Lesbók Morgunblaðsins - 04.06.1933, Blaðsíða 4

164
lesbók morgumblaðstns
blóingast ættvísi og þá eru rituð
fáorð, samanrekin ágrip munn-
legra ságna. En smámsaman eykst
ándlegt vald kirkjunnar, liin var-
færna og skilorða dómgreind
verður að þoka fyrir áhugamál-
um hennar. Ennfremur eru
skráðar sögur um samtímavið-
burði, sem engum kom til hug-
ár að kreppa í þröngt ágrip.
Hin alþýðlega sagnalist nálgast
anda hinna ströngu rannsókna. 1
ritum Snorra taka list og rann-
sókn hÖndum saman. -— 1 Njálu
losnar nokkuð um ]iað handaband,
listin skeytir minna um sinn
stranga og þungbána förunaut.
Og loks slitnar upp úr með öllu.
Frásagnarlistin tryllist og óskap-
ast í Fornaldarsögum eða Olafa-
sögunum í Flateyjarbók, en rann-
sóknarandinn tærist upp, verður
svipur hjá sjón og hímir nú nær-
ingarlítill í hinum blásnu og út-
í ýnislausu úthögum íslenskra bók-
menta, annálunum.
Höfundurinn útlistar nú þetta
efni nokkru nánar, tekur ekki ein-
ungis „tillit til tímans, heldur iíka
til staðbundinnar sjerþróunar í
ein stiikum landshlutum' ‘.
fsl. sagnaritun hefst á tveimur
liöfuðbólum Suðurlands, Odda og
Haukadal. Þar myndast hinn sunn-
lonski skcli. Sagnaritun hans er fá-
orð, sannfróð, þur á manninn og ær-
ið kaldlynd við allar tilhneigingar
iil sögulegra draumóra. Þektir rit-
höfundar þeirrar stefnu eru þeir
Sæmundur og Ari, og eru þó rit
Sæmundar glötuð. Þessi skóli lagði
mjög stund á ættvísi, og urðn þá
til frumdrög Landnámu. Oft voru
stuttar og samanreknar sögur.
nálega í símskeytastíl, látnar
fylgja ættartölunum, og liafa þær
orðið síðari tíma mönnum nota-
drjúgar heimildir. Margt af fróð-
leik þessarar aldar hefir verið rit-
að :,i. laus blöð (schedae), sem
komu fræðimönnum 13. aldar að
miklu haldi, en týndust síðan.
Onnur aðalgrein islenskrar
sagnaritunar spratt upp í Þing-
eyraklaustri. í upphafi 11. aldar
starfaði á Norðurlandi einn hinn
mesti og besti alþýðuleiðtogi, sem-
nokkru sinni hefir verið á landi
lijer, Jón biskup Ögmundsson á
Hólum. Hann lijelt kkóla á stólnum,
stofnaði Þingeyraidílaustur, þó að
eigi kæmist það á laggirnar fyr en
eftir hans dag, og hafði víðtæk
áhrif á alt andlegt líf Norður-
lands. A Þingeyrum hófst norð-
knski skólinn í íslenskri sagnarit-
un. Þar voru fyrir víst samin
þrjú sagnarit í þjónustu kirkj-
unnar: Ólafs sögur Tryggvasonar
tvær, eftir munkana Odd Snorra-
son og Gunnlaug Leifsson og' Jóns
saga iielga eftir Gunnlaug. Gunn-
laugur sneri og á íslensku Merlin-
usspá og diktaði nýja sögu af
liinum heilaga Ambrosíus. Til-
gangur þessara norðlensku munka
var nú ekki beinlinis sá, að segja
]>að eitt sem satt var, lieldur hitt
að auka Guðs dýrð og allra lieil-
agra. Tilgangurinn ber dómgreind
]>eirra algerlega ofurliða. Sagna-
dís þeirra er ekki vöruvönd. Hún
lætur vaða á súðum, og er heldur
en ekki liðugt um málbeinið.
En á Þingeyrum var einnig Kari
ábóti Jónsson. Hann ritaði Sverr-
issögu, og ,var fyrsti hluti liennar
innblásinn af Sverri sjálfum, enda
er ekki klausturskeimur að þeirri
merkilegu bók. Má vera að fyrir-
mynd Karls hafi verið Ilryggjar-
s.tykki Eiríks Oddssonar, sem hann
ritaði um samtímaviðburði í Nor-
egi fyrir og um miðja 12. öld.
Eiríkur var heimildavandur ekki
síður en Ari, en liöft þau sem hinn
kröfuharði rannsóknarandi Sunn-
lendinganna hafði neyðst til að
leggja á frásagnir um forna við-
hurði, falla af sjálfu sjer af ritum
þeirra Eiríks og Karls, því að
báðir rituðu þeir samtímasögur.
Olnbogarúm sagnaritarans hafði
nú stórum aukist.
Báðar þessar meginkvíslir ís-
lenskrar sagnaritunar, liin norð-
lenska og hin sunnlenska, renna
saman í eitt í sagnaritun Snorra
Sturlusonar og sameinast þar á
undraverðan hátt, svo að hvorug
ber aðra ofurliða. Snorri stofnar
borgfirska rkólann, sem S. N. svo
nefnir. Snorri var alinn upp í
Odda og hafði kynst fræðistörfum
Sunnlendinganna frá blautu barns-
beini. Hann ílendist í Borgarfirði
23 ára gamall, gerist höfðingi i
því hjeraði og eignast síðar hluta
úr goðorði norður í Húnavatns-
þingi. Styrmir prestur hinn fróði
Nýi forsetinn í Peru.
Fyrir nokkuru var Sanchez
Cerro forseti í Peru myrtur. Nýi
forsetinn, en þá tók við heitir
Benavides og er hershöfðingi.
var lieimilismaður tians. TTm og
eftir 1200 hefst nýtt tímabil í
sögu íslenskrar sagnaritunar. Þá
er rituð Morkinskinna og Orkney-
inga saga. „Ekkert verður nú
fullyrt um, livar þessi rit sje sam-
an sett. En bókmentasögulega eiga
þau hvergi betur heima en í borg-
firska skólanum“. — íslensk
sagnaritun nær nú hámarki. List
og vísindi hafa náð saman.
Þetta eru þá höfuðatriðin í skoð-
unum S. N., en vitanlega geta
ekki öll kurl komið til grafar í
svona stuttu yfirliti. Ekki verður
annað sagt en að þessi kenning
sje áheyrileg, rækilega hugsuð og
flutt af mikilli kunnáttu. En vit-
anlega er luin hugarsmíð, sem ekki
verður studd með nægilega sterk-
um sögulegum rðkum, svo sem
engum er ljósara en höfundi
Jiennar. Er því liætt við, að ekki
verði allir höf samdóma, en þó er
kenning hans langt frá því að
vera draumórar einir, enda varpar
hún merkilega björtu ljósi yfir
eitt hið flóknasta vandamál ís-
lenskrar bókmentasögu.
Niðurlag.
s