Tíminn - 14.08.1966, Blaðsíða 8

TÍMINN
Tímamynd GE
SUNNUDAGUR 14. ágústl96e
„Lánið hef-
uralltaf ^
elt iiiig.
segir Óskar Bjartmarz
sem verður sjötíu og
f imm ára á mánudaginn
8
— Það er ekki nokkurt vit i því
að henda þeim heim, sem orðnir
eru sjötugir, og segja þeim að
fara heim og sofa, sagði Óskar
Bjartmarz fyrrv. forstjóri Löggild
ingarstofunnar, þegar Tíminn
heimsótti hann í tilefni af 75 ára
afmæli hans 15. þ.m. Hann kann
að hafa rétt að mæla, a.m.k. er
hann sjálfur svo ern og laus við
ellimörk, að hann getur áreiðan-
lega starfað í nokkur ár til við-
bótaí. Og hann hefur líka ekki
látið segja sér að fara heim og
sofa, heldur hefur hann annazt
rekstur Breiðfirðingaheimilisins í
þau fjögur ár, sem liðin eru síð-
an hann hvarf úr þjónustu rík-
isins, og mun væntanlega halda
því eitthvað áfram.
Þegar menn hafa lagt 75 ár sér
að baki, er ævinlega margs að
jninnast, og eins og verða vill, eru
minningarnar bæði góðar og slæm-
ar, en Óskar staðhæfir, að lánið
hafi alltaf elt sig, hvar, sem hann
hafi farið og verið, og brosið, sem
leikur um varir hans, þegar hann
segir þessi orð, gefur líka til
kynna, að hann hafi alla tíð verið
lukkunnar pamfíll. En það er líka
til gamalt máltæki, sem segir, að
hver sé sinnar gæfu smiður.
— Ég er fæddur og uppalinn
í Dölunum og var þar með ann-
an fótinn til ársins 1919, er ég
réðst sem starfsmaður hjá Lög-
gildingarstofunni. Fram að þeim
tíma stundaði ég ýmis störf, sjó-
róðra, síimavinnu, vegavínnu.ráðs
mennsku og hitt og þetta, ýmist
hér syðra ellegar heima í Dölun-
um, en veturna 1911—‘13 var ég
við nám í Flensborg í Hafnarfirði.
Jú, það hafa orðið furðulegar breyt
ingar á öllum sviðum, síðan ég
var ungur og óharðnaður, og nú
á tímum mundu^ menn ekki gefa
mikið fyrir vininiibrögð eins og
þá tíðkuðust. Þegar ég var við
eyrarvinnu hér á ungdómsarum
mínum var það til siðs að bera
kol og salt frá borði í poka á
bakinu, og með berum höndum
kastaði maður fiski upp úr tog-
urunum.
Veturinn 1919 var auglýst efr-
ir starfsnfanni við Löggildingar-
Óskar Bjartmarz.
stofuna, en þá var Veðurstofan
grein af henni. Við vorum fjórir,
sem sóttum um starfið, en einn
var stúdent, og höfðum við hinir
því litla möguléika á því að hreppa
hnossið. En það vildi mér til
happs, að stúdentinn vildi bara
hafa þetta fyrir sumarvinnu, en
Þorkell veðurfræðingur ætlaði sér
að fá framtíðarstarfskraft, svo að
ég reyndist hlutskarpari þrátt fyr-
ir allt. Og ég skildi ekki við
stofnunina, fyrr en ég varð, fyrir
aldurssakir.
Fjórum árum eftir að ég byrj-
aði þarna, var Löggildingarstoían
slitin úr tengslum við Veðurstof-
una, og þá varð ég forstjóri og
var það upp frá því. Hlutverk
Löggildingarstofunnar var og er
að fylgjast með öllum vogaráhöld-
um og mælitækjum á landinu, og
hafa eftirlit með að allt sé þar
með felldu. Hvert einasta slíkt
áhald er skrásett hjá okkur, og
nauðsynlegt að fara eftirlitsferð-
ir um allt land að heimsækja þá,
sem hafa með slík verkfæri að
gera, og senda suður þau, er þarfn
ast lagfæringa við. Fyrstu árin var
það í mínum verkahring að fara
þessar ferðir, og þá ferðaðist ég
um allt landið á hestum, fór inn
í hverja einustu vík, og þræddi
hvern einasta tanga á landinu, en
þá voru bílar óþekktir gripir ut-
an Reykjavíkur. Maður fór yfir
þriðjung landsins á hverju sumri,
og hófust ferðirnar í júni og heim
var ekki komið fyrr en í október.
Þetta voru mjög eftirminníiégar
ferðir og oft og tíðum glæfraleg-
ar. Ég komst oft í hann krapp-
an, en hlekktist aldrei á, því að
lánið hefur alltaf elt mig. Ég
þurfti oft að sundríða fljót eins
og gefur að skilja, og alltaf fannst
mér Markafljót erfiðast. Mér er
það minnisstætt, þegar ég sund-
reið það í fyrsta skipti. Það var
árið 1920, og fljótið í foráttuvexti
en ég allsendis óvanur jökuivötn-
um. Hann var þá með mér hann
Ágúst í Hemlu og léði mér brún-
an vænleiksklár, en svo var fljótið
illt yfirferðar, að við þurftum að
þræða það allt niður að sjó, áð-
ur en við freistuðum þess að fara
yfir. Er við vorum í þann veg-
inn að leggja í það, spurði Ágúst
mig, hvort ég treysti mér yfir. —
Treystir þú klárnum, sagði ég. Ja,
klárinn fer yfir, en treystir þú
þér? sagði Ágúst. Ef klárinn fer
yfir, þá fer ég með, sagði ég, og
svo lögðum við út í grenjandi
vatnsfallið og vorum heiJa klukku-
stund á leiðinni yfir, en yfir komst
ég, og það átti ég klárnum að
þakka, því að ég þurfti bókstaflega
ÞÁTTUR KIRKJUNNAR
SUMARSKEMMTANIR
Eitt af því allra nauðsynleg-
asta í uppeldismálum íslenzku
þjóðarinnar í dag er að kenna
ungu fólki að skemmta sér á
hollan og fagran hátt.
Kristinn dómur hefur alltaf
kunnað að meta gleðina. Krist-
ur tók sjálfur þátt í gleðimót-
um og veizlum sinnar samtíð-
ar, og virðist hafa vakið þar
eftirtekt fyrir skynsamlegar og
skemmtilegar viðræður, auk
þess sem hanif*'Var hrókur alls
fagnaðar, sem frægt er orðið úr
veizlunni í Kana.
Að sjálfsögðu fékk hann
harða gagnrýni Farisea og „rétt
trúaðra,“ sem alltaf hafa viljað
loka Guð inni í myrkvastofu
meinlæta og þröngsýni. Og fátt
átti að vera meiri svívirðing i
þeirra augum en að sitja til
borðs með bersyndugum og
samneyta tollheimtumönnum
og að þeirra dómi alls konar
trantaralýð.
En hann tók lítt eða ekki
tillit til orða þeirra og um-
mæla. Og svo eignaðist mann-
kynið trúarbrögð frelsis og
fagnaðar, kristinn dóm.
Og Páll postuli kom og sagði:
„Verið glaðir vegna samfélags-
ins vfiT Droxiinn. Og aftur segi
ég: Verið glaðir."
En frelsið getur stofnað óvita
og óvitum í mikla hættu, þótt
dýrmætt og dásamlegt sé. Og
ekki er allt gull, sem glóir á
vegum „leðinnar.
Æska íslands var um aldir
skemmtanasnauð æska. Kyn-
slóðirnar töldu starfið eitt
veita fullkomna gleði. Leikir
tilheyrðu aðeins börnum. En
vildi fullorðið fólk eignast af-
drep frá striti og áhyggjum
dagsins, þá greip það til áfeng
isnautnar á hryllilegan hátt.
Það voru þó að mestu for-
réttindi karla. Kvenfólki til-
heyrði þá engin skemmtun ut-
an sú að horfa á karla í þeirra
drykkjudárskap og svo að
hlusta á rímur, sögur og ljóð.
Hin háþróaða menning, sem
hér hafði verið á fyrstu öld-
um þjóðfélagsins með íþróttum
og dansi var að mestu eða öllu
gleymd, kannske bönnuð af mis
vitrum klerkum og biskupum.
En þannig ætluðu þeir einnig
að ganga af rímum og sögum
dauðum í misskilningi sínum,
og vandlætingu síns tlbúna
kristindóms, sem þá taldi alla
gleði syndsamlega og djöful-
lega. Og þá alveg sérstaklega
dansinn, sem hét einmitt gleði
Ofe ' fleirtölu gleðir-dansleikir.
En &leði er samstofna við
orðin að &ióa, glitra og glampa
og merkir úve brosin verða
björt og augun glóa og glampa.
f fyrstu færöist allt í auk-
ana við andstöðuna og börn-
in og orðin Jörvagleði og
Hrunadans urðu bá til. En
kirkjan sigraði í þröngsýni og
einstrengingsskap. Hún strik-
aði yfir allt sem Kristur og
Páll höfðu sagt og gjört við-
víkjandi gleðinni og hurðin
féll að stöfum fangelsi þröng-
sýninnar var læst. En innan
veggja blómgaðist syndin eigi
að síður. Sjaldan hefur verra
verið á íslandi en á öldum
„rétttrúnaðarins."
Og nú er öldin breytt. Nú
eru öfgarnar á híSn veginn.
Starfsgleðin er nú lítt í heiðri
höfð og heimilisgleðin og
íþróttagleðin er að gleymast.
Æskugleðin ein með ærslum
og gauragangi virðist eiga að
ríkja með ærandi hávaðahögg-
um og skrækjum, samanber
óskir unga fólksins í þáttum
útvarpsins. Fólkið leitar stöð-
ugt meiri skemmtana og orð-
in „geggjað fjör“ virðast yfir-
skrift óska þess og viðleitni.
Það finnur ekki hvað veitir
gleði og verður til sóma. Heið-
ur og gleði hafa alltaf fylgzt
að í fögnuði kristins dóms.
Jafnvel óvinir Kristins virðast
ekki hafa getað fundið út að
hann misnotaði aðstöðu sína
til gleði eða fagnaðar. Hann
virðist alltaf hafa látið skyn
semi og fegurð móta markmið
sitt, en ekki „geggjað fjör."
Og nú hefur kirkjan loksins
skilið að vissu marki. að ekki
þýddi að loka og banna, skil
ið, að hún verður að finna fólk
ið þar sem það er líka á gleði-
mótum og í danssölum. Og þar
stendur íslenzka kirkjan feti
framar en flestar aðrar þjóð-
kirkjur. Og eitt af því sem
útlendum æskulýðsleiðtogum
finnst furðulegast hér á ís-
landi er það, hversu prestar
flytja jafnvel guðsþjónustur
sínar í upphafi æskulýðsmóta
og gleðisamkvæma.
Kirkjunnar menn hafa nefni
lega fundið að þe: geta haft
áhrif til bóta á gleðimót og
hafa meira að segja fundið það
eitt af verkefnum kirkjunnar
að kenna unga fólkinu að
finna gleðina og njóta hennar
á réttan hátt kenna fólkinu
að skemmta sér.
Unnið hefur verið að þessu
sums staðar í æskulýðsfélögum
safnaða. En auðvitað hefur það
valdið misskilningi, tortryggni
og jafnvel hörðum dómum.
Heiðarlegar en lítt framsýnar
konur og „rétttrúaðir" og lítt
víðsýnir menn hafa hneykslazt
og sagt að kirkjan og prest-
arnir væru þarna að lokka ungl
ingana frá heimilum sínum og
út á glapstigu og sómakærir
skólastjórar hafa bent á einka-
rétt skólanna viðvíkjandi
fræðslu og skemmtanalífi og tal
ið slíkar leiðbeiningar frá kirkj
unnar mönnum skaðræði eitt.
En nú hefur skyndilega svo
snúizt, að þessi starfsemi æsku
lýðssamtaka undir merkum
kristins dóms hafa vakið verð-
skuldaða athygli og jafnvel
valdamenn úti á landi t.d. sýslu
menn og héraðsstjórnendur
hafa skipulagt skemmtistarf-
semi heilla byggðarlaga eftir
þessari fyrirmynd og friðað
þannig stór og fögur lands-
svæði og sveitir fyrir ósköp-
um Bakkusardýrkunar þeirrar,
sem um árabil hefur eyðilagt
gleðimót íslenzkrar æsku og
gert bæði skaða og skömm.
Óskandi væri, að sem flestir
kirkjunnar menn tækju nú
áfram höndum saman við æsk-
una sjálfa um að skapa holla
og fagra skemmtistarfsemi í
landinu.
Árelfus Níelsson.