Lesbók Morgunblaðsins - 24.01.1932, Blaðsíða 7

LÉSBÓK MORGUNBLAÐSÍNÖ
unin hefst hjer, að konungur fer
að gæta rjettar síns til fálkaveiða,
því að um það leyti verður þess
fyrst vart, að hann tak} að stað-
aldri að selja fálkaveiðarnar á
leigu íitlendingum ,einkum Eng-
lendingum og Hollendingum. Þeg-
ar árið 1606 kvartar verslunarfje-
lagið yfir enskum fálkaföngurum,
sem til landsins koma árlega og
reki verslun við landsmenn. Kon-
ungur skrifar höfuðsmanninum íit
ar þessu 16. apríl 1906 (M. Ket.
11. 224) og leggur fyrir hann, að
láta lögmenn sækja fálkafangara
til sekta fyrir óieyfilega verslun,
en ekki skuli lagðar hömlur á
fálkaveiði þeirra, því að „deraf
gives Os og Kronen Told og Rettig
hed“. Það má því einmitt ætla
það, að konungur hafj samtímis
með einokuninni tekið fyrir ail-
vöru að hagnýta sjer fálkaveiðarn-
ar hjer, hvort sem hann hefir bygt
rjett sinn til þess á eldri lögum
eða á sams konar rjettargrund-
velli og einokunina. En nú var
einnig vald kirkjunnar úr sögunni
og konungur orðinn liandhafi
þeirra rjettinda er hún hafði.
Landsmenn munu til þess tírna
hafa litið svo á, að þeir hefðu
sjálfir rjett td að veiða fálka og
að konungur hefði engan einka-
rjett til þess, því að sjálfur lög-
maðurinn, Gísli Þórðarson, leyfir
enskum manni nokkrum fálkaveið-
ar og verður það tilefni til kgsbr.
30. apríl 1614 (Lovs.f. ísl. I., 177),
þar sem liöfuðsmanni er boðið að
draga lögmann fyrir lög og dóm
fyrir tiltækið ,með því að fálka-
veiðar sjeu einkarjettindi konungs,
og enginn af þegnum hans hafi
rjett til veiða eða megi leyfa öðr-
um að gera það. Hjer er það bert,
af konungur tekiu’ sjer meiri rjett
eu hann áður hafði að lögum.
Þetta bann hefir að líkum þótt ný-
stárlegt og því verið illa tekið,
enda hafa landsmenn veitt fálka
alt að einu 0g selt útlendingum.
í brjefi 31. maí 1662 kveðst kon-
ungur hafa orðið þess vísari, að
menn veiði og selji fálka; ítrekar
hann bannið frá 1614 og skorar á
höfuðsmann að kunngera þetta í
öllum sýslum, enda var það lesið
á Alþingi, og rannsaka málið ítar-
lega; sjerstaklega er það tekið
fram um lögmenn og sýslumenn,
ef þeir liafi gerst sekir í þessu
efni, að þá skuþ ]>eir sviftir em-
bætti og þeiin refsað að auki.
llan fyrri lielming 17. aldar rak
konungur ekki veiðina fvrir eigin
reikning, Iieldur var útlendingum
seld veiðileyfi í vissum hjeruðum.
Þannig fær euskur maður fyrir
tilmæli Carls Englandsprins leyfi
1622 til að veiða svo inarga fálka,
sem hann getur i næstu 7 ár á þeim
stöðum, er enginn hefði áður feng-
ið skriflegt leyfi til að veiða, og
árið 1624 fær aiinar Englendingur
leyfi til að veiða fálka handa
Bretakonungi í 13 ár í Þorska-
fjarðar- og Þórsnessýslum gegn
gjaldi, sem höfuðsmaður eða fógeti
hans veiti móttöku. Englakonungi
hefir enn sem fyr þótt íslensku
fálkárnir dýrmætir,' því að 1619
skrifar hann •Kristjáni l\r., að
hann hafi hejut, að íslendingar
spiltu eggjum og dræpu unga og
kæmi þetta einnig niður á fálka-
eggjum og ungum og biður hann
að afstýra þessu. Kristjáu l\r.
vjekst vel við þessu og leggur
fyrir höfuðsmann að rannsaka mál
ie og senda sjer skýrslu um það.
<(M. Ket. H. 288).
Framh.
(Jmbótamaður.
Amerísk smásaga.
4 ára gamall var hann orðinn
næmur á rjettmæli og þoldi alls
ekki að hlusta á ambögur og lat-
mæli barnfóstrunnar. Hann fór að
setja ofan í við hana og leiðrjetta
hana. Afleiðingin varð sú, að hún
hljóp úr vistinni.
9 ára gamall horfði hann á föður
sinn meðan liann var að hengja
upp myndir. Faðir hans lamdi
hamrinum á fingur sjer og kross-
bölvaði. Drengurinn setti ofan í
við hann og sagði að það væri ljótt
að blóta. Hann var flengdur.
12 ára gamall helt hann ræðu
yfir systur sinni um það hve ósæmi
legt væri að mála sig og sverta
augabrýrnar. Hann fekk löðrung í
staðinn.
19
15 ára gamall kom hann þar að
seni málarasveinn var að berja
málaralærling. Ilann staðnæmdist
og sagði að þetta gerði enginn
gentlemaður. Afleiðingin varð sú,
að málarasveinninn gaf honum á
.hann, svo að hann fekk blóðnasir.
18 ára gamall hitti hann nokkra
slæpingja, sein þóttust vera að
veiða á st.öng. Hann sagði þeim, að
þeim væri nær að verja tíma sínum
betnr. Þeir tóku liann á orðinu —
og steyptu honum í ána.
22 ára gamall sagði hann það
upp yfir alla í firmanu, þar sem
liann var. að hann liefði s.jeð það,
að ein af stúlkununi hefði látið
forstjórann kyssa sig. Fvrir það
var lionum sagt upp atvinnunni.
25 ára gamall gerðist hann for-
ingi fjelagsskapar, sem ætlaði að
útrýina áfengi. Afleiðingin: Þrem
dögum seinna var hann kaffærður
í tjöru og síðan velt í fiðri.
Fyrir nokkuru kvæntist hann.
Það bjargaði honum. Nú áfellist
hann engan, hann blótar eins og
herforingi, liann hefir ekkert á
móti fegurðanneðulum, hann mis-
þyrmir lærisveinum sínum, liann
kyssir ungu stúlknrnar og hann
drekkur eins og víkingur. Það er
að eins ein umbótaviðleitni, sem
fyrir lionum vakir: að útrýma
hjónabandinu.
Refaueiði.
Fyrir nokkuru fóru bændur á
Austfold í Noregi á refaveiðar og
höfðu með sjer marga hunda, eins
og er siður. Þeim heppnaðist að
hitta ref og eltu hann fram undir
myrkur, en þá höfðu þeir líka
króað hann þannig, að þeir þóttust
vissir um að ná honum. En rjett
hjá bænum Holstad töpuðu þeir
rebba. Það var engu líkara en að
hann hefði orðið upp numinn, eða
sokkið í jörð, því að hundarnh’
gátu ekki rakið slóð hans lengra.
En morguninn eftir kom í ljós
hvernig á þessu stóð. Þegar konan
í Holstad kom á fætur, sá hún
hvar refurinn gægðist fram á 1 ak
við kommóðu í stofunni og brá
henni þá heldur í brún. En shýr-
ingin á þessu var sú, að kvö.dið
áður hafði útidyrahurðin og stofu-