Alþýðublaðið - 10.07.1977, Blaðsíða 2

2 STJÖRNMAL
Sunnudagur 10. júlí 1977 {?!£%{#*'
Útgefaadi: Alþýftuflokkurinn.
Kiksiur: Keykjaprent hf. Ritstjóri og ábyrgðarmaöur: Arni Gunnarsson.
Aðsetur ritstjórnar er i Siðumúla 11, simi 81866. Augiýsingadeiid, Alþýðuhúsinu Hverfisgötu 10 — simi 14906.
Askriftarsimi 14900. Prentun: Blaðaprent h.f. Askriftarverð: 1100 krónur á mánuði og 60 krónur i lausasölu.
Núgildandi stjórnar-
skrá islenzka
lýðveldisins er rúm-
lega aldar gömul. Við
búum enn við stjórnar-
skrána, sem konungur
Danmerkur og íslands
færði okkur á þúsund
ára afmæli búsetu i
landinu árið 1874.
Gagngerar breytingar
hafa að sjálfsögðu
orðið á fullveldis-
málum Islendinga og á
stjórnarháttum á þessu
timabili. íslendingar
öðluðust heimastjórn
1903, fengu fullveldi sitt
viðurkennt 1918 og
stofnuðu lýðveldi 1944.
1 tengslum við slikar
breytingar hafa að
sjálfsögðu verið gerðar
nauðsynlegar orða-
lagsbrey tingar á
stjórnarskránni. Þ»á
hafa og verið gerðar á
henni mikilvægar
breytingar i sambandi
við breytta kjördæma-
skipun. í raun og veru
eru þær einu breyt-
ingarnar, sem gerðar
hafa verið á stjórnar-
skránni og talizt geta
efnisbreytingar,
óháðar breytingum á
fullveldi þjóðarinnar.
Þegar á þriðja ára-
tug þessarar aldar eða
fyrir fimmtiu árum var
ljóst, að íslendingar
mundu stofna lýðveldi
um miðjan fimmta
áratuginn. Eðlilegast
hefði verið, að ný
stjórnarskrá hefði þá
verið undirbúin.
Nokkrar umræður fóru
þá fram um, hverjir
vera skyldu megin-
drættir slikrar stjórn-
arskrár, enda er þar
um mörg álitamál að
ræða. En þessi hálfa
öld hefur liðið, án þess
að nokkuð væri aðhafst
i þessu efni. Lýðveldið
islenzka er orðið meira
en þrjátiu ára gamalt,
en býr enn við st jórnar-
skrá, sem er hundrað
ára að stofni til.
Rétt áður en
lýðveldið var stofnað
yar kjördæmaskipun-
inni að visu breytt með
breytingum á stjórnar-
skránni eða árið 1942.
Niu árum áður eða 1933
hafði kjördæmaskipun-
inni verið breytt i
fyrsta skipti i áratugi i
þvi skyni að bæta úr
ranglæti, sem var orðið
óþolandi. Hin gamla
kjördæmaskipun hafði
Sljómarskrármálið
svo að segja löghelgað
tveggja flokka kerfi á
íslandi, kerfi, þar sem
Sjálfstæðisflokkur og
Framsóknarflokkur
kepptu um völdin og
Framsóknarflokkurinn
naut stórfelldra
friðinda. í kjölfar þess-
arar kjördæmabreyt-
ingar kom Alþýðu-
flokkurinn til skjalanna
sem þriðja aflið i
islenzkum stjórn-
málum. Kjördæma-
skipunin hafði til þessa
komið i veg fyrir, að
hann hefði nokkur
veruleg áhrif.
Breytingin 1933 var
fjarri þvi að fullnægja
réttlæti. Þess vegna
var efnt til breytingar-
innar 1942. Fjórum
árum áður hafði
Alþýðuflokkurinn
klofnað og Sósialista-
flokkurinn komið til -
skjalanna. Kosning-
araar 1942 voru fyrstu
kosningarnar, sem
hann tók þátt i.
Kjördæmaskipunin frá
1942 varð grundvöllur
að f jögurra flokka kerfi
i landinu, en Sjálf-1
stæðisf lokkur og
Framsóknarflokkur
héldu þeirri forystu i
islenzkum stjórn-
málum, sem gömul
kjördæmaskipun hafði
fengið þeim.
Búseta og þjóðfélags-
hættir héldu áfram að
breytast á Islandi.
Kjördæmaskipunin frá
1942 reyndist gölluð og
ranglát. Enn var henni
þvi breytt 1959, i
núverandi form. En hið
gamla flokkakerfi
hefur i grundvallar-
atriðum haldizt
óbreytt.
Nú er gildandi
kjördæmaskipun
bráðum orðin tuttugu
ára gömul. Augljóst er,
að i kjölfar breyttra að-
stæðna i þjóðfélaginu
er hún orðin úrelt og
ranglát. En nú hefur
nýr hugsunarháttur
einnig rutt sér til rúms
varðandi kjördæma-
skipun og kosningar.
Nú einblina menn ekki
lengur á það, að lands-
hlutar eða flokkar hafa
fleiri eða færri fulltrúa
á lögg jafarsam-
komunni en þeir eiga
rétt á. í kjölfar þess,
sem hefur verið að
gerast með öðrum
lýðræðisrikjum undan-
farið, óska nú æ' fleiri
breytinga á sjálfu
kosningafyrirkomulag-
inu. Menn vilja ekki
lengur vera bundnir við
það að kjósa flokk.
Menn vilja lika geta
haft bein áhrif á það i
kosningum, hvaða
menn skipa löggjafar-
samkomuna. Hið svo
nefnda flokksræði
hefur verið á undan-
haldi i lýðræðisrikjum
undanfarið, og svo er
einnig tvimælalaust
hér á landi.
Það má ekki dragast
lengur að endurskoða
stjórnarskrána, enda
hefur þingkjörin nefnd
starfað að þvi verkefni
um nokkurra ára skeið.
En nú má ekki láta við
það eitt sitja, að breyta
kjördæmaskipuninni
einni, eins og gert hefur
verið i þrjú siðustu
skipti. Nú verður lika
að breyta sjálfri
kosningatilhöguninni
og gera rétt kjósandans
meiri en hann hefur
verið, auka sjálf
lýðræðisréttindi hans.
Og það verður að gera
enn meira. Það verður
loks að setja lýðveldinu
nútimalega lýðveldis-
stjórnarskrá, sem
byggir á nútima hug-
myndum um frelsi,
lýðréttindi og réttar-
öiyggi.
GÞG