Vísir - 04.10.1969, Síða 6

6
VIS l K . JLaugaraagur 4. oKiooer isro.
AS/Gí/M?g hvili |®,
ímeð gleraugum fsú iWiS1
Austurstræti 20, sími 14566.
Seljum Druna- og annaö fyllingarefni ð mjög hagstæöu veröi.
Gerum tilboö i jarðvegsskiptingai og alla flutninga.
ÞUNGAFLUTNINGAK h/f . Sími 34635 Pósthólf 741
[á[sIs[sIs[á[s[B[sIálBlB[ÍISÍS[s[5ls[s[S@
19 mm^twmm’m******? , , .. @1
{ STALHUSGOGN |j
19
19
iiji Kfl|H|'U|UflHV^|H FrQrnlGiSoncJi; fvil
jgj^ H—HHH STÁLIÐN HF., Akureyri' gjj
ICl SöluumboS: ÓÐINSTORG HF. SkólavörSustíg 16, Reykjavík ti«ll
9191919191ÉI91919I9191919191919191É919I91
húSuS meS hinu sterka og rri
áferSarfallega RILSAN
(NYLON 11)
FramleiSandi:
91
91
HLILIRA RRflA
Dag- viku- og
mána&argjald
22*0*22
/71 BÍLALEIGAN
'AIAJJtf
RAUÐARÁRSTÍG 31
—Listir -Bækur -Menningarmál-
BOKMENNTIR
OG SAMFÉLAGIÐ
T andflótti rússneska rithöfund
arins Anatoli Kuznetsovs í
haust hefur enn einu sinni orö-
ið til að beina athygli að and-
lega ástandinu í Sovétríkjunum,
skoðana og ritfrelsi rithöfunda
og menntamanna þar I landi.
Atvikið rifjar upp frásagnir Al-
exanders Werths í bók hans um
Sovétríkin frá því fyrr í ár,
Russia: Hopes and Fears, en
Werth er hvað sem öðru líður
höfundur sem ekki verður sak-
aður um rússahatur né sovét-
nlð. Álit hans er í stytztu máli
að tiltölulega frjálslynd stjóm-
arvöld um efnahags- og utanrlk-
ismál I Sovétríkjunum hafi látið
afturhaldsmönnum 1 flokksfor-
ustunni, stallnistum eftir for-
sjá menningarmála, að því til-
skildu auðvitað að þeir létu
mikilvægari málefni I friði. Og
bólvirki afturhaldsins I sovézk-
inn bókmenntum telur hann
vera sjálft Rithðfundasamband
Sovétrfkjanna.
Tjegar rætt er um andlegt 6-
frelsi, skoðana og ritkúgun
austan jámtjaldsins óg í Sovét-
ríkjunum sérstaklega, gleymist
oft að óvíða munu rithöfundar
búa við tryggari afkomu né
betri veraldleg kjör en einmitt
I Sovétrikjunum. Höfundur sem
fengið hefur inngöngu I rithöf-
undasambandið á vísa von um
trygga afkomu eftirleiðis, og inn
taka I sambandið er að sínu
leyti auðsótt, þarf ekki annað til
en höfundur hafi fengið útgefn-
ar eftir sig tvær bækur af ein-
hvers konar skáldskapartagi. Og
höfundur sem dyggilega fylgir
forskriftum hins sovézka sósíal
realisma á vísa von um útgáfu I
því mikla bókiðjulandi þó verk
hans hafi ekki öðrum verðleik-
um til að dreifa. Hinn sem ekki
fellur I kramið hjá forustu rit-
höfundasambandsins af hug-
myndafræðilegum eða öðrum á-
stæðum, á harla örðugt uppdrátt
ar, og brottrekstur úr samband-
inu getur beinlfnis jafngilt dómi
til hungurdauða Af þessu leiö-
ir m.a. að alls konar undirmáls
og miðlungsmenn ráða miklu
afli atkvæða I rithöfundasam-
bandinu, fólk sem á lífsafkomu
sfna f voða ef það missir þeirra
fríðinda sem aðild að samband-
inu felur I sér, forusta samtak-
anna, sem óhjákvæmilega hefur
mikil áhrif á forustu flokks og
rfkisvalds, er að verulegu leyti
úr þessum hópi og nýtur jafn-
an fylgis hans.
öfugt við mörg önnur jám-
tjaldslönd, t.d. Tékkóslavakíu
eru frjálslyndir rithöfundar I
minnihluta I rithöfundasam-
bandi Sovétríkjanna og eiga þar
f vök að verjast. Werth bendir
á að það séu einvörðungu frjáls
lyndir mikilsháttar höfundar
sem sætt hafa ofríki og stund-
um beinum ofsóknum á undan-
fömum árum, og þvínær allir
mikilsháttar höfundar I Sovét-
ríkjunum era frjálslyndir. Og
það vora rithöfundar og tals-
menn rithöfundasambandsins
sem gerðu harðasta hríð að
Pasternak, Daníel og Sinjavskí,
og nú Kuznetsov.
Alexander Werth telur ^ð. rit-
höfundasamband Sovétríkjanna
sé sjálft einhver helzta fyrirstað
an fyrir auknu frjálsræði I sov-
ézkum bókmenntum, kennismið-
ir flokksins og hin pólitlska rit-
skoðun yrðu hægari viðskiptis
ef ekki kæmi til áhrifavald hinn-
ar flialdssömu forustu þess. All
ir vita að sovét-bókmenntir era
I ógöngum, segir hann. Og það
er hið stallnska miðstjómarvald
rithöfunda sjálfra sem á mesta
sök á að ekki hefur rætzt úr
þeim. En að vísu þyrfti einnig
að koma til nýr skilningur
menningarmála f forastu flokks-
ins og rfkisstjómarinnar, og
menntamálaráðherra sem raun
verulega bæri skyn á menning-
armál. En frú Furtsevu, vin-
konu íslendinga, telur Werth
ósköp menningariitla mann-
eskju.
Tjað er að vísu hótfyndið I
meira lagi að rifja upp þess
ar frásagnir I tflefni af rilhöf-
stakra höfunda: þær góðu bók-
menntir sem sanna siðferðileg-
an og félagslegan rétt rithöf-
unda í heild, sem starfshóps.
T dagskrárdrögum þeim sem
A þegar hafa verið birt fyrir
væntanlegt rithöfundaþing og
fyrir fund norræna rithöfunda-
ráðsins sem á að halda hér I vor
virðist hins vegar Ijósta saman
tvenns konar hugmyndum um
þessi efni: annars vegar um rétt
rithöfundar á markaði til að
bera úr býtum lífvænleg laun
fyrir sín störf ekki sfður en aðr-
ir þegnar þjóðfélagsins, hins
vegar almennan og ópersónuleg-
an rétt rithöfunda sem starfs-
hóps til fullnægjandi aðstöðu
og góðra kjara. Einkum kemur
þessi tvískinnungur fram I dag
skrártillögum rithöfundasam-
bandsins fyrir þing norræna rit-
undaþingi því sem hér á að
koma saman seinna I þessum
mánuði; sé það fjarri mér að
gefa I skyn eina eða neina Hk-
ingu með rithöfundasambandi Is
lands og Sovétríkjanna. Kngið
sem hér verður haldið á fyrst
og fremst að fjalla um launakjör
og önnur hrein og bein hags-
munamál rithöfunda. Og sú
kröfugerð sem vænta má á þing-
inu rfs á öflugum siðferðisleg-
um rökum. Það er sem sé stað-
reynd að fjöldi fólks lifir á og
af bókmenntum, þiggur Iffvæn-
leg laun fyrir störf sín að bóka-
gerð, útgáfu og sölu .bóka,
kennslu- og fræðistörfum um
bókmenntir, og ríkið tekur sjálft
drjúgar toll- og skattatekjur af
bókagerð og bóksölu. Því fer
hins vegar fjarri að rithöfundum
sé goldið sambærilega fyrir sína
starfsemi, og væri þó allur þessi
rekstur óhugsanlegur án rithöf-
unda og bókmennta. Er það ekki
sjálfsagt réttlætismál að rithöf-
undur I fullu starfi sem að stað-
aldri semur fullgóðar bókmennt-
ir hljóti einnig fullnægjandi
laun fyrir sín verk?
Til að knýja fram rétting
sinna mála, sanngjamar kröfur
sínar er rithöfundum sjálfsagt
ekki annar kostur vænni en efla
samtök sfn sem mest þeir mega.
Samtök rithöfundanna sjálfra
era sjálfsagður aðili til að koma
á þvl viðskiptasiðferði að við-
semjendur höfunda viðurkenni
fyrirfram rétt þeirra til lffvæn-
legra launa fyrir starf sitt,
knýja fram einhverskonar við-
miðunar eða lágmarkssamninga
höfunda og bókaútgefenda, út-
varps, blaða, tímarita og bóka
safna og annarra þeirra að-
ilja sem veita rithöfundum
vinnu og njóta af störfum
þeirra. Samtök rithöfunda geta
líka borið uppi og rökstutt þá
kröfu að ríkisvaldið taki þátt I
eða styrki þennan rekstur, ekki
síður en aðrar atvinnugreinar, I
þeim mæli sem þörf kann að
þykja á. En undirstaðan sem öll
slfk kröfugerð er reist á verður
að sjálfsögðu alla tíð verk ein-
höfundaráðsins þar sem sú fram-
tíðarkrafa virðist sett fram I
fullri alvöra að „félagsbundnir
rithöfundar" á Norðurlöndum
verði I fyrirsjáanlegri framtíð
að veralegu leyti settir á ríkis-
framfæri hver og einn. Hafa
menn hugleitt I fullri alvöru
hvers konar Ihlutunarrétt af op-
inberri hálfu um skipulagsmál
og starfshætti rithöfundasam-
takanna slík ríkisframfærsla
mundi fela I sér?
Það er óvefengjanleg menn-
ingarieg skylda vestræns þjóðfé-
lags aö hlúa eftir föngum að bók
menntalegu sköpunarstarfi, bók-
menntaiðju I samfélaginu. Bók-
menntirnar era órofa þáttur
hugmynda okkar um menningu
og menningarstarf; og menn-
ingu viljum við allir hafa. Það
er hins vegarheldur en ekki erfitt
að skipuleggja slíkt starf af op-
inberri eða hálfopinberri hálfu I
líkingu við skipulag og starfs-
háttu annarra atvinnugreina
eða hagsmunahópa. Samtök rit-
höfunda verða t.a.m. aldrei
annað en félag manna sem gefiö
hafa út bækur, og menn sem
gefið hafa út bækur eiga ekki
allténd allt sameiginlegt nseO
raunveralegum skapandi tót-
höfundum. Menningarlegt hlíut-
verk rithöfundasamtaka er hins
vegar ótvírætt að halda upipi
merki hinna góðu bókmennta,
bókmenntanna sfem skapandi
menningar. Því mega dugandi
rithöfundasamtök raunvemlega
aldrei verða að einhliða hítgs-
munafélagi sinna félagsmanna,
eigi þau að gegna raunhæfu fé-
lagslegu og menningarlegu Ihlut-
verki. Lifandi bókmenntir sam-
tíðarinnar, lífvænlegar bók-
menntir framtíð til handia era
verk fárra og örfárra manna á
hverjum tíma. En með afli &am-
taka sinna geta rithöfundsir I
heild vissulega stuðlað að því að
slíkir menn fái að koma fram og
njóta sín I samfélaginu. Verður
nú fróðlegt að sjá og he4ra við-
horf manna við þessunj iog oor-
um efnum á rithöfundíiþinginu I
október.