Tíminn - 08.03.1966, Side 8

ÞRIÐJUDAGTJR 8. marz 1966
8 TÍMINN
Enn einu sinni verður þess vart,
hversu menn eru sagðir láta sér
misannt um uppeldi sitt. Meðan
sumir vegsama dyggðugar minjar
glepjast aðrir af undrum heims-
ins og gleyma margar stundir að
horfa inr í liðna tíð En þetta er
lífið. Tímarnir yngja það ekki
upp. Ný kynslóð ber ekki fóta-
stokkinn heldur ekur í bíl eða
flýgur. Henni dugir nú efeki Staf-
rófsfcver fyrir minni manna börn
heldur berast henni ný sjónarmið
ný viðfangsefni, ný hugsun, ný
þekking, að ekki sé nú talað um
nýja gleði.
Þegar ég var stráfeur, virtist það
vera andlegt sport á hverjum
safnaðaríundi að býsnast yfir spill
ingu ungdómsins. Þá eins og nú
voru merm, sem virtust hafa öðl-
azt stimplun upp á rétta vizfcu og
voru jaínvígir nútímamönnuim í
því að raða fólki í vonda og góða
hópa í eins feonar samanburðar-
siðferði. Mér leiddist þetta raus,
en þóttist fá nofekra uppreisn mitt
fermingarvor, þegar Magnús próf.
á Gilsbairka visiteraði. Að lokum
las hann bókun sína yfir viðstödd
um fyrirmönnum og síðasta setn-
ingin ei mér minnisstæð: „Eitt
ungmenni mætti til spurninga og
rcyndis' ágætlega að sér.“ Síðan
tróg hann bókinni inn í marghelg
að altarið, og taldi ég það merki
um, að nú hefði verið skráð það,
er beinast lá fyrir. Þetta tel ég,
að meg; sanna, að jafnvel þeim,
sem í dag hljóta harðasta dóena sé
eigi alls varnað, og að allt hleypi-
dómalaust fólk sé miklu betra en
það er sagt líta út fyrir.
Hinn i des. s.l. var flutt mjög
rómað ermdi, og komst ræðumað
ur að þeirri niðurstöðu, að frá
fornu fari væri þjóðareðli okkar
veifct. Hann færði til sönnunar, að
afkomenour norrænna vífeinga í
Normandi urðu franskir _ eftir
nokkra mannsaldra og að íslend-
ingar í Vesturheimi urðu fljót-
lega beztu borgarar þar. Fyrir
þessari kenningu bar hann erl.
mann. Mér fannst óþarfi af svo
ágætum ræðumanni að flagga
þessum sleggjudómi. Víkingarnir
fluttust inn í nýtt umhverfi. Þar-
lendar tronur óiu þeim böm og
bjuggu þeien heimili í samræmi
við gróra aðstöðu af keltneskum
toga. En ætli samt sem áður hafi
ekki einhverjar eðlistægjur verið
eftir, þegar Normandíar rásuðu
inn í England á 11. öld, þótt þeir
mæltu að mestu á franska tungu?
Öllu hæpnari var dómurinn um
Vestur-fslendinga. Þeir urðu að
byggja allt upp af grunni og
skapa sei og sínum öryggi, sem
ekki hefur komið á siifurfati. Þar
heíur neimilishvötm og umhverf
isafskipts vitnað svo um hinn
sterka ættstofn, að einstaklingar
hans ruadu brautir. Þessi napra
kveðja í garð Vestur-íslendinga
er þvi miður ekki dæmalaus.
Einn háríðisdag þeytti ríkisútvarp
ið út furðulega illa gerðu^ gysi,
sem var lagt í munn Vestur-íslend
ingi, sem hér skyldi teljast í heim
sókn. Sagt er, að tvisvar verði
gamall maður barn, og margur,
sem í slíka heimsókn kom, var
gripinn bamslegum tilfinningum
en það er lítilsiglt að gera sér
tárvota gleði þeirra að skimpi.
Eg veit vel, að ræðumaðurinn
1. des. hefur ekki ætlað sér að
særa nexnn óg hefur kannske ekki
gert. Þetta var aðeins krókaleið
hans til að sanna það þolleysi og
áhrifahneigð, sem við erum sagð
ir vera haldnir af, jafnframt
skyldu þær ógnir stækkaðar, er
okkur gætu stafað af hinu amer-
íska sjónvarpi, sem einnig er tal
ið niðrandi fyrir sjálfstæðið.
En það er fleira, sem þjóðum
heyrir ti' sjálfstæðis og metnaðar
en það, sem þær sjá og hlusta eft-
ir. Eitt sinn heimsótti okfear á-
gæti forseti nagrannaþjóð. Síðan
feom xiingað vildarmaður, er með
sæmd lét í það skína, að hann
væri ekfci eingöngu í þeim er-
indagjörðum að iðka sport. Var
þetta frá mínu sjónarmiði nóg, og
hvorugt ferðalagið þurfti raunar
að eiga sér stað, en þar sem viss-
ar venjur gilda í þessu meðal sjálf
stæðra þjóða, mætti spyrja, hvar
önnur þjóð í heiminium myndi fyr
irfinnast. sem eigi fengi þjóðhöfð-
ingjaheimsókn endurgoldna með
fullri viðhöfn. Að skrifuðum þess-
um orðum má vera, að sú grein
sem ég er hér að semja, fáist eigi
birt, en með diplómatiskum fett-
um mun ekki skorta útlistanir.
Þótt lafnan beri mikið á þeim
mönnum. sem hafa hátt, þá eru
alltaf einhverjir, er hrökkva ekki
í kút, þott þeir gelli, sem telja sig
handhafóvald í maiti og dómum.
Þannig varð almenningi eigi
meira um. en þótt fluga hefði
hóstað, pegar heill kirkjukongress
hér dæmdi sjálfan dómprófastinn
villutrúaimann. Auðvitað verður
síra Jón Auðuns að bíða hins síð-
asta iúðurhljóms án forréttinda,
þótt öðrum kunni að duga að
þyrlast upp að hinu gullna hliði
og þeyta þar 220 volta sírenu. Eu
ef dómsýkin skyldi eigi endast *
hinum æðstu stöðum til staðfestu
á því, að þeir sjái allt rétt, sem
til þess bjóðast þá má vera, að
þar sem minna er í húfi, kunni
einnig afc leynast veila.
Mér er það xjóst, að með því
að horfa vig og við á amerískt
sjónvarp er ég á efri árum aftur
kominn . úrkast að dómi hinna
hreinhjórtuðu, en vita mega þeir
það, að ýmsir menn, sem marka
skal, virðast vera á göngu frá
þjóðinni Þannig var það á Þing-
völlum >930. Hvarvetna var mann
þröng, en mest þó i Almannagjá,
er þekktur raddmaður vap, látinn
fara að aveða þar rímur. Hvenær
eiga menn að hlýða á svo þjóð-
helgan söng, ei ekki á 1000 ára
bátíð á helgum stað? Ekki hafði
þá útvarp, sjónvarp eða önnur
syndarinnar tákn lagt til atlögu
við hinn þjóðlega smekk, en allt
um það tófest söngvaranum að
kveða Almannagjá auða, sem var
kraftaverk, eins og á stóð. En
þetta er ekki í eina skiptið, sem
strenguvJnn í brjósti fólksins ym
ur ekki, þótt honum sé sagt. Þeg
ar sjómenn máttu ekki syngja
lengur Heyrið morgunsöng á sæn
um, var þeim skikkaður nýr stétt
arsöngui sem enginn þeirra kann
og aldrei heyrist nema fyrir borg
tm. Ágætt lag Hallgríms Helgason
ar er hins vegar vandlega falið.
Eg veit. að þeir, sem vanda um
gera þaö oft af góðri þekkingu,
þótt um ýmsa kunni að hafa snak
að á gamlárskvöld. Það var eitt-
hvað hjárænuiegt við þá, sem m.
m. stóðu að varalitasýningunni í
haust. Það var heiðursverk svo
fullkomið, að gagnrýnendur máttu
eigi fleii- orðum við koma. Fyrir
óhapp uppgötvaðist rauð rák á
myndfletinum seint og um síðir
og kom spánskt fyrir. En málinu
var bjargað án listskoðenda eða
kemískr? tilfæringa. Klessan átti
þarna að vera, en hins vegar virt
ust blindii- deplar í ijóma dýrðar
innax hafa verið víðar en á einum
stað. Ef til vill eru það svoha
klessur, sem þannig slysast á
.óskeikulleikann, eins og þegar
klukka slær á vitlausum tíma, er
valda því, að málarar, sem ekki
búa til litaspjöld heldur tjá okkar
dásamlega land í tign þess og
bjartri vídd, eru spjáðir með því,
hve þeir séu heppnir með veður.
Eitt sinn las ég erl. samsetning
eftÞ Ustdómara, sem fullyrti, að
.-rúnjtninnasaia, hvar sem er, væri
andlaus fjöldaframleiðsla, upp-
rubbuð fyrir fávísa ferðamenn.
Efckert hefði listgildi, nema menn
legðu í það alla sína einkasál,
og skildist mér, að einu gilti,
hvernig sálin væri. Eg þekkti
mann, sem af öllum lífs og sálar
kröftum fékkst við ijóðagerð.
Einn afraksiturinn er svona, og
samkv. fcenningunni hlýtur hann
að vera frambærilegt listaverk:
Hættið þið strákar hiskomí /
Haldið ykkur saman sní / Þið
fljúgist oft á ílufluflu / farið i
burtu tututu.
Ekki lætur tónlistin sitt eftir
liggja, þv. ýmsir hafa til þess sál
að vera í eins konar stórvelda-
styrjöld innan og utan við tónstig
ann með þeim afleiðingum, að
skelfingarglamur er kvalið úr
góðum hljóðfærum og ólíklegustu
hlutum, og snobbsins vegna verða
einhverju til þess að snuða merki
legheitum upp á skilningarvitin
og láta sem þeir gapi af hrifn-
ingu. Þótt rímnasöngurinn, sem
var góður í rökkvuðum baðstofum,
þyldi ekki oittuna og nýjan hý-
býlayl, þá. er ólíklegt, að menn-
ing ofckar í tónum og ljóði sé í
hættu vegna nokkurra hérvill-
inga, en í þeim menningarlegu
sviptingum, sem eiga sér stað,
er það enginn mælikvarði, hvort
menn eru með eða móti sjónvarp-
inu við Keflavík. Vig myndum
standa á svipuðum menningar-
punkti, Dótt það hefði eigi kom
ið. Slífe verður þó ekki sannaað.
Tildrögin móta dagana, og eng-
inn veit hvernig umhorfs væri,
hefði aðdragandi verið annar. Að
einu ieyti hefur þó sjónvarpið
unnið grand, og einmitt þar sem
sízt skyldi æ'lað. Andstæðingar
þess finna því allt til foráttu,
enda bótt það sýni ekkert jafn
ljótt, cjg ,t.d. Tbíóin. Ýmislegt er
þó lélegi. en margt, sem er ómet-
anlega gott, enda segja viðförul-
ir menr. að sjónvarp þetta sé
eitt hið bezta i heiminum. Tugþús
undir íslendinga sannreyna,
hvernig góðir menn í vonzku
veikja fyrir sér annan málstað,
þegar svo auglióslega er ýkt til.
Jafnvei afstaðan til sjálfrar her
stöðvarinnar er ekki mælikvarði á
ættjarðarást. Þegar sumir óska
stöðinni fjandans til, telja aðrir
hana viðnám gegn öðru verra.
Eitt sinn áttum við ríkisstjórn,
sem batzt samtökum um að koma
hernum úr landi. Til framkvæmda
kom ekki, og ég hef grun um,
að jafnvel sosialistunum hafi þótt
gott að fá daglega stórfé þaðan.
Hafi svo verið, og sé það rétt, að
öllu sé stjórnað af æðra máttar-
valdi, má segja, að forsjónin hafi
samið heilan kafla í veraldarsög-
una með tilliti til vinstri stjórnar-
innar. Lætin í Ungverjalandi
urðu sumum vakning, og frum-
hlaupið við Sues skapaði mótvæg-
ið.
En setjum nú svo, að sjónvarp
ið hætti eða gleymdist, eins og
Kanaútvarpið, sem enginn man,
nema ef til vii! gjaldhirðir Stefs,
myndi þá vera óhætt að leggja
upp árai af því að menningin
væri komin á írían sjó?
Ræðan 1. des. svarar þvi. Þar
var raðað upp varnaðarorðum af
einurð, sem vonandi þagnar ekki.
En það er ekki nóg að hjala við
myndina, sem blasir við. Börn
eru alin upp á kjarabótum í stað
hugsjóna jg framtíðin er ekki
lengur hið bjarta tákn, sem sló
bjarma é veg vonglaðrar æsku.
Vitibornir menn skammast aftur
fyrir sig um það hver hafi eyðilagt
gærdaginn mest, svo að stundum
lítur út fyrir að enginn morgun-
dagur sé í vændum. Þjóðfélagið
er nolgi-afið al eirðarleysi og
stendur opið upp á gátt fyrir
þeim, sem lifa á yfirgangi og
hramsi. Ef þeir illvígustti ættu að
velja á mUli tiiveru þjóðarinnar
og offylli, myndu þeir ákvarða:
Það draslast einhvem veginn með
föðurlandsnefnuna. Við veljum
eina brauðsn'eið enn.
En „landsins heill er hjá þeim
ungu”. Eftir að ungmennin hafa
sveipazt hvítum fenmingarkyrtii
og hlýtt á falleg ráð í eina Hukfcu
stnmd, og með nokkurt annað vega
nesti blandast þau þessum flaum
þar sem bíða eigi aðeins táma-
bundin vandkvæði, heldur líka sú
þoranraun að fóma ungum kröft
um í útlendum verksmiðjum í
sínu eigin föðurlandi. Að vísu er
talað um bráðan þroska, en alvar
lega hugsandi menn álíta, að það
sé aðeins gelgjuskeiðið, sem hafi
lengzt.
Þótt við höfum ágætlega mennt
aða kennarastétt, era oft þung
spor stigin af litlum fótum inn í
kennslustofumar Sagt er, að
hinn dánx hafi sinn dóm með sér,
en jafnvel böm, sem í fyrsta sinn
koma upp að borði þekkingarinn-
ar, eru fyrirfram dæmd. Til era
líka - kennarar, se-m þusa um and-
lega vaneldissjúkdóma og síminnk
andi orðaforða barna. Þeir, sem
unna þeim sannmæiis, vita. að
þetta er rangt Hin daglega móð-
urmálsnotkun í útvarpi miðlar
þeim orðum auk heimila, leik-
valla og annars umhverfis. Allir,
sem vilje sína barnæsku muna,
viðurkenna, að orðaforði barna
nú er miklu meiri en áður var,
en það fer oft svo, að þeir, sem
sleppa sér í ofstæki, finna ekki
sannleikann fyrir fjasi, og mann-
legt er það, ef eitthvað mistekst
við uppeldi, að kenna um slæmu
„hráefni”. Eitf sinn var sagt, að
dálítið meira þyrfti til en að
iírópa herra, herra. Og stundum
freistast maðui til að álíta, að
sumum mönnum færi betur að
geipa ekki svo ákaflega um yfir-
troðslur annarra að þeir ættu ekki
nægjaniega siðaspeki afgangs
handa sjáifum sér.
Eg vil ekki segja, að dómar um
æskuna nú séu rætnari en áður,
en.svigrúm hennar hefur þrengzt.
Hún reynir að byggja upp heim
sem á sinn hátt getur gert hana
stóra á lítlum stað. Æskan stend
ur miklu meira ein en hún gerði.
Eg veit ekki, hvort hún óskar að
færast okkur nær. Ég veit heldur
ekki, hvort við viljum tempra
sjálfisánægjuna, listayfirlætið og
bölmóðinn, sem getur gert „græn-
an pálma að svörtu hrísi“, en hitt
tel ég, að það þurfi að fram-
lengja æskuskeiðið og agann. Það
er verkefni fyrir æskulýðsleið-
toga að styrkja ævibilið, sem ligg
ur frá endaðri barnaskólagöngu
til meira náms. strangrar vinnu.
Þá færii nugsjóna- og drauma-
blærinn æskufólkið upp í hinn
æðra bekk starfs og dáða, og þótt
glóð æskunnar kunni að vera ein-
fær um að herða vopn persónu-
leikans, þá er handleiðsla víð-
sýnna manna mikil vörn gegn
því, að æskumenn geysist fram úr
þróun sinni hálfgerðum barna-
skap og kunni ekki að kalla sig
burt frá yfirdrepsskap og hræsni.
Aðrar þjóðir herða unga menn
við herskyldu. þar sem gerðar
era sko'tgrafir og hryggir fyrir
skotmörk Við höfum engan á-
huga á slífcu tómstundasýsli, en
er þær hafa til þess löngun, fé
og tíma ættum við að hafa eitt-
hvert verkefni við hæfi. Hugsazt
getui, að stað sbotgrafa og
hryggja kæmu vegir, skógrækt og
skrúðreitir. Hin gamla þegnskyldu
hugsjón kæmi hér að gagni sem
uppelidsmálahreyfing, og sá rernb
ingur, sem lagði hana að velli
rís ekki app aftm. Það kerfi, sem
þannig vrði til, fcostar auðvitað fé
Framhald á 14. síðu.
EFTIR FRIÐRIK ÞORVALDSSON