Lesbók Morgunblaðsins - 30.10.1927, Side 2

LESBÓK MORGUNBLAÐSINá

laudsmáluui síuum oy: stjórnar-
skráin sem þeir höfðu sainið liauda
hinu alsjálfstœða konuugsríki,
hjelst óbreytt í flestum atriðuin
eftir að löglegt samband var kom-
ið á. En út á við voru Svíar „yfir-
þjóðiu“ og sænskir menn fóru
með utanríkismál Norðmanna. Saic
*r ókunnugleika hinna sænsku er-
indreka á norslcum inálum urðu
oft tilfinuanleg mistök á meðferð
utanríkismálanna. Er „Bodö-mál-
ið“ einkum frægt orðið, en út af
því urðu Norðmenn að greiða stór-
fje vegna handvainmar hinne?
sænsku utanríkisstjórnar.
Sjálfstæðismeðvitiindinni ó.v
smám saman byr fram á síðari
hluta aldárinuar sem leið, en fór
þó hægt. Noregur átti við mjög
hægláta og værugjarna embætt's-
mannastjórn að búa og aJmenning-
'ur rjeði litlu um stjórnmál. En nú
er Johan Sverdrup, hinn mikli
þjóðræðis- og sjálfstæðishöfðingi
kominn til sögunnar og 1884 fellur
' ríkisr jettardómur á þáverandi
stjórn, ráðuueyti Selmers. Embætt
ismannavaldið var fallið, en lýð-
ræði og þingræði komið í staðinn.
Sverdrup var tvímælalaust mesti
stjómmálahöfðingi Noregs á öld-
inni sem leið, þó ekki tækist Iion-
um hið sama, sem Chr. Michelsen
tókst 1905: að sameina alla norsku
þjóðina. En svo mikið var ])ó vald
hans,- að lionum tókst að auka
sjálfstæði landsins, t. d. með bar-
áttu sinni gegn þeirri skoðun, sem
kom fram hjá Svíum og sumum
Norðmönnum, að konungur gæti
synjað staðfestingu eigi aðeins á
almennum ncrskum lögum, lieldui-
og á stjórnarskránni. Sverdrup
hjelt því tVam, að konungur hefði
eiígan rjett til að synja stjórnar-
skrárbreytingum staðfestingar og
livað lög snerti hefði hann aðeins
frestandi synjunarrjett. Og sú
skoðun vann sigur.
Skömmu seinna fer að rísa deiia
sú, er í raun rjettri varð upphaf
viðburðanna 1905: konsúlamálið.
Norðmenn kröfðust þess, að mega
sjálfir annast að einhverju levti
crindreksturinn erlendis og enn-
fremur að norski fáninn hreinn,
(þ. e. án sambandsmerkis), skyldi
viðurkendur á heimshöfunum, en
þessu svöruðu Svíar með bláköldu
nei. TJm þær mundir sem deila
þessi hófst voru Norðmenn ails
ekki undir það búnir að ná rjetti
sínum með valdi, svo að í ófriði
liefðu þeir eflaust farið halloka.
En eftir stjórnarfarslegan ósigur
1895 taka þeir að bæta hervarnir
sínar, lierinn fær ný vopn og góð
og virkin við Kongsviiiger og
Frederikssen, sem Ineði vita að
landanuerum Svía voru endurbygð
mjög rammbyggilega og ný virki,
b\ gð við landamærin, í Orje, Dings
rud og Hjelmkollen. Atti Georg
Stang inestan heiðurinn af þesnii.
En mjög voru þeir í miklum meiri
liluta, sem vildu halda áfram samn
ingnum við Svía og þar á meðal
menn eins og Björnson, Sig. Ibsen
og Miehelsen. Stjó”nin sem mynd-
uð var 1904 hafði á stefnuskrá
sinni: „Aðeins að semja“.
I‘á er ]>að, að Miehelsen tekur
up|) hina gömlu vinstristeínu, sem
hann kallar: að finna nýjar leiðir
og setja sjer ný markmið. Annað-
hvort að fá konsúlamálinu fram-
gengt eða rjúfa sambandið við
Svía. Og loksins snemma á árinu
1905 sameinast allir flokkar úm
þessa stefnu og Michelsen myndar
sterkustu samsteypustjórnina, ser.i
nokkurntíma hefir setið í Noregi.
Þingið samþykkir konsúlalögin
og sendir þau konungi til undir-
skriftar 27. maí. Norðmenn væntu
þess að kunúngur mundi láta und-
an síga þeim eindregna þingvilja
er að baki stóð. En hann neitaði
að undirskrifa lögin. Teningunum
var kastað.
Það var Jörgen Lövland sem þá
var ,,statsminister“ Norðmanna í
Ktockhólmi og bar frv. fram fvr-
ir konung. Oskar konungur var
þá nýtekinn við ríkisstjórn á ný
eftir langvinn veikindi og var alls
ekki heilbrigður. Jafnskjótt og
hann neitaði að undirskrifa, til-
kynti Lövland, að liann legði nið-
úr völd sín og fyrir alla stjórnina.
Þegar bóka skyldi neitun konungs
ins, sem jafnframt skyldi undir-
skrifuð af Lövland, benti hann
konungi á, að með því að hann
hefði lagt niður völd, gæti haim
ebki undirskrifað. Konungur vildi
ekki fallast á þetta, en þá greip
krónprinsinn, núverandi Svíakon-
ungur fram í og sagði: Jú, Löv-
land hefir rjett fyrir sjer. GekK
þá fyrst upp fyrir konungi hvað
skeð Væri: að hann væri orðinn
þess ómegnugur að gefa út skip-
anir er Noreg vörðuðu. Gekk hann
þá af fundi án þess að kveðja, en
Varð litið aftur í dyrunum og sá
að krónprinsinn tók í höndina á
Lövland. Kneri hann þá við og
kvaddi einnig.
Leið nú og beið rúma viku, á:i
]>ess að konungi tækist að fá neinn
til að mynda stjórn, enda var ekki
við því að búast, svo einliuga sem
þing og þjóð var í málinu. En
þessa daga var unnið ósleitilega
í Osló og loks aðfaranótt 7. júní
tókst að yfirbuga mótstöðu þeirra
síðustu sjö þingmanna, sem hrædd
ir voru að leggja út í skilnað. —
Morguninn eftir var lialdinn hinu
merkasti fundur í sögu norska
stór])ingsins og stóð hann ekki
nema rúman klukkutíma. — Las
Berner forseti þar upp tilkynningu
þess efnis, að þar eð konungur
hefði neitað að taka við lausnar-
beiðni stjórnarinnar, liefði liún
lagt völd sín í hendur þingsins,
sem hins rjetta aðila í stað kon-
ungsvaldsins. Síðan samþykti þing
ið samhljóða tillögu forseta uni,
að fela stjórninni að fara með
völdin, ekki aðeins venjuleg ráðu-
neytisvöld, heldur og völd þau er
áður hefðu verið hjá konungi.
Stórtíðindin er gerst höfðu flugu
í einu vetfangi um allan heim. I t
í frá voru aðgerðir þingsins kall-
aðar bvlting og er Oskar kon-
'ungur heyrði frjettina varð hon-
um að orði: „Það er hafin stjórn-
arbvlting í Noregi.“ — En Norð-
menn sjálfir töldu sig ekki hafa
gert annað en þeir höfðu fulla
heimild til, samkvæmt stjórnar-
skrá ríkisins. Um alt land var úr-
slitunum fagnað einhuga, eins og
líka íuátti sjá af atkvæðagreiðsl-
unni síðar um sumarið, er segja
skyldi til um„ hvort þjóðin væri
samþykk gerðum stórþingsins 7.
júní. Aðeins 184 sögðu nei.
Seinni hluta sama dags var aft-
ur haldinn fundur í stórþinginu
til þess að semja ávarp til þjóð-
arinnar og næsta helgan dag á eft-
ir, 11. júní, sem var hvítasunnu-
dagur, var háldin þakkarguðs-
þjónusta og boðskapur þingsins
fluttur frá öllum aðalkirkjum ?
landinu.
En ]>á var máske mestiir vand-