Tíminn - 24.04.1966, Síða 6

SUNNUDAGUR 24. apríl 1966
18
TÍMINN
ÓLAFURJÓNSSON:
STÓRIDÓMUR, Halldórí
á Kirkjubóli swarað
Á að þýða kvæði á íslenzku?
spyr Halldór Kristjánsson á
Kirkjnlbóli í Tímanum sumardag-
inn fyrsta. „Eða eiga þýðendur
okkar að ganga franihjá beztu
kvæðunum? . . . Eigum við að
krefjast þess að þeir einir þýði
kvæði og þau ein kvæði séu þýdd
sem njóta sín til fulls í þýðingu,
svo að þau missi einskis. „En til-
efni þess að svo fróðlega er spurt
cr ritdómur eftir undirritaðan um
bók Þórodds Guðmundssonar frá
Sandi, Þýdd Ijóð frá 12 löndum
(ísafold 1965), sem birtist í Al-
þýðublaðinu 8. marz s.l.
Sé þessari spurningu vikið til
min þá er henni auðsvarað. Það
á ekki að þýða kvæði á íslenzku
með þeim vinnubrögðum sem eru
víðast hvar á þýðingum Þórodds
Guðmundssonar í þessari bók. Is-
lenzkir höfundar mega ekki gefa
út af sér leirburð undir nafni er-
lendra höfuðskálda. Þetta hélt ég
'að væri svo augljóst mál að ekki
þyrfti að ræða það frekar. Og ég
tel að í umræddum ritdómi hafi
ég sýnt ijóslega fram á það hve
gallaðar þýðingar Þórodds Guð-
mundssonar eru með ítarlegri at-
hugun nokkurra dæma úr bók
hans. Þau voru þar borin saman
við frumtextann orð fyrir orð svo
að rök mín ættu að liggja hverj-
um lesanda í augum uppi.
Halldór á Kirkjubóli tekur upp
eitt þessara dæma, erindi úr kvæði
eftir Bertel Gripenberg, og hefur
fyrir útleggingarefni í ritgerð
sinni. Reynir hann með lævísi að
koma því inn hjá lesendum sín-
um að undirritaður sé bæði flón
og fantur, hafi ég sumpart mis-
sirilið einfalt orðalag frumtextans
en reyni sumpart að klekkja á
Þóroddi Guðmundssyni með útúr-
snúningum og ofurkröfu. Nú mun
ráð að líta á kvæðið sjálft til sann-
indamerkis þessari örðugu kenn-
ingu.
Kvæðið' er svona í þýðingu Þór-
odds Guðmundssonar frá Sandi,
þar sem það nefnist Skíðaslóð:
í einsemd er skeiði skopað
á skíðum um myrkviðar geim,
þar beygt er, en hvergi hopað
við hæðir og fram hjá þeim,
er fjúk meðal furanna drífur,
við fenin sem strjálust þær,
mín þrá á seiðvængjum svífur
í sífellu lengra og fjær.
Af skyndingu skíðaslóð dvínar
við skógartré einmanaleg,
jafnt maður sem hrím, er hlýnar
mun hverfa, eins þú og ég —
I fjarska er búin barni
við brennandi spurningu svar
ein skíðaslóð hlykkjótt á hjarni,
það hrösula leiðin mín var.
Bændur
Tvær stúlkur, 10 og 11 ára,
óska eftir að komast ó góða
svcitabæí í sumar.
Uipplýsmgar í sima 34576.
í einseimd fær slóð hver endi
á ættemis bröttum núp,
sem fjallafuran þar bendi
oss fram á hin geigvænu djúp —
er stjömur á himninum stíga,
hve stálköld er þeirra glóð,
en flygsurnar hvítu hníga
á hverfandi skíðaslóð!
Þetta kvæði hefur þann kost um-
fram önnur dæmi sem rakin voru
í ritdómi mínum að það er ekki
óhaglega kveðið á íslenzku, síð-
asta erindið er meir að segja fal-
legt í útgáfu Þórodds. Halldór á
Kirkjubóli skeytir ekki hót um
hin daamin £ ritdómnum, þar sem
vora þó m.a. tilfærð tvö kvæði í
heilu líki ásamt frumtexta, en læt-
in: sem þessi eina þýðing sé dæmi
gerð um vinnubrögð Þórodds í
heild sem vitaskuld er fjarri lagi.
Hitt er sönnu nær að væri ekkert
kvæði verr kveðið í bókinni en
þetta yrði hún ekki mjög ámælis-
verð þó Þóroddur yrði að sönnu
að kveða betur og þýða trúlegar
annars staðar til að ná máli sem
þýðandi kvæða.
Það kestnur sem sé brátt á daginn
við nánari skoðun að sitthvað fer
úr lagi í þessu eimfalda kvæði. Eg
get til að mynda ekki nefnt það
annað en afkárahátt að láta hina
seiðvængjuðu þrá skopa skeið á
skíðum í beygjum og sveigjum
kringum hæðirnar í fyrsta erindi.
Og sé litið á frumkvæðið reynast
þessar aðfarir tómur tilbúningur
iþýðandans. Þar er hugsun skálds-
ins einfaldlega líkt við einmana-
lega skíðaslóð sem hlykkjast yfir
mýrar og hæðir unz hún hverfur
í fjarska, lengra og lengra inn
í skóginn. Þarna er engin lýsing
skíðamannsiþróttar, ekki eitt orð
um þrána svífandi á seiðvængjum.
Hversu skáldlegur sá tilbúningur
þýðandans er verða lesendur hans
hins vegar að dæma hver fyrir
sig. í öðru erindi kvæðisins er
þessi lfking nánar útfærð, líf
mannsins sem fjarar út á ókunn-
um leiðum fær líkingu hinnar
fornu skíðaslóðar sem hverfur í
einmanaleik skóganna. Þar er veg-
ferð skáldsins líkt við hlykkjótta
slóð á hjami, og sagt skilmerki-
lega að þeim spurningum sem
brannu honum fyrir brjósti hafi
aldrei verið svarað. Þarna er þýð-
andi hættur að skilja textann og
snýr merkingu orðanna alveg við
— en það kallar Halldór á Kirkju-
bóli blæmun en ekki efnis! í þessu
erindi er það einnig tilbúningur
þýðandans að maðurinn, þú og
ég, hverfi eins og hrím í hlýind-
um — sem ég hygg nú að sé
ekki nema miðlungi djúpt hugsuð
fullyrðing. í þriðja erindi lætur
skáldið sér nægja lýsingu skíða-
slóðarinnar sem lýkur loks á
skyndilegu hengiflugi. Sjálfsagt er
það réttur skilningur að þarna sé
lýst ætternisstapa. En áhrif þeirr
ar líkingar verða enn sterkari en
ella í frumkvæðinu vegna þess að
skáldið þarf ekki að lýsa henni
beram orðum, hún kemur fullvel
f ljós af samhengi kvæðisins. Hon-
um nægir náttúrulýsingin. Þórodd-
ur verður að segja líkinguna ber-
um orðum eftir ringulreið annars
erindis, gera hið sérstaka almennt,
leggja út af textanum. Af þessum
samanburði dró ég i ritdómnum
þá ályktun að þýðandi týndi nið-
ur þegar í upphafi þeirri líkingu
sem kvæði Gripenberg byggist á
og yrði sjálf meginhugmynd þess
aldrei ljós síðan kvæðið lyti í
heild í lægra haldi fyrir misskiln-
ingi og vanskilningi textans í með
f irum þýðandans. Halldór á Kirkju
bóli hefur ekki sannað mér f§
þetta sé röng skoðun.
En kvæði Bertel Gripenibergs er
svona, það nefnist Ett ensamt
skidspSr:
Ett ensamt skidspár som söker
sig bort í skogarnas djup,
ett ensamt skidspár som kröker
sig fram över Ssar och stup,
över myrar dar yrsnön flyger
och martall stSr gles och kort
det ár min tanke som smyger
allt lángre och langre bort.
Ett.fruset skldspSr som svinner
i skogarnas ensamhet,
ett mánskoliv som förrinner
pS vagar som ingen vet —
i fjárran förblevo svaren
pS frSgor som hjartat bar —
ett slingrand spSr pS skaren
min irrande vandring var.
Ett ensamt skidspSr som slutar
vid plöstligt svikande brant
dar vindsliten fura lutar
sig ut över klippans kant —
vad stjamoma blinfca kalla,
hur skymmande skogen stSr,
hut látte flingoma falla
pS översnöade spár!
„Það hefur löngum verið talið
einkenni á íslenzkri menningu að
búkarlar gerðu sig digra,“ segir
Halldór á Kirkjubóli og virðist
með því eiga m.a, við sína hlut-
deild í fslenzku menningarstarfi.
Vera má. En óþarfi er það af Hall
dóri að telja sig venjulegan bú
þegn einvörðungu. Hann hefui
sem kunnugt er fengizt bæði við
stjórnmál og blaðamennsku, bók-
mennta og leiklistargagnrýni, og
hann hefur stöðugt afskipti opin-
berlega af hinum margvfslegustu
málum eins og blaðaskrif hans
bera Ijóst vitni. Hann er fulltrúi
Framsóknarflokksins i þingkjör-
inni nefnd til úthlutunar lista-
mannalauna sem víða er fræg af
ekki athugað þar sem era ljóða-
þýðingar íslenzkra skálda á öldinni
sem leið, Matthíasar og Stein-
grfms þar á meðal, og svo efcki
síður þýðingar Magnúsar Ásgeirs-
sonar á okkar tímum. Alveg vafa-
,'ínst er það rétt hjá Halldóri á
] kjubóli að verk þessara höfunda
.,eu misjöfn að gæðum og takist
þeim sumt miður en annað. En
það sem úr sker er að þeir vora
allir merkileg skáld á móðurmáli
sínu, og þýðingar þeirra að jafn-
aði unnar með skáldlegum skiln-
ingi og hagleik, þær sem bezt tak-
ast með sannri snilld. Það sem
úrslitum ræður um gildi ljóðaþýð-
inga er þrátt fyrir allt skáldskap-
arverðleikar sjálfrar þýðingarinn-
verkum sínum og virðist frægð t \ hversu hún heppnast sem kvæði
hennar þó lengi geta vaxið, munu
þeir menn óhræddir um sig og
dómgreid sína sem gangast undir
þvilíkan bitling. En vegna þess-
arar stöðu Halldórs Kristjánsson-
ar eiga íslenzk sfcáld og rithöfund-
ar, þar með talinn Þóroddur Guð-
mundsson frá Sandi og aðrir þeir
sem við þýðingar fást, allmiklu
meira undir „stóradómi" hans kom
ið en mínum, og íslenzkt menn-
ingarstarf almennt.
f Tímaritgerð sinni bregður
nú þessi menningarstjóri sann-
kallaði ofbirtu yfir bófcmennta-
smekk sinn þar sem hann tekur
að jafna ljóðaþýðingum Þórodds
Guðmundssonar saman við verk
höfunda eins og Magnúsar Ásgeirs
sonar, Matthíasar Jochumssonar
og Steingríms Thorsteinssonar;
heitir Halldór ákaft á Sigurð Nor-
dal til hjálpar í þessari raun! í
ákefð sinni gengur hann svo langt
að eigna mér tilteknar skoðanir á
ljóðaþýðingum þessara höfunda.
Má ég afbiðja mér svonalagaða af-
skiptasemi eftirleiðis? Halldór á
Kirkjubóli getur alveg efalaust
fundið sér nóg deiluefni, ef hann
þarf, í þeim sboðunum sem ég
raunverulega hef.
Mikið efni bíður enn lítt eða
a íslenzku. Nákvæmisfcrafan er
jafnan vífcjandi fyrir þessari kröfu
— þótt þýðing þurfi jafnan að
miðla fullnægjandi skilningi frum
kvæðis ef hún á að teljast full-
gild þýðing en ekki stæling eða
hreinlega frumort kvæði. En hvor
uga þessa kröfu uppfyllir Þórodd-
ur Guðmundsson frá Sandi í þeim
dæmum sem hér hafa verið rakin
og raunar mjög óvíða í bók sinni.
, I að lýsir hins vegar Halldóri Kristj
ánssyni á Kirkjubóli að hann skuli
leggja amböguhátt Þórodds að
jöfnu við verk Steingríms, Matthí-
asar og Magnúsar Ásgeirssonar.
En um skarpleik hans og sam-
vizkusemi ætla ég ebki að ræða
frekar.
Prentvillupúkinn gerir sér supis
staðar dælt við grein Halldórs á
Kirkjubóli í Tímanum, og verður
sitthvað skringilegt í viðureign
þeirra. Ekki skil ég hvað þeir eiga
ið með því að mér þyki Jóns kvæði
í bók Þórodds þokkalega kveðin
á fslenzku, — en það þykir Hall-
dóri lof mikið um Þórodd í mín-
um munni. Þetta hef ég aldrei
sagt, guð hjálpi mér!
Ég vænti þess að Tíminn fari
varlegar með þetta tilsvar mitt —
ef það skyldi fá inni í blaðinu
upp á gamlan kunningsskap.
I upphafi skyldi endi skoða
Allmikið er nú rætt og ritað
um minkaframvarpið, er nú ligg-
ur fyrir Alþingi, til úrslitaað-
gerða, eða afgreiðslu. Mér er það
furða mikil, hve fákænskulegrar
flumbrumennsku kennir í sókn
þeirra manna, er vilja framgang
þessa framvarps, eða hversu nærri
þurfa nefjum þeirra að standa,
staðreyndir reynslu hins liðna
tíma, svo greint fái. Vita mættu
þeir þó, ef skyggnast vildu ögn
til liðinna tíða, hverjar afleiðing-
ar það skóp, er leyfður var inn-
flutningur minka fyrir alllöngu,
þessa skaðræðis dýrs, er valdið
hefur þjóð okkar stórtjóni hags-
munalega, ásamt andlegum ^fögn-
uði, ýmislegum og margrahátta . .
Vita þeir efcki né skilja, að trassa
mennskan, athyglisleysið, sem
varð þess valdandi að svo fór sem
fór, með innflutning minka hið
fyrra skiptið, hefur enn í fullu
tré í störfum og háttum æði
margra okkar á meðal, og þar af
leiðandi mun svo tiltakast sem
fyrr, að út sleppa minkarnir. Það
virðist svo sem skýfarar þeir, er
ekkert sjá né skilja athugavert
við nýjan minkainnflutning —
bara gull og gróða — vilja engin
reyndra manna ráð þýðast, öllu
slíku tali vilja þeir í ’dróma drepa,
þeir vilja hilma yfir það tjón sem
minka koman, hin fyrri hefur vald
ið þjóðinni, og veldur enn, þeir
vilja loka augum fyrir því fegurð-
arráni, er minkurinn hefur vald-
ið, með eyðingu hins fjaðurfagra
hreyfingarmjúka, fjölbreytta and-
fuglalífs á vötnum og grunnám
byggða og heiða. Þeir virðast því
engu skeyta þótt uppétist hafi
með öllu, silungur, áður veiðisælla
byggðavatna, né þótt hinni verð-
mætu, vinsælu laxveiði landsins,
sé f hættu stefnt með nýjum
minkainnflutningi.
Eina afsökunin er tiltækileg
væri til hugsaðra gerða þessara
minkadáenda, er sú að þeir viti
ekki, hvað þeir era að gera, en sú
afsökun nær þó skammt, þar sem
vitað e rað æ ofan í æ hefur þeim
verið á bent, rök hinnar fyrri
reynslu í þessu máli . . . Þeir
starblína á þann geysigróða er
minkaskinnaframleiðslan mundi
skapa, þar era engir mínúsar á
ferð. Vita þeir hve bráðlega kann
að því að reka, að duttlungar
kventfzkunnar í heimi úti, skjóti
upp rassi og segjast ekki lengur
vilja sjá minkaskinn.
Þannig tókst nú til hérna á ár-
unum, þegar ausa átti upp gróð-
anum með blárefaræktun og refa-
búin þutu upp vítt um héruð og
óhemju fé var ausið f stofnkostn-
að, en hvernig fór? Móðurinn,
heimstízkan snéri upp á grindina,
og sagði stopp. Við viljum ekki
sjá framar þessi bláskinn — og
þúsundir manna um allt land,
hlutu stórtöp úr vösum, f stað
gróðavissunnar, er áður bar hátt
í hugum þeirra-
,Ég, sem þessar línur hripa til
ykkar minkaframvarpsmenn og
annarra þeirra. er þar fylgja ykk-
ur að málum, hefi staðreyndirn-
ar við/ hendur, staðreyndir, er
reynsla mín hefur skapað.
í endilöngum Langadal í Húna-
vatnssýslu er til eitt lítið vatn,
fagurt og umhverfisfrítt. Vat þetta
var fyrir minkakomu, fullt af sil-
ungi og setið fögra fjölþættu anda
lífi, nú er silungurinn af mink-
um uppétinn, og hið fagurskrýdda
andalíf horfið . . . Þetta eru verk
minksins þarna . . . Slíkar sögur
hafa margir að segja, þeir er not
ið hafa yndis og arðs, af vötnum
og grannám í byggð og til heiða.
Varla getur flytjendum og fylgj
endum þessa óheilla og grunn-
færnislega frumvarps hafa yfir-
sézt að lesa ábendingar þær og
aðvaranir er birzt hafa í blöðum
nú undanfarið, og einnig í út-
varpi um þann nýja háska, sem
af getur stafað minkafrumv., ef
framgang fengi, af fólki, sem sér
og slrilur, hver hætta yfirvofir,
hafa komið í blöðum nokkrar ágæt
ar, vel rökstuddar mótmælagrein-
ar, einnig hið eftirtektarverða,
dagskrárspjall, Rósu Blöndals, í út
varpi nú .fyrir skömmu. Hún
beindi orðum sínum sérstaklega
að því fegurðarafhorði fuglalífs,
á ám og vötnum íslenzkra byggða
. . . Var hjá henni sköraglega
mælt, en ekkert ofsagt.
Ekki man ég betur en búnaðar-
þing, nýafstaðið hafi tjáð andúð
sína á minkaframvarpinu.
Að lokum spyr ég ykkur er
þingbekki skipið, og hið umrædda
framvarp flytjið, kennið þið einsk
is geigs né ábyrgðar, við flutn-
ing slíks frumvarps.
Þorbjörn Björnsson
frá GeitaskarðL