Alþýðublaðið - 12.02.1977, Blaðsíða 2

2 STJÓRNMAL
Laugardagur 12. febrúar 1977
alþýðu'
Utgefa.idi: Alþýðuflokkurinn.
Kekstur: Reykjaprent hf. Kitstjóri og ábyrgöarmaður: Arni Gunnarsson. Fréttastjóri: Bjarni Sigtryggsson.
Aðsetur ritstjórnar er i Sfðumúla 11, simi 81866. Auglýsingadeild, Alþýðuhúsinu Hverfisgötu 10 — simi 14906.
Áskriftarsími 14900. Prentun: Blaðaprent h.f. Askriftarverð: 1100 krónur á mánuði og 60 krónur i lausasölu.
Svona tekur embættiskerfið
völdin af þingi og stjórn
Síðan Gunnar Thorodd-
sen tók við starfi raf-
orkumálaráðherra hefur
hann heimsótt ýmsa
landshluta og yfirleitt
lofað fólki þar virkjunum
og lýst hinni björtustu
raforkuframtíð héraðs-
ins.
Þannig fór á Austur-
landi, þar sem lofað var
Bessastaðavirkjun, og
eins fór í Húnaþingi, þar
sem fjálglega var talað
um Blönduvirkjun. Þar
var sérstaklega um það
rætt, að næsta stórvirkjun
fslendinga þyrfti að rísa
utan við eldfjallasvæðið
og væri Blanda líklegasti
virkjunarstaður hvað það
snertir.
Af þessu og ýmsum
fleiri ummælum ráðherr-
ans héldu menn, að hann
hefði áhuga á einhverjum
þessara virkjana sem
næsta meginverkefni í
orkumálum. Það kom því
algerlega á óvart fyrir
nokkrum vikum, er til-
kynnt var opinberlega, að
sá hinn sami Gunnar
Thoroddsen raforkuráð-
herra hef ði samþykkt, að
ráðist skyldi í virkjun
Hrauneyjarfoss, sem er
skammt neðan við
Sigöldu og ekki allfjarri
Búrfellsvirkjun.
Hvað hafði gerst?
Hafði ráðherrann vísvit-
andi blekkt fólk um land
allt, úr því að hann sam-
þykkti skyndilega enn
eina stórvirkjun á eld-
f jallasvæðinu á Suður-
landi?
Skýringin á þessum at-
burðum er lærdómsrík.
Hún sýnir okkur, hvernig
stjórnkerfið og
embættismennirnir í því
taka völdin af kjörnum
fulltrúum þjóðarinnar og
sjálfri rikisstjórn lands-
ins.
Landsvirkjun var sett á
stofn, þegar Búrfells-
framkvæmdir voru
undirbúnar, og eru eig-
endur fyrirtækisins ríki
og Reykjavíkurborg.
Landsvirkjun rekur nú
allar rafstöðvar á Suður-
og Suðvesturlandi, selur
rafmagnið og vinnu að.
raforkumálum. Fljótlega
varð hún að stórfyrir-
tæki, sem velti gífurleg-
um fjárhæðum og
réði til sín f jölda fær-
ustu manna.
Þarna var komið stór-
fyrirtæki með sterkum
embættisaðli (og að visu
kjörinni stjórn) — og
fyrirtækið notaði f járráð
sín og starfslið til að
undirbúa enn frekari
virkjanir á starfssvæði
sínu. Ekki verður talið ó-
eðlilegt, að stórfyrirtæki
undirbúi þannig sína
eigin stækkun, við því er
að búast.
Nú fórsvo illa, að þjóð-
in var seinheppin með tvo
orkumálaráðherra,
Magnús Kjartansson og
Gunnar Thoroddsen, og
þeir komu orkumálum
landsins í hnút.
Milljónum er ausið af
fyrirhygrjuleysi í Kröflu,
byggðalínan er vanrækt,
byrjað er á frumathug-
unum fyrir virkjun á
Austurlandi, gerðar
skipulagsæfingar með
orkumál Vestfjarða og
rifist um Blöndu. Þótt
Orkustofnun sé mikið
fyrirtæki, einnig hlaðið
sérfræðingum eins og
Landsvirkjun, er engin
virkjun nálægt því að
vera fullhönnuð — ekki
einu sinni Krafla.
Þannig leið tíminn, en
af mörgum ástæðum
verður ein virkjunar-
framkvæmd að taka við
af annarri. Það ættu að
vera ákvarðanir ríkis-
stjórnar og Alþingis, í
hvaða röð virkjað er,
hversu stórar virkjanir
eru og hvernig orkan
verður notuð.
Skyndilega stóð ríkis-
stjórnin frammi fyrir
ákvörðun um næsta
áfanga raf magnsf ram-
leiðslu, sem mundi kom-
ast í gagnið eftir 1980.
Landsvirkjunarkerf ið
var tilbúið með vandlega
hannaða virkjun f Hraun-
eyjarfossi. Embættis-
mennirnir hföðu unnið sín
störf, og nú sögðu þeir
ráðherra, að ákvörðun
mætti ekki dragast.
Raforkuráðuneyti,
Orkustofnun, Rafmagns-
veitur ríkisins, Laxár-
virkjun og hvað þeir nú
heita allir aðrir aðilar
raforkukerf isins, voru
óviðbúnir. Þeir höfðu
ekki hannað næsta
virkjunaráfanga. Þeir
gátu ekki lagt fyrir ríkis-
stjórn og Alþingi neinn
valkost.
Það var ekkert að gera
nema hlíta vilja Lands-
virk junarkerf isins og
embættismanna þess.
Ríksistjórnin beygði sig
ogsagði jáogamen. Hún
hafði ekki um neitt að
velja. Kerfiðtók völdin af
kjörnum fulltrúum þjóð-
arinnar.
Hér verður látið ósagt,
hvort þetta var skynsam-
leg ákvörðun eða ekki, en
hún gerði raforkumála-
ráðherra kjánalegan í
augum þjóðarinnar, eftir
tal hans um land allt.
Svona tók kerf ið málið í
sínar hendur, og þetta er
ekkert einsdæmi hér á
landi. Svona fer
embættiskerf ið oft að.
Embættismenn okkar
vita of fáir, að þeir eiga
með sérkunnáttu að
leggja fyrir þjóðkjörið
þing og ríkisstjórn helztu
valkosti í hverju aðkall-
andi máli, og þeir sem
fara með lýðræðislegt
umboð, eiga að taka loka-
ákvörðun, ekki hinir ævi-
ráðnu sérfræðingar. —o
• Sjómenn á
• Snæfellsnesi:
: Er ekki
j grundvöllur
: fyrir veru-
: legum
: skiptaverðs-
j hækkunum ?
>• Sjómenn á Hellissandi,
j Rif i og Olafsvík héldu f und
• i Röst síðastliðinn sunnu-
: dag, þar sem þeir ræddu
: kjaramál sín og sífelldar
• skerðingar á kjörum al-
j mennings.
• í ályktun fundarins kem-
: ur fram, að lýst er furðu
: yfir því að ekki skuli nú
i vera grundvöllur fyrir
• verulegum f iskverðshækk-
• unum (á skiptaverði til sjó-
: manna), þrátt fyrir veru-
: legar hækkanir á fiskaf-
: urðum fslendinga á erlend-
: um mörkuðum. Þá tóku
• fundarmenn eindregið
; undir mótmæli Sjómanna-
J sambands fslands gegn
• skattaf rumvarpinu ill-
: ræmda, enda töldu þeir nóg
: vera að gert nú þegar við
: að skerða kjör sjómanna
: með lögum, þó ekki bættist
• enn við ,,einhver ólög", en í
: þeim fælist m.a. að frá-
: dráttur sjómanna skertist
: um 25-30% miðað við nú-
; gildandi lög. f lok álykt-
• unarinnar segir orðrétt:
• „Fundurinn álítur að
^strax og lög um kjara-
^samninga sjómanna renna
: út, verði að taka kjaramál
jsjómanna föstum tökum,
• og hvika hvergi frá raun-
^hæfum kjarabótum og
^kannaðar verði allar leiðir
;til að ná settu marki að
Jmannsæmandi launum
jfyrir sjómenn".
• —ARH
I
Island á óbeizlaða vatns-
orku fyrir 35 milljarða á ári!
Ef öll óvirkjuð vatns-
orka á íslandi væri
virkjuð, og 20% dregið
frá fyrir náttúruvernd,
mundi sú orka vera 35
milljarða króna virði á
ári, miðað við það orku-
verð, sem Járnblendi-
verksmiðjan á að
greiða, sem er ekki hátt,
sagði Benedikt Gröndal i
umræðunum um verk-
smiðjuna á Alþingi á
fimmtudag.
Hann taldi þessa orku
svo verðmæta auðlind,
að islenzka þjóðin gæti
ekki neitað sér um að
nota hana. Hins vegar
verði svo mikil orka ekki
virkjuð nema með stór-
um kaupendum eins og
orkufrekum iðnaði, enda
þótt næg orka sé ætluð til
allra hugsanlegra ann-
arra nota i landinu.
Af þessu leiöir, hélt Benedikt
áfram, aö bein andstaöa viö orku-
frekan iönaö er hrein ihaldssemi i
efnahagsmálum, sem mundi
leiöa til þess aö lifskjör fjölgandi
þjóöar mundu staöna eöa versna i
framtiöinni.
Benedikt gagnrýndi mörg atriöi
varöandi framkvæmdir viö
undirbúning járnblendiverk-
smiöjunnar og kraföist upplýs-
inga um önnur. Þrátt fyrir þaö
kvaö hann þingmenn Alþýöu-
flokksins mundu styöja frum-
varpið. Þeir heföu stutt fyrra
frumvarpiðá sinum tima og teldu
þá breytingu til bóta, aö
samningsaöili væri nú norskt
fyrirtæki i staöinn fyrir banda-
riska auöhringinn Union Carbide
Corporation.
Þá benti Benedikt á, aö væri nú
hætt við þessa verksmiðju, mundi
þjóðin þurfa að greiða marga
milljarða i hækkuðu rafmagns-
verði — ofan á allt sem fyrir er I
þeim efnum —þvi aðgreiöa yrði
afborganir og vexti af lánum til
Sigölduvirkjunar, þótt verk-
smiðjan yrði aldrei kaupandi að
orkunni. Þetta eitt ætti að verða
til þess, að þingmenn, sem hafa
verið á móti verksmiðjunni, létu
nú af andstööu sinni frekar en að
leggja á rafmagnsneytendur
stórfelldar byrðar.
BenediktGröndal ræddi nokkuö
um orku og orkufrekan iönaö
almennt. 'Ataldi hann, aö rikis-
stjórnin heföi átt aö láta gera
itarlega athugun á öllum hugsan-
legum iöngreinum, og skýra frá
þeim niöurstööum, svo að þjóöin
og ráöamenn hennar gæti valiö
um. 1 stað þess að gera þetta hafi
skyndilega sprottiö upp úr bak-
nefndum rikisstjórnar álver og
járnblendi, án þess aö um nokkuð
annaö væri aö velja. Ýmsar aörar
iðngreinar hlytu aö vera til, sem
ef til vill féllu betur aö islenzkum
aðstæðum.
Þá ræddi Benedikt þaö, sem
varast bæri i skiptum viö fjöl-
þjóða fyrirtæki, en það væri sér-
staklega ráö þeirra yfirhlekkjum
framleiðslunnar á undan og eftir
verksmiöju hér. Vel virtist vera
búiö um sölu i samstarfi við
Spiegelverket, en allar upplýs-
ingar vantaöi um 300.000 iestir af
hráefnum, hvaöan þau ætti að
kaupa,frá norska fyrirtækinu eöa
öðrum. Eftir þvi gæti afkoma
verksmiðjunnar farið.
Enn gagnrýndi Benedikt
hafnarmál i sambandi viö stór-
iöju hér á landi. Hann taldi
merkilegt, aö i landi sjávarút-
vegs, þar sem hvert byggðarlag
beröist i áratugi fyrir sómasam-
legri höfn, þyrfti ekki annaö en
nefna stóriöju, þá væri sjálfsagt
aö reisa um leið stórhöfn. Alveriö
stæöi aö visu undir Straums-
vikurhöfn, en svo væri ekki um
Hvalfjörö. Til greina heföi komiö
aö hota Akraneshöfn, enda ætti aö
nota tiltölulega litil skip, en i þess
staö mundi rikiö nú reisa á
kostnaö skattgreiöenda hafnar-
mannvirki fyrir amk. 600 milljón-
iriHvalfiröi, sem mundi lengi vel
ekki þjóna öörum en járnblendi-
verksmiðjunni.
Benediktræddi einnig um orku-
verð og kvaöst vænta þess, að
ráðamenn þeirra mála geröu
hreint fyrir sinum dyrum varö-
andi verksmiöjuna — sönnuöu aö
orkuveröiö væri framleiösluverö
og betur en þaö. Almenningur
ætti erfitt meö aö skilja, hvers
vegna raforkuveröiö hækkar
stöðugt, þótt alltaf sé veriö aö
reisa stór orkuver til aö fá hag-
stætt orkuverð, og þaö sé sagt
mun lægra hér en i öörum löndum
(sem þó ekki gildir um innlenda
notendur. Þá heföi óstjórn orku-
málanna leitt til þess ástands, aö
heildsöluverö raforku á Suö-
vesturlandi væri til dæmis aöeins
25% af þvi, sem óbreyttir neyt-
endur greiddu, og þyrfti þetta
ástand fyrst skýringar og svo
leiöréttingar viö.