Alþýðublaðið - 11.06.1972, Blaðsíða 6

Hér á norðurslóðum notum við sólina sem fegurðarlyf. Brúnleitur blær gerir allar konur fallegri i okkar
augum, og þess vegna nota islenzkar konur hvert augnablik, sem gefst, til að safna sólbrúnum litablæ.
En sólin er varasöm, sé ætlunin að verða of brún á of skömmum tima.og stundum fylgja kvillar i kjölfarið.
HðRUNDSKVILLI SEM SE6IR
TIL SÍN FYRST Á SUMRIN
Sífellt er verið að
uppgötva nýja sjúk-
dóma. Sumir þeirra
eru lífshættulegir
hafa dauðann í för
með sér, án þess að
læknar geti þar nokk
uð að gert. Aðrir eru
ekki eins alvarlegir
og valda einungis ó-
þægindum um
skemmri eða lengri
tíma. ( þeim flokki er
meðal annars ,,nýr“
hörundskvilli, sem
talsvert er farið að
gæta i Danmörku —
ef til vill fyrirfinnst
hann einnig hér á
jandi, þótt þess hafi
ekki heyrzt géfið"— öy
allt bendir til þess að
hann reynist nokkuð
þrásætinn, þær or-
sakir hans er að rekja
til áhrifa sólarinnar.
Það voru nokkrir
sérfræðingar við Finnsen-
stofnurrina, sjúkrahúsið i
Ilorsens og amtssjúkra-
húsið að Genlofte i Kaup-
mannahöfn, sem komust
að þessari niðurstöðu.
Undanfarin ár hafa leitað
til þeirra sjúklingar, sem
þjáðust af einskonar
hörundsbólum, sem helzt
liktust svokölluðum ,,fila-
pensum” eða „acne vulg-
aris”, sem sá gelgju-
skeiðs-húðkvilli nefnist á
latinunni, en reyndust þó
að verulegu leyti
Irábrugðnir filapensun-
um.
Uæknarnir og sérlræð-
ingarnir töldu sig komast
að raun um að þessir
sjúklingar ættu það sam-
eiginlegl að hafa lekið
hörundskvillann i orlofi á
Suðurlöndum. Fyrir það
kiilluðu þeir kvillann l'yrst
i stað „Majorku-bólurn-
ar”. Kn svo sýndi það sig
innan tiðar að sólböð á
Norðurslóðum gátu einnig
valdið þessum hörunds-
kvilla, og er heiðarlegum
visindum samkvæmt
breyltu sérlræðingar þá
nalninu i ,,acne aestival-
es” — sumarbólur.
I.eiður kláði.
Ilúðsjúkdómalæknar við
þrjár áður nefndar stofn-
anir hafa samtals fengið
fjörutiu sjúklinga með
þennan hiirundskvilla til
meðlerðar, og nú hala þeir
birt niðurstöðurnar af
rannsóknum sinum i
dönsku læknatimariti. Uað
hafði upphaflega vakiö
með læknum þessum grun
um að nýr og áður ókunn-
ur hörundskvilli væri
þarna á uppsiglingu, að
filapensar minnka yfirleitt
að mun, þegar þeir sem af
þeim þjást, dveljast i sól-
inni á Suðurlöndum. En
það var þveröfugt hvað
þessa sjúklinga snerti.
I>essi hörundskvilli
sagði til sin i vorsólinni
eða fyrstu sumarmánuð-
ina. Hans verður einkum
vart á þeim stöðum likam-
ans þar sem hörundið ligg-
ur óvarið fyrir sólskininu
— á andliti, hálsi og oft
efst á brjóstinu eða öxlun-
um. Þetta eru stórir og
harðir nabbar, 1—3 mm,
Ijósrauðir eða bleikir og
rauður hringur i kring.
Þessir bólunabbar geta
myndað þétta hvirfingu á
afmörkuðum blettum en
sitja lika oft á við og dreif.
Oft klæjar viðkomandi á-
kaft i nabbana, einkum
eftir að sól hefur skinið á
þá. Læknarnir hafa reynt
að ráða niðurlögum þessa
nýja hörundskvilla með
öilum þeim lyfjum og ráð-
um, sem reynst hafa koma
að gagni við venjulegum
filapensum og bólum, en
þau hafa ekki borið
minnsta árangur.
Það er ekki fyrr en
haustar að og sól hverfur,
að þessi hörundskvilli læt-
ur undan siga, i bili að
minnsta kosti. Það þýðir
með öðrum orðum, að þeir
sem taka þennan hörunds-
kvilla þjást af honum 3—6
mánuði, án þess að nokkru
tauti verði við hann komið.
Það eina sem læknar og
sérlræðingar geta aðhafst
cr að segja sjúklingunum
að bólunabbarnir hverfi
smam saman.
Einkum konur, sem taka
kvillann.
Filapensar eru jafn al-
gengirhjá báðum kynjum,
en aftur á móti leynir það
sér ekki að það er kven-
þjóðin sem næmari er fyr-
ir þessum nýja hörunds-
kvilla. Alls eru það sumsé
37 konur, en einungis 3
karlmenn, sem enn hafa
leitað til lækna vegna
hans. Þetta hlutfall varð
til þess að sérfræðingarnir
tóku aö athuga hvort verið
gæti að fegurðarlyf eða
ilmvötn kynnu að eiga sinn
þátt i þvi að sólskinið hefði
þessi áhrif á hörundið.
Einnig tortryggðu þeir
ýmis sólbrúnkulyf, sem
sjúklingarnir höfðu notað.
En þrátt fyrir ýtarlega
rannsókn hefur ekki
reynst unnt að uppgötva
nein tengsl þarna á milli.
Venjulegir filapensar
eru algengastir hjá ung-
lingum, 15—25 ára, en
meðalaldur þeirra, sem
tekið hafa þennan nýja
hörundskvilla er mun
hærri 20—40 ár. t sam-
bandi við filapensana
myndast fita i húðinni,
„húðormar”, sem veldur
bólgunni. Hins vegar hafa
rannsóknir leitt i ljós að
fitan evðist úr hörundinu i
sambandi við þennan nýja
kvilla: fitukirtlarnir verða
óvirkir og visna upp.
Þýðing hormónanna.
40—80% af öllum ungling-
um þjást af filapensum, og
10—20% svo að óþægindi
og lýti stafa af á meðan
kvillinn varir. Þessi
hörundskvilli er kunnur
um allan heim og á meðal
allra þjóðflokka. Hann
getur sagt til sin þegar á
aldrinum 9—10 ára og þjáð
viðkomandi fram á miðjan
aldur.
Sú staðreynd að fila-
pensarnir segja til sin um
það leyti sem unglingarnir
eru að verða kynþroska,
bendir til þess að hormón-
arnir komi þar að ein-
hverju leyti við sögu. Með-
al geldinga fyrirfinnst sá
kvilli heldur ekki, en séu
þeim gefnir karl-hormón-
ar um nokkurt skeið, taka
filapensarnir að segja til
sin.
Tvenns konur örveirur.
Oft færast filapensarnir i
aukana hjá stúlkum, þeg-
ar þær hafa tiðir, aftur á
móti hverfa þeir, verði
kvenmaðurinn vanfær.
Þessi greinilegu áhrif hor-
mónanna stafa sennilega
af þvi, að starfsemi fitu-
kirtlanna stjórnast af
þeim. Eigi að siður bendir
ekkert til þess að hinn nýi
hörundskvilli standi i
nokkru sambandi við
truflanir á hormónastarf-
semi.
1 hörundi þeirra sem
þjástaf filapensum, finnst
undantekningarlitið viss
sýklategund og snikju-
sveppur, en báðar þessar
örveirur geta klofið húðfit-
una i óháðar fitusýrur, og
það eru einmitt þær, sem
kvillanum valda en ekki
sjálf fitan. Báðar þessar
örveirur geta einnig valdið
bólgunöbbum i hörundinu.
Enda þótt filapensarnir
séu i sjálfu sér meinlaus
kvilli, getur hann haft alls
ekki svo litil áhrif þar eð
hann lýtir andlit margra
einmittá þeim árum, þeg-
ar unglingarnir leggja
sem mesta áherzlu á útlit
sitt. Oftast nær takmark-
ast filapensarnir við and-
litið eitt, þegar konur eiga
i hlut, en karlmenn geta
fengið slika bólgunabba
um allan likamann.
Meðhöndlun kvillans.
Þess eru mörg dæmi, að
slæm tilvik af filapensum
hafa valdið þunglyndi og
öðrum geðrænum sjúk-
leika. Og þar er um gagn-
virk áhrif að ræða, þar eð
vitað er að filapensar geta
magnast við taugaálag um
lengri eða skemmri tima.
Ekki er enn fundið neitt
lyf, sem talizt getur öruggt
gegn filapensum, en við-
tækar visindalegar rann-
sóknir hafa veitt ýmsar
gagnlegar visbendingar i
þvi sambandi.
Enda þóttþærrannsóknir
hafi ekki getað leitt i ljós
neitt samband á milli mat-
aræðis og þessa hörunds-
kvilla, hefur reynslan
sannfært marga um að
fitumikill eða reyktur
matur hefur neikvæð áhrif
á filapensana.
Sé um væg tilvik að ræða
er það til mikilla bóta að
lauga andlitið úr volgu
vatni og sápu kvölds og
morgna, og siðan úr köldu
vatni. Undir nóttina má
smyrja húðina þunnu lagi
af brennisteinssmyrslum:
þrýsta skal húðormunum
út, en þó ekki svo harka-
lega að hörundið merjist.
Ekki má nota feitt krem,
þar sem húðin er svo fitu-
menguð fyrir, að slikt ger-
ir illt verra. Ekki heldur
nein fegrunarlyf önnur,
sem aukið geta fitumeng-
un hörundsins.
Útivera og næg hreyfing
i fersku lofti og sólskini, en
háfjallasól á vetrum er yf-
irleitt til bóta. En þó er
það til að filapensar færist
i aukana við sólskin, og
verður viðkomandi þá að
haga sér samkvæmt þvi.
Læknismeðhöndlun.
Sé um alvarlegri tilvik að
ræða, kemur læknismeð-
höndlun til greina, og er þá
oft notað hormónalyf, sem
unnið er úr nýrnahettu-
berkli og sýklaeyðandi lyf.
Hormónalyfið heldur þá
þrotanum i hörundinu i
skefjum. Þessi lyf fást ein-
ungis gegn lyfseðli.
Sama er að segja um
töflur með sýklaeyðandi
efnum, t.d. tetracyklin,
sem getur haft mjög gagn-
leg áhrif, sé það gefið i
smáum skömmtum i
nokkkrar vikur eða mán-
uði. Segi filapensarnir ein-
göngu til sin þegar stúlkan
hefur tiðir, nægir oft að
gefa lyfið i tiu daga eða
svo áður en tiðir hefjast.
Þessar töflur má þó ein-
göngu nota sé um alvarleg
tilvik að ræða, þar sem
þær geta orsakað auka-
verkanir, sem ekki er
vert að hætt á ella.
Getnaðarvarna-taflan
getur og reynst mörgum
stúlkum gagnlegt lyf gegn
filapensum, þar eð hún
dregur úr fitumynduninni
i húðinni. Það er þó oft
ekki fyrr en eftir 2—5
mánaða notkun töflunnar
að sá árangur kemur i
ljós, og auk þess hentar
það lyf ekki öllum stúlk-
um, þar eð það þykir ekki
með öllu áhættulaust að
telpur um fermingu taki
slik hormónalyf.
©
Sunnudagur 11. júní 1972