaö á meðan aðrir hafna
hugtakinu sem hverju ööru kjaft-
æöi. í þessari bók eru birtar rit-
geröir fræðimanna sem taka
póstmódernismann alvarlega og
glíma viö hann sem merkingar-
bært fyrirbærl. Meöal þeirra sem
koma viö sögu eru heimspeking-
arnir Paul Feyerabend (sem er
nýlátinn), Isaiah Berlin og Jean
Baudrilliard. Þá skrifar íslands-
vinurinn Vaclav Havel um merk-
ingu póstmódernisma í alþjóöa-
menningunni.
Bókina þarf aö sérpanta.
Fjölmidlar í tölum
íþróttir: ávísun
á auglýsingar
Algengt umkvörtunarefni í þjóöar-
sálum útvarpsstöövanna er íþróttirn-
ar, sem allt eru sagöar kæfa. Þess-
ar vandlætingarfullu raddir þjóöar-
sálarinnar hafa reyndar nokkuö til
síns máls. Útsendingartími fþrótta-
efnis í útvarpi og sjónvarpi hefur
margfaldast síöan einakréttur RÚV
til útvarps og sjónvarps var afnum-
inn áriö 1986.
Líkt og taflan ber meö sér hefur
framboö íþróttaefnis ekki einasta
aukist í heildina tekiö, heldur einnig
i dagskrá hverrar stöövar um sig. Af
öllum stöövum hefur RÚV vinninginn
meö átta klukkustundir á viku, eöa
sem samsvarar fullum vinnudegi!
Vikulegur útsendingartími á
íþróttaefni í útvarpi og sjónvarpi
1980-1995: taliö í klst.
‘80
Rás 1 og 2 2
Sjónvarp 4
Stöö 2
Sýn
Stöð 3
Samtals 6
‘85 ‘90 ‘93 ‘95
3 3 3 3
4 7 8 8
- 5 6
- 3
- 6
7 10 16 26
Ath. allar tölur eru námundaðar í
heilar klst;) fyrir 1992.
Ofuráhersla Ijósvakamiðlanna á
íþróttir stendur ekki í réttu hlutfalli
viö fjölda áhorfenda og hlustenda
og þaö þrátt fyrir aö þeim sé oft
fundinn besti timinn I dagskránni. Af
fjölmiölakönnuninni má ráöa aö ým-
islegt annaö efni nýtur mun meiri
hylli áhorfenda og hlustenda.
Ástæöu þessa háttalags má draga
saman I eitt: auglýsingatekjur. Aukin
samkeppni á Ijósvakanum snýst
ekki bara um fjölda áhorfenda og
hlustenda. Hún snýst ekki síöur um
samsetningu þess hóps sem hægt
er að draga aö skjánum og út-varps
viötækjum. Karlmenn fram undir
miöjan aldur eru t.a.m. áhugaverö-
astir þeirra sem horfa og hlusta á
sport. Þetta er sterkur og tiltölulega
einkvæmur neysluhópur sem auð-
veldara er aö selja auglýsendum en
fjölmennari og ósamstæöari hópar
áhorfenda og hlustenda. Skiptir þá
engu þótt Ijósvakamiölarnir þurfi aö
greiða stórar fúlgur fjár á uppboös-
markaöi íþróttahreyfingarinnar til að
hreppa útsendingarrétt aö einstök-
um íþróttaviöburöum og mótum.
Heimildir: Hagstofa islands og
Ársskýrslur Ríkisútvarpsins.